Ωραία τραγούδια, με «υπόθεση»

Παρακολουθώντας το βράδυ της περασμένης Παρασκευής στη δημόσια τηλεόραση σε επανάληψη (από το 2005) μια εκπομπή του Λευτέρη Παπαδόπουλου αφιερωμένη στον Γιάννη Σπανό, τον άκουσα να αναφέρεται με πικρία σε νεότερες συνθέσεις του που, φαίνεται, δεν συγκινούσαν τις δισκογραφικές εταιρείες. Είναι από τους λόγους που θέλησα να αφιερώσω τη σημερινή σελίδα στον Γιάννη Σπανό, μολονότι γράφτηκαν και ειπώθηκαν πολλά τις προηγούμενες ημέρες για την απώλειά του. («Οι Ελληνες είμαστε οι καλύτερες μοιρολογήτρες», έλεγε η Μελίνα, γνωρίζοντας όμως ότι κάποιοι «θάβονται» και ζωντανοί…)

«Ξέρετε τι μου αρέσει στα τραγούδια του Γιάννη Σπανού; Οτι είναι όλα με υπόθεση», έλεγε μια κοπέλα σε παρέα. Και μου θύμισε μια παρεμφερή έκφραση που άκουγα, όντας έφηβος, από παρέες γυναικών για κινηματογραφικές ταινίες (τότε που το σινεμά ήταν η πιο προσιτή λαϊκή ψυχαγωγία): «Ωραίο και με υπόθεση» - έργο δηλαδή που έχει να πει μια ιστορία - και, στην περίπτωση του Σπανού, όχι μόνο, θα πρόσθετα.

Ο Γιάννης Σπανός έφυγε από τη ζωή, στα 85 του, στερώντας βέβαια τη σεμνή, διακριτική, αλλά δημιουργική παρουσία του, αφήνοντας όμως, ευτυχώς, ένα πλούσιο, από κάθε άποψη, έργο. «Το μόνο που έχει αξία για μένα είναι να ακούω τον κόσμο να σφυρίζει τις μελωδίες μου, να ψιθυρίζει στίχους, άσχετο με το αν μπορεί να προτιμώ κάποια τραγούδια μου που δεν πέρασαν στον κόσμο. Στηρίζομαι πολύ στην αποδοχή του κοινού», έλεγε σε συνέντευξή του στο «Lifo», χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έκανε σκόντο στην ποιότητά του.

Στο Παρίσι

Ελαχε να ακούσω για πρώτη φορά τραγούδια του Σπανού στα χρόνια της δικτατορίας, εκεί στα ξένα όπου βρισκόμουν. Ηταν από την πρώτη του «Ανθολογία» (ακολούθησαν άλλες δύο) – μελοποιημένα ποιήματα σπουδαίων ποιητών, που λες και γράφτηκαν για να ντυθούν με μελωδίες. Τραγούδια μελωδικά, τρυφερά, που σε κερδίζουν με την πρώτη ακρόαση.

Σε μια περίοδο που κυριαρχούσαν στη μουσική μας ζωή συνθέτες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης (μολονότι διωκόμενος), ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Νίκος Μαμαγκάκης, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Μάνος Λοΐζος, ο Χρήστος Λεοντής, ο Διονύσης Σαββόπουλος και άλλοι, εμφανίστηκε ως το κάτι άλλο στον τραγουδιστικό χώρο.

Περνώντας τα εφηβικά του χρόνια στο Παρίσι και έχοντας σπουδάσει πιάνο στο Ελληνικό Ωδείο, εντάχθηκε στην παρέα καλλιτεχνών όπως ο Κώστας Γαβράς, ο Μισέλ Πικολί, η Φρανσουάζ Σαγκάν, η Μπριζίτ Μπαρντό και η Ζιλιέτ Γκρεκό, παίζοντας παράλληλα πιάνο σε μπαρ και «σπουδάζοντας» τη γύρω ζωή. Κι ενώ θα μπορούσε να ξεμείνει και να διαπρέψει στο Παρίσι, όπως άλλοι συμπατριώτες μας, προτίμησε, μολονότι αναγνώριζε ότι οι Γάλλοι είναι ανοιχτοί σε όλα, να επιστρέψει στην Ελλάδα. Και, προφανώς, δεν μετάνιωσε.

Το «Νέο Κύμα»

Δύσκολος άνθρωπος ο Αλέκος Πατσιφάς, ο δημιουργός της δισκογραφικής εταιρείας «Λύρα», αλλά ήξερε να διαλέγει. Ετσι στάθηκε στον «νεοεισερχόμενο» Γιάννη Σπανό, υιοθετώντας τον χαρακτηρισμό «Νέο Κύμα» (κατά το γαλλικό Nouvelle Vague), που παρά τις χουντικές απαγορεύσεις συνδέθηκε κυρίως με τις μπουάτ της Πλάκας, όπου αναδείχθηκαν σπουδαίοι τραγουδοποιοί και τραγουδιστές. Ειδικότερα ο Σπανός συνεργάστηκε με τους καλύτερους, αρκετοί από τους οποίους ταυτίστηκαν με το έργο του. Μεταξύ αυτών, η Καίτη Χωματά και η Αρλέτα, που έφυγαν κι αυτές από τη ζωή.

Κι ας αναφέρω «τιμής ένεκεν» μερικούς τίτλους ανθεκτικών τραγουδιών, από τα 500 τόσα που έγραψε: «Στην αλάνα», «Οδός Αριστοτέλους», «Θα με θυμηθείς», «Οι Κυριακές στην Κατερίνη», «Θα σε θυμάμαι», «Σαν με κοιτάς», «Αν μ’ αγαπάς», «Είπα να φύγω», «Ασπρα καράβια», «Μια αγάπη για το καλοκαίρι», «Ιδανικός κι ανάξιος εραστής», «Κι αν μ’ αγαπάς δεν σ’ ορίζω», «Είναι ν’ απορείς», «Σπασμένο καράβι», «Το λέει και το τραγούδι», «Το Χριστινάκι», «Τρεις νέοι», «Ηρθες αργά στον ύπνο μου», «Παιδί μου ώρα σου καλή», «Προσωπικά», «Εξοδος κινδύνου», «Μια Κυριακή», «Μπρος στο μπαλκόνι σου», «Πες πως μ’ αντάμωσες»…

Πολιτικό τραγούδι δεν έγραψε ο Σπανός (μολονότι «Η αλάνα», που αναφέρεται στην εκτέλεση ενός παλικαριού, σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, θα μπορούσε να είναι σ’ αυτή την κατηγορία). «Οι μόνοι που δικαιούνται να λένε ότι έγραψαν πολιτικό τραγούδι είναι ο Λοΐζος, ο Μαρκόπουλος και ο Θεοδωράκης φυσικά», λέει στη συνέντευξή του στο «Lifo». «Ηταν πηγαία τα πολιτικά τραγούδια αυτών των ανθρώπων. Δεν θα μπορούσα εγώ να μπω σε όλο αυτό. Θα έμπαινα σε χωράφια άγνωστα»...

Στο πλαίσιο

♦ Είχα να συναντήσω καιρό τον Γιώργο Βότση, με τον οποίο ξεκίνησα περίπου να δημοσιογραφώ, στα καλά χρόνια της δουλειάς μας. Προδικτατορικά στη «Δημοκρατική Αλλαγή» και μεταδικτατορικά στην «Ελευθεροτυπία». Και ήταν το απόβραδο του περασμένου Σαββάτου, που τον είδα και τον άκουσα στην εκπομπή «Ο λόγος της γραφής» του καναλιού της Βουλής να καταθέτει, μ’ έναν ελκυστικό μονόλογο, άγνωστες πτυχές από τον βίο, τον προσωπικό του και της οικογένειάς του, που κοντολογίς είναι ο βίος -και τα πάθη- μιας μεγάλης μερίδας του τόπου. Με έμφαση στην ατέρμονη αντίσταση σε κάθε αδικία – με τις γνωστές συνέπειες από τους κρατούντες…

♦ Πριν από ενάμιση αιώνα, μια κοπελιά από τη Μάνη τόλμησε να αγαπήσει έναν ξενομερίτη εκτός γάμου, με αποτέλεσμα, καθώς αρνήθηκε να τον ακολουθήσει, να βρει φρικτό θάνατο από τους δικούς της, προκειμένου να «ξεπλυθεί» η… ντροπή. Είναι το θέμα του νέου βιβλίου του Παντελή Μπουκάλα «Μηλιά μου αμίλητη» (εκδ. Αγρα), που έχει την αφετηρία του σε θεατρική παραγγελία. Με το ερώτημα πώς καταφέρνει ο Μπουκάλας να καταπιάνεται με τόσα: δημοσιογραφία, ποίηση, δοκίμια, μελέτες, μεταφράσεις, επιμέλεια κειμένων… και να είναι σε όλα άψογος.

♦ Μαθηματικός και μετεωρολόγος ο Ιωάννης Παπαγεωργίου, δοκιμάζεται και ως λόγιος με το πόνημά του «Η μυσταγωγία της ζωής σε τρεις πράξεις» (εκδ. Λιβάνη). Η παρούσα αφήγηση, διευκρινίζει στον πρόλογο, «αποτελεί την προσπάθεια του πνεύματος κάθε ανθρώπου να ανοίξει τα φτερά του για να πετάξει στις χώρες των μύθων, να συναντήσει πρόσωπα θεών-ηρώων και να παρακολουθήσει γεγονότα των θρύλων». Ενα βιβλίο που δεν εξαντλείται με μια απλή ανάγνωση.

ΚΑΙ… «Εσείς πρόσφυγες, εμείς γουρούνια».