Μεγαλώνοντας με απαγορεύσεις

Ολα τα έχουμε, ο «Τζόκερ» μάς έλειπε... Το θέμα συντήρησαν τις προηγούμενες ημέρες αρκούντως τα ΜΜΕ, ώστε περιττεύει να επαναλάβω τι έτρεξε. Επειδή όμως ανήκω σε γενιά που μεγάλωσε με απαγορεύσεις, θα θυμίσω, επ’ ευκαιρία, κάποιες (μερικές μάλιστα από τις οποίες πίστευα ως σωστές) από το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν:

Ο Εμφύλιος, όπως είναι γνωστό, τελείωσε το 1949, με τη νικήτρια παράταξη να κρατάει, με το πρόσχημα του κομουνιστικού κινδύνου, δέσμιους τους πολίτες ώς την πτώση της χούντας και, περισσότερο, ώς την ανάληψη της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ, με το να συνεχίζει τις δίκες και καταδίκες των «αντιφρονούντων», τις φυλακίσεις, τις εξορίες. Τότε (1952) ήταν που εκτέλεσαν τον Νίκο Μπελογιάννη, και λίγο αργότερα (1954) τον Νίκο Πλουμπίδη.

Κι από κοντά το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων, που ήταν απαραίτητο – ακόμα και για άδεια αριθμού ποδηλάτου (τότε τα ποδήλατα είχαν αριθμό κυκλοφορίας). Ενδεικτικά: Δύο φίλοι αποφάσισαν ν’ ανοίξουν ένα σφαιριστήριο (που τότε είχαν μεγάλη πέραση) και το βάφτισαν «Σπούτνικ» - το όνομα του σοβιετικού δορυφόρου που είχε εκτοξευτεί στο Διάστημα. Τους καλούν στο τοπικό αστυνομικό τμήμα.

Και, για να μην πολυλογώ, τους υποχρέωσαν να βάλουν άλλο όνομα! Κι επειδή ακόμα δεν είχαν... εισαχθεί οι ληστείες ντάλα μεσημέρι και ο κόσμος κοιμόταν στα μπαλκόνια και στις ταράτσες, η αστυνομία είχε να κάνει κυρίως με τους «αντιφρονούντες» που λέγαμε.

Για να γίνει πιο κατανοητό το... πνεύμα της εποχής, να αναφερθώ και στην περίπτωση ενός στρατευμένου που τράβηξε των παθών του επειδή λεγόταν Γλέζος, σε αντίθεση με κάποιον άλλο που λεγόταν Καραμανλής και καλοπέρασε – καμιά σχέση αμφότεροι με τους γνωστούς συνεπώνυμους.

Στα ξένα

Ηταν τα χρόνια που η περιφέρεια ερήμωνε από το πιο εύρωστο εργατικό δυναμικό, για να «καζαντίσει» στην αγύριστη ξενιτιά: Αυστραλία, Καναδά, Αυστραλία, Γερμανία (με απαραίτητο φυσικά το πιστοποιητικό που λέγαμε). Ή, στην άλλη περίπτωση, να βολευτεί κάπου στη Αθήνα (κάπως έτσι έγινε και φτάσαμε η μισή Ελλάδα να κατοικεί στην πρωτεύουσα).

Αυστηρότατη και η λογοκρισία – ειδικότερα στο τραγούδι και στον κινηματογράφο, τα πιο προσιτά μέσα λαϊκής ψυχαγωγίας, με απαραίτητη την άδεια (με σχετικό παράβολο) από την επιτροπή ελέγχου που ελλόχευε στο υπουργείο Προεδρίας. Οπου τίποτε δεν επιτρεπόταν να θίγει την όποια εξουσία. Ποιος έφταιγε για τα όποια δεινά; Η κοινωνία – η παλιοκοινωνία και η μοίρα – η κακομοίρα.

Με το όνειρο κάθε νέου ή νέας, αν δεν ξενιτευόταν, ένας καλός γαμπρός ή μια καλή νύφη – με προίκα. Αυστηρά και τα ήθη (αυτά... παραδοσιακά). Εξ ου και τα εγκλήματα για «λόγους τιμής». Διέφθειρε, δηλαδή έκανε κάποιος έρωτα με μια κοπέλα, όφειλε να την στεφανωθεί, αλλιώς είχε να κάνει με το κουμπούρι ή το μαχαίρι του πατέρα, του αδερφού ή ακόμα και το βιτριόλι της «ατιμασμένης». Και υπήρχαν περιπτώσεις που γίνονταν δίκες και ο ενόχος αθωωνόταν από τους ενόρκους, γιατί, τι να κάνει ο άνθρωπος; Δεν είχε μούτρα να βγει στην κοινωνία – έπρεπε να ξεπλύνει (με αίμα) την ντροπή!

Λογοκρισία

Επιστρέφοντας στη λογοκρισία, να προσθέσω ότι ίσχυε αυστηρά το «ακατάλληλο» και το «αυστηρώς ακατάλληλο» για ανηλίκους, που τηρούσαν στην είσοδο του κινηματογράφου, πλην του ανθρώπου της αίθουσας, ένας εφοριακός κι ένας αστυφύλακας. Υπήρχαν άλλωστε και περιπτώσεις ταινιών που κρίνονταν ακατάλληλες ακόμα και για μεγάλους. Οπως η «Σιωπή» του Μπέργκμαν, όπου υπάρχει και μια σκηνή ενός ιδεατού σεξ στο ημίφως. Ξεσηκώθηκαν οι φρουροί της ηθικής και η ταινία απαγορεύτηκε.

Αγρια λογοκρισία και στη λογοτεχνία, με συγγραφείς και ποιητές να έχουν δικαστεί ή και να έχουν σταλεί στην εξορία («βοηθούσε» και το γεγονός ότι ήταν αριστεροί). Κάτι που προφανώς γλίτωσε ο Νίκος Καζαντζάκης, που ζούσε στο εξωτερικό, γιατί στην περίπτωσή του είχε απέναντί του κυρίως την Εκκλησία. (Τελικά ούτε απαγορεύτηκε, ούτε αφορίστηκε, όπως απειλούνταν – αντίθετα, του έγινε η καλύτερη διαφήμιση). Πρόβλημα είχαν και τα βιβλία Σοβιετικών συγγραφέων – όπου εκεί έβρισκαν τον μπελά τους οι εκδότες τους.

Υποπτος και ο αγοραστής αριστερής εφημερίδας, που συχνά προμηθευόταν με κρυμμένο τον τίτλο. Υπήρξε κι ένα ερωτικού περιεχομένου περιοδικό, το «Χτυποκάρδι» (ούτε καν για παιδιά του κατηχητικού σήμερα). Ξεσηκώθηκαν μερικοί ηθικολόγοι – έκλεισε το περιοδικό. Γεγονός πάντως είναι ότι πολλές απαγορεύσεις ήταν ένα είδος «μπούσουλα» για νέους που δεν βολεύονταν με τα «δοτά»: Απαγορεύεται; Είναι για εμάς!