Κυρα-Μαρία – Λωξάντρα…

«Τι κάνω τώρα; Αποχαιρετάω…», έλεγε η Μαρία Ιορδανίδου, σε συνέντευξη για την «Ελευθεροτυπία» – Ιανουάριος του 1985. Είχα μάθει πως είναι άρρωστη και πήγα να την ιδώ, καθώς στο παρελθόν τής είχα πάρει τρεις συνεντεύξεις, συν το ρεπορτάζ ενός τηλεοπτικού «Παρασκηνίου» (με σκηνοθέτη τον Λάκη Παπαστάθη), οπότε, πέρα από το δημοσιογραφικό ενδιαφέρον, είχε δημιουργηθεί και μια εκτίμηση. Δεν τη βρήκα σε καλή κατάσταση, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως είχε ξοφλήσει με τη ζωή. Πέθανε περίπου τέσσερα χρόνια αργότερα – 6 Νοεμβρίου του 1989 (ήγουν πριν από 30 χρόνια), στα 92 της, αφού σταθερά, έχανε τις δυνάμεις που της είχαν απομείνει.

-Τι αποχαιρετάτε; ρώτησα στη συνάντησή μας.

«Τα χρόνια που έφυγαν. Ξέρεις πόσο γρήγορα φεύγει ο χρόνος όταν γερνάς και πώς φαίνεται; Πώς ήμουν πριν δυο χρόνια και πώς είμαι τώρα… Δεν μπορώ να γράψω ούτε με μαρκαδόρο… Εσένα τώρα ούτε που σε βλέπω… Σαν σκιά… Και όσο πάω ακούω και πιο λίγο…»

-Ακούτε μια χαρά.

«Ε, τώρα, καλά!...»

-Τι σας ενοχλεί περισσότερο;

«Που δεν βλέπω… Καλά που δεν ακούω, αλλά και να μη βλέπω!»

Λέει ότι δεν βλέπει, αλλά κάποια στιγμή απλώνει το χέρι και δείχνει τρεις φωτογραφίες κορνιζαρισμένες στον απέναντι τοίχο:

«Βλέπεις αυτές τις φωτογραφίες; Είναι απ’ τη Ρωσία, απ’ τη Σταυράμπολη, όταν πήγα το 1914, 17 χρονώ. Απ’ αυτά σήμερα δεν υπάρχει τίποτα… Ούτε από ανθρώπους ούτε από σπίτια – τίποτα…»

-Πολύ όμορφη είστε εδώ.

«Δεν βλέπω…».

-Ξέρετε όμως.

«Μια φορά, είχα ωραίο σώμα… 1914, αν αγαπάς… Αυτός είναι ο χρόνος… Τώρα τίποτ’ απ’ αυτά δεν υπάρχει…»

Πολίτισσα

Γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη, με πατέρα μηχανικό του εμπορικού ναυτικού, ταξίδεψε –και παράλληλα σπούδασε– σε διάφορα μέρη, για να καταλήξει στην Ελλάδα, όπου είχε και τις ταλαιπωρίες της, όντας στον αγώνα κατά των Γερμανών κατακτητών. Παντρεμένη με τον εκπαιδευτικό Ιορδάνη Ιορδανίδη, με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά, χώρισε, ενώ είχαν χωρίσει και οι γονείς της, με την ίδια να εργάζεται στη σοβιετική πρεσβεία και στη συνέχεια, αφού απολύθηκε, να δίνει μαθήματα ξένων γλωσσών – βιώματα που έχει περάσει και στα βιβλία της.

Ως συγγραφέας εμφανίστηκε το 1963 στα 66 της με τη «Λωξάντρα» (που ταυτίστηκε με την ίδια, ενώ πρόκειται για τη γιαγιά της), αλλά το βιβλίο πέρασε απαρατήρητο. Η Ελλη Αλεξίου είναι από τους ελάχιστους που το πρόσεξαν και το επαίνεσαν με κριτική στην εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή». Η «Λωξάντρα» και η συγγραφέας της ακούστηκαν μετά τη δικτατορία, όταν τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό και το οφίκιο της Αρχόντισσας του Οικουμενικού Θρόνου. Και ήταν φυσικό, αφού στο βιβλίο της αναφέρεται στον Ελληνισμό της Πόλης, πριν φυσικά σφαγιαστεί από τους Τούρκους. Ακολούθησαν ακόμη τέσσερα βιβλία: «Διακοπές στον Καύκασο», «Σαν τα τρελά πουλιά», «Στου κύκλου τα γυρίσματα» και «Η αυλή μας» (όλα από το Βιβλιοπωλείον της Εστίας).

Ηταν ήδη 85 χρόνων, αλλά πλέον από τους πιο αγαπητούς και πολυδιαβασμένους συγγραφείς, με τα βιβλία της να κυκλοφορούν σε αλλεπάλληλες εκδόσεις. Δύο μάλιστα, η «Λωξάντρα» και «Σαν τα τρελά πουλιά», έγιναν τηλεοπτικές σειρές, με το πρώτο να παίζεται και σε θεατρική διασκευή.

