Ο εθνικός μας στρουθοκαμηλισμός

Με τις δεύτερες εκλογές του 2023 σε απόσταση αναπνοής, η στήλη εγκαταλείπει προσωρινά την περιδιάβασή της στα μεταπολιτευτικά χρόνια για να επιστρέψει στο καταθλιπτικό παρόν, σχολιάζοντας τρία βασικά χαρακτηριστικά της προεκλογικής περιόδου που αφήνουμε πίσω μας. Χαρακτηριστικά που, αν μη τι άλλο, θα τα βρίσκουμε διαρκώς μπροστά μας στα πέτρινα χρόνια που έρχονται.

Ο καλός χαλίφης

Το πρώτο συμπέρασμα αφορά τον λόγο για τον οποίο, παρά τις εμφανείς προσπάθειες ορισμένων κύκλων στις αρχές της χρονιάς, δεν περπατά τελικά στη σημερινή Ελλάδα το φιλοβασιλικό ρεύμα: ο Κυριάκος Μητσοτάκης έχει καλύψει πλήρως το αντίστοιχο πολιτικοϊδεολογικό κενό, μ’ έναν λόγο κι ένα προφίλ που ανταποκρίνονται περισσότερο στα στερεότυπα της μοναρχίας παρά του κοινοβουλευτισμού, αναπαράγοντας όλα τα νομιμοποιητικά μοτίβα ενός «καλού» ηγεμόνα υπεράνω θεσμών και κοινών θνητών.

Είτε πρόκειται για το πρόσφατο προεκλογικό βίντεο της Ν.