Μια γυναίκα κόντρα στον Σουλεϊμάν

Πλήθη το απόβραδο της περασμένης Κυριακής στον κινηματογράφο «Αστορ» της οδού Σταδίου, για την προβολή του ντοκιμαντέρ της Μαίρης Χατζημιχάλη-Παπαλιού «Φιλοθέη, η Αγία των Αθηνών». Είχε ήδη συμμετάσχει στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και επαναλαμβανόταν στις αθηναϊκές «Νύχτες Πρεμιέρας», που ολοκληρώνονταν εκείνο το βράδυ.

Τελικά, όσοι δεν βρήκαν θέσεις βολεύτηκαν στα σκαλάκια της αίθουσας, ενώ κάποιοι αποχώρησαν. «Ο,τι έχω να πω, το λέει η ίδια η ταινία», είπε η δημιουργός της, όταν της ζητήθηκαν δυο κουβέντες. Η οποία ταινία, που προβλήθηκε στη συνέχεια, άφησε άριστες εντυπώσεις, που δηλώθηκαν και με τα θερμά χειροκροτήματα των θεατών. Η ταινία θα συνεχίσει τη φεστιβαλική πορεία της με συμμετοχές σε διοργανώσεις τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική.

Το έργο της

Πρόκειται για ένα δραματικοποιημένο ντοκιμαντέρ για τη ζωή και τη δράση της Αγίας Φιλοθέης, που συνδέεται με την ιστορία της Αθήνας. Και, παρά τη σπουδαιότητά της, δεν είναι γνωστή. Σύμφωνα με σχετικό βιογραφικό, τον 16ο αιώνα, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, μια γυναίκα υψώνει το ανάστημά της στον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή. Ελευθερώνει άντρες και γυναίκες από τα σκλαβοπάζαρα, ιδρύει το πρώτο στην Ελλάδα και την Ευρώπη σχολείο γυναικών, χτίζει νοσοκομεία, όπου νοσηλεύονται δωρεάν Ελληνες, Τούρκοι και Φράγκοι, προσφέρει καταφύγιο σε κακοποιημένες ή έγκυες, έκθετες σε λιθοβολισμό. Οι κατακτητές και το κατεστημένο θα τη φυλακίσουν και θα βρει μαρτυρικό θάνατο το 1550 (και ούτω πώς, προφανώς, ανακηρύχθηκε αγία).

«Με συγκλόνισε το ότι αγνοείται από πολλούς αυτό το κομμάτι της ιστορίας της Αθήνας, που συνδέεται άμεσα με τη ζωή και τη δράση της Αγίας Φιλοθέης», λέει η Μαίρη Χατζημιχάλη-Παπαλιού, «οπότε αποφάσισα να τη φέρω στο φως. Οι προσωπικές, ηθικές και κοινωνικές αξίες ξεπερνούν τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις της εποχής της. Είπε ένα μεγάλο “όχι”, προκαλώντας κοινωνική ανατροπή απέναντι στην οθωμανική εξουσία. Πρόβαλε αντίσταση, έδωσε το στίγμα της και στο τέλος μαρτύρησε».

Διασώζεται, άραγε, σήμερα κάτι από εκείνα που είχε κάνει η Φιλοθέη; «Δυστυχώς δεν έχει διασωθεί κανένας από τους χώρους που είχε δημιουργήσει», απαντάει η δημιουργός της ταινίας – «ούτε καν το μοναστήρι που είχε χτίσει στους πρόποδες της Ακρόπολης. Το μόνο που έχει διατηρηθεί είναι το πατρικό της σπίτι, το οποίο πρόσφατα ανακαινίστηκε, καθώς και κάποια μετόχια. Δυστυχώς οι νεότεροι Ελληνες δεν σεβάστηκαν την κληρονομιά αυτών των ανθρώπων».

Οσον αφορά τη δράση της Φιλοθέης: «Αποτελεί έμπνευση για το σήμερα, στο να συνεχίζουμε τους αγώνες. Ως δημιουργός είναι σημαντικό οι ταινίες να μη σταματούν στη μεγάλη οθόνη, αλλά να ξεκινούν έναν διάλογο με το κοινό και να αποτελούν απαρχή για δράση. Η ιστορία της Αγίας Φιλοθέης και οι αγώνες της αντανακλούν αξίες για τις οποίες αγωνίζεται η UNESCO, που υποστήριξε την ταινία».

Εργο μνήμης

Και, γενικότερα, όσον αφορά τις επιλογές της: «Από το κοινωνικοπολιτικό ντοκιμαντέρ της δεκαετίας του 1970, ασχολήθηκα στη συνέχεια κυρίως με το ιστορικό ντοκιμαντέρ, χωρίς να περιοριστώ σε αυτό. Η ποικιλία των θεμάτων των ταινιών μου αναφέρεται στην ιστορική πορεία ή καλύτερα στο συλλογικό ενδιαφέρον μιας εποχής, αλλά και στην αυτογνωσία μου. Το νήμα που ενώνει όλες αυτές τις ταινίες είναι η αγάπη για τη ζωή, που συχνά εκφράζεται σαν διαμαρτυρία για την κοινωνική συνθήκη, για τη γυναικεία καταπίεση, για την ιστορική μνήμη που απειλείται. Ο άνθρωπος δίχως μνήμη είναι άνθρωπος δίχως ταυτότητα. Η προσωπική μνήμη είναι εξίσου σημαντική με τη συλλογική. Μέσα από αυτήν ίσως μπορούμε να εξηγήσουμε το ιστορικό μας παρόν. Δεν είμαστε μόνοι. Υπάρχει το παρελθόν όσων αγωνίστηκαν για την ελευθερία, το ωραίο και τον άνθρωπο».

Και σαν κατακλείδα: «Με τις ταινίες μου θέτω ερωτήματα σχετικά με μένα και την πραγματικότητα, με μένα και τον άλλον, με μένα και τη ματαιότητα ή την ελπίδα. Αν ασχολούμαι με τη δημιουργία ντοκιμαντέρ, είναι επειδή αγαπώ αυτό που βλέπω και θέλω να το μοιραστώ με τους άλλους, ανοίγοντας έναν διάλογο».