Μπάτης: μύθος και πραγματικότητα

Αναφορές για τον αποκαλούμενο «Ρήγα του Πειραιά»

Αν δεν ήταν το γνωστό τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου «Ζεϊμπέκικο», με τη φωνή της Σωτηρίας Μπέλλου, αναρωτιέμαι αν τ’ όνομα του Μπάτη έλεγε κάτι στους νεότερους: «Ο πατέρας μου ο Μπάτης / ήρθε απ’ τη Σμύρνη το ’22 / κι έζησε 50 χρόνια / σ’ ένα κατώι μυστικό».

Κάπως διαφορετικά από τον Σαββόπουλο (που θέλησε προφανώς να προσδώσει μια πιο μυθολογική διάσταση) παρουσιάζουν οι ασχολούμενοι με το ρεμπέτικο (χωρίς κι αυτοί να συμφωνούν μεταξύ τους) τις πληροφορίες τις σχετικές με τον βίο και το έργο του Γιώργη Τσωρού, Αμπάτη ή Μπάτη.

50 χρόνια

«Γνωστός με το ψευδώνυμο Μπάτης, γεννήθηκε στον Πειραιά το 1890 και πέθανε το 1967», γράφει ο Τάσος Σχορέλης στη «Ρεμπέτικη Ανθολογία» του (Τόμος Α’). «Γεννήθηκε στα Μέθανα γύρω στα 1887 και πέθανε στον Πειραιά στις 10 Μαρτίου 1967», αναφέρει σε σημείωμά του ο ερευνητής του ρεμπέτικου Πάνος Σαββόπουλος, ενώ η διαδικτυακή Βικιπαίδεια αναγράφει ότι ο Μπάτης «γεννήθηκε το 1885 στα Παλαιά Λουτρά του Δήμου Μεθάνων».

Εκεί πάντως που συμπίπτουν όλοι είναι η ημερομηνία του θανάτου του: 10 Μαρτίου 1967. Πριν από δέκα χρόνια τού είχα αφιερώσει μια παρεμφερή σελίδα στην «Ελευθεροτυπία» για τα σαραντάχρονα από τον θάνατό του και το αυτό διαπράττω και σήμερα για τα πενηντάχρονά του –με τις εν τω μεταξύ νεότερες πληροφορίες, όπως λέγεται στην επικοινωνιακή γλώσσα.

«Πρόκειται για έναν από τους θεμελιωτές του κλασικού πειραιώτικου ρεμπέτικου τραγουδιού, άσχετα αν ηχογράφησε μόνο 17 τραγούδια σε δίσκους γραμμοφώνου. Ηταν ένα από τα μέλη της “Τετράδας της ξακουστής του Πειραιά”, που με την εμφάνισή της το καλοκαίρι του 1934 άλλαξε όλη την πορεία του λαϊκού τραγουδιού στις πόλεις και καθιέρωσε το μπουζούκι σαν το πιο εκφραστικό όργανο», σημειώνει ο Π. Σαββόπουλος. Οι άλλοι τρεις της «Τετράδας» ήταν οι πασίγνωστοι: Μάρκος Βαμβακάρης, Στράτος Παγιουμτζής, Ανέστης Δελιάς.

«Μέχρι τον θάνατό του έπαιζε και τραγουδούσε πότε με συγκροτήματα και πότε μόνος του, γυρνώντας στα καφενεία και τις ταβέρνες. […] Ο πιο όμορφος χαρακτηρισμός που γίνηκε για τον Μπάτη είναι αυτός που έκανε ο γερο-Τσακιριάν [κατασκευαστής μουσικών οργάνων], που τον γνώριζε καλά:

“Ηταν ο Ρήγας του Πειραιά”. Είναι ένας χαρακτηρισμός που μαζί του συμφωνούν όλοι όσοι τον γνώρισαν. Οταν τον θάψανε τον Μπάτη, του βάλανε μαζί του τον αγαπημένο του μπαγλαμά που του ’χε φτιάξει ο Τσακιριάν», γράφει ο Σχορέλης.

Ο Βαμβακάρης

Μια άλλη εικόνα για τον Μπάτη δίνει ο Μάρκος Βαμβακάρης στην «Αυτοβιογραφία» του (σελ. 149): «Μ’ αυτόν [τον Μπάτη] επέρασα αρκετό καιρό πολύ καλά. Αυτός ήτανε που μας έδινε λεφτά και όταν δουλεύαμε του τα δίναμε. Τον παίρναμε μαζί μας, τον είχαμε μαζί μας, κι όπου πηγαίναμε τι του χρώσταγα, τι του χρώσταγε ο Στράτος, τι του χρώσταγε ο άλλος, τον πληρώναμε, του τα δίναμε.

Αυτός δεν ξέρω πού τα ’βρισκε, πάντως είχε λεφτά. Ηταν ο Μπάτης με τ’ όνομα. Επούλαγε στα παλιατζίδικα του Πειραιώς διάφορα παλιά πράματα, μπουζούκια, κιθάρες, πράματα, κομπολόγια, δαχτυλίδια, το ’να τ’ άλλο, τα οποία είχε. […] Είχε και κανά δυο μαγαζάκια, τα νοίκιαζε κι έπαιρνε ενοίκια. Οικονόμαγε, ήταν οικονόμος. Ηταν έξυπνος άνθρωπος, πολύ έξυπνος άνθρωπος. Τραγουδούσε με τον μπαγλαμά που είχε. Κι αυτός στους τεκέδες. Ημαστε κώλος και βρακί μ’ αυτόν τον άνθρωπο».

Μερικοί τίτλοι τραγουδιών του Μπάτη: «Βάρκα μου μπογιατισμένη», «Ζούλα σε μια βάρκα μπήκα», «Μάγκες καραβοτσακισμένοι», «Ο θερμαστής», «Ο ντεκές», «Ο Ωρωπός» και ο θρυλικός «Μπουφετζής», για το οποίο ο Σχορέλης γράφει στην «Ανθολογία» του: «Πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι παλιά μικρασιάτικη μελωδία και πρέπει να ’χουν δίκιο. Στο πάλκο έχουν γίνει πολλοί αυτοσχεδιασμοί πάνω στη μελωδία αυτή».

Υπάρχουν αρκετές φωτογραφίες με τον Μπάτη, οι περισσότερες από τις οποίες τον εικονίζουν κομψοντυμένο και με παπιγιόν, με πιο γνωστή αυτή της «Ξακουστής τετράδας». Και ακόμη μία και μοναδική χαρακτηριστική εμφάνισή του στον κινηματογράφο, στην κωμωδία του Αλέκου Σακελλάριου «Οι παπατζήδες» (1954), με Σταυρίδη και Γιαννακό (Κοκοβιό), σε μια μπαρμπουτιέρα να εκφωνεί τις ζαριές και στη συνέχεια να συμμετέχει σ’ ένα ξυλοφόρτωμα μεταξύ των… παπατζηδοπαικτών.

Στο πλαίσιο

Exω μια προκατάληψη για τα λογοτεχνικά έργα που διασκευάζονται για το θέατρο ή τον κινηματογράφο –εκτός αν δεν τα έχω διαβάσει. Οπως συμβαίνει με τη «Νίκη» του Χρήστου Χωμενίδη, που διασκεύασαν ο Σταμάτης Φασουλής και ο Γιώργος Λύρας και παίζεται ήδη στο «Θέατρον» του «Ελληνικού Κόσμου» στην Πειραιώς. Με τον Φασουλή ως σκηνοθέτη, που κατέχει να παντρεύει το παραδοσιακό με το νεότερο.

Οπότε, παρά την τετράωρη διάρκειά του, κρατάει αδιάπτωτο το ενδιαφέρον για την εν πολλοίς δραματική ιστορία της Νίκης, που είναι η ιστορία σχεδόν ενός αιώνα της νεότερης Ελλάδας.

Κάτι ακόμα για τη «Νίκη», που κυλάει γοργά, με εναλλαγή εικόνων και εντυπώσεων, που υπηρετεί με αυταπάρνηση πολυμελής θίασος. Από τον οποίο θα αναφέρω ενδεικτικά τη Φιλαρέτη Κομνηνού, άψογη στον καθοριστικό ρόλο της κεντρικής ηρωίδας –συνδετικού κρίκου με τα τεκταινόμενα. Και τη Μίρκα Παπακωνσταντίνου –συχνά απολαυστική παραδοσιακή γιαγιά. Τι απομένει; Η ανάγνωση και του βιβλίου, γνωρίζοντας όμως ήδη ότι ο λόγος –το μεγάλο ζητούμενο σε πολλές παραστάσεις– κυριαρχεί στην εν λόγω θεατρική μεταφορά.

Και κάτι που μακάρι να μπορούσα να παρακολουθήσω: Το μοναδικό κιθαριστικό ντούο Λίζα Ζώη και Ευάγγελος Ασημακόπουλος και πάλι στην Πάτρα, με τη συμβολή της Φιλαρμονικής Εταιρείας Ωδείου Πατρών, για το ανθεκτικό 26ο Φεστιβάλ Κιθάρας (το πιο αγκαλιαστό μουσικό όργανο), από 7-10 Απριλίου. Με συναυλίες, master classes, διαλέξεις, διδασκαλίες, διαγωνισμούς.

Μαζί τους δύο σπουδαίοι ομότεχνοι: ο Ρώσος Βλαντίμιρ Γκόρμπαχ και η εκ Σερβίας Σαμπρίνα Βλασκάλις. Για επαγγελματίες, παιδιά, αλλά και απλούς ενδιαφερόμενους. Πληροφορίες τηλ. 2610-277740.

ΚΑΙ… Θυμάται κάποιος με ποιο τραγούδι πήγαμε πέρσι στη Γιουροβίζιον;