-Πριν γράψετε τη «Λωξάντρα», δεν σας είχε περάσει από τον νου ν’ ασχοληθείτε με τη λογοτεχνία;

«Δες, παιδί μου, πριν από αυτό η ζωή μου ήταν γεμάτη βιοπάλη. Οταν εργάζεσαι 16 και 18 ώρες το εικοσιτετράωρο, όταν έχεις να μεγαλώσεις δυο παιδιά και μια μητέρα γριά, δεν σου μένει καιρός ανάσα να πάρεις, να θυμηθείς αν υπάρχεις – τι να γράψω μου λες!»

Πολλές ζωές…

-Τι σημάδεψε περισσότερο τη ζωή σας;

«Σφαλνώ τα μάτια μου και πηγαίνω πίσω και ζω… Θυμάμαι τις παλιές ζωές –γιατί έχω περάσει πολλές ζωές– και ξαφνικά μια απ’ αυτές έρχεται μόνη της. Μια είμαι μωρό στα Ταταύλα, μια είμαι κοπέλα στη Ρωσία… Ζωή μια φορά…»

-Κατά τα άλλα, πονάτε, υποφέρετε;

«Δεν πονάω, αλλά υποφέρω πολύ… Αυτό που μου λες, τι κάνω, τι ονειρεύομαι… Φαγιά ονειρεύομαι… Σκέφτομαι εδώ ότι τρώγω ρούσικα φαγητά, δικά μας, πολίτικα…»

-Τελικά, τι τρώτε;

«Λίγα, γιατί δεν μπορώ να μασήσω…»

-Δεν θέλω να σας ταλαιπωρήσω περισσότερο. Ηρθα να ιδώ πώς είστε και χαίρομαι που σας βρήκα καλά.

«Και ώσπου να τα γράψεις δεν θα είμαι!»

Στο τέλος του τελευταίου της βιβλίου, «Η αυλή μας», ζήτησε, αντί στεφάνων, στον θάνατό της, να δοθεί το αντίτιμο στην υπηρεσία απορριμμάτων του Δήμου Νέας Σμύρνης, όπου έμενε…

στο πλαίσιο

► Σαράντα έξι χρόνια από τότε, με τους νέους και πάλι στις επάλξεις. Το τι γίνεται το τρέχον τριήμερο καλύπτεται από τους συναδέλφους του ρεπορτάζ. Για όσους θα ήθελαν μια ιστόρηση των τότε (καθώς το 1973 μερικών οι γονείς δεν είχαν καν γεννηθεί) θα αναφέρω τρία βιβλία-μαρτυρίες συγγραφέων, που δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή: Λιλή Ζωγράφου «17 Νοεμβρίου 1973 – Πώς φτάσαμε στη νύχτα της μεγάλης σφαγής», Κωστούλα Μητροπούλου «Το χρονικό των Τριών Ημερών», Φώντα Κονδύλη «Τριήμερο στα κάγκελα».

► Νέο βιβλίο από τον Μήτσο Κασόλα: «Η Γερακίνα» (εκδ. Καστανιώτη). Το τρίτο μιας τριλογίας, που άρχισε με τον «Πρίγκιπα» και συνεχίστηκε με την «Αγγελίνα». Η ιστορία μιας χώρας που πεθαίνει και «ανασταίνεται» σαν τους ήρωες των βιβλίων του. Η «ιστορία ενός ολόκληρου λαού», όπως έχει γράψει για τον «Πρίγκιπα» ο Ανδρέας Φραγκιάς. Ο Κασόλας έχει τιμηθεί με δύο κρατικά βραβεία για τα βιβλία του «Ο Πρίγκιπας» και «Η άλλη Αμερική», ενώ «Ο Πρίγκιπας» και η «Αγγελίνα» έχουν μεταφερθεί και στην τηλεόραση.

► Σαράντα χρόνια από τον πρόωρο θάνατο του Πυθαγόρα –12 Νοεμβρίου 1979– στα 49 του, με στίχους που έχουν ντυθεί με τις καλύτερες μουσικές και φωνές. Μερικοί τίτλοι: «Η Σμύρνη», «Κάθε λιμάνι και καημός», «Θα με θυμηθείς», «Κυρα-Γιώργαινα», «Ντρίγκι ντρίγκι μάνα μου», «Υπάρχω»…

► De Profundis – Γυναικείοι μονόλογοι, για δεύτερη χρονιά, από τη Νάνα Κωστιδάκη: Κωστούλας Μητροπούλου «Με τον νόμο», Λούλας Αναγνωστάκη «Ο ουρανός κατακόκκινος». Διασκευή-ερμηνεία: Νάνα Κωστιδάκη. Παρασκευή και Σάββατο, 22, 23, 29, 30 Νοεμβρίου, Πύλη 82 Multispace, Κεραμεικού 82, Κεραμεικός. Επικοινωνία 6946265163.

► ΚΑΙ… Ενα ακόμη 7 –της «Εφ.Συν.»– στα καλά παραδοσιακά, αποφθεγματικά, δημιουργικά εφτάρια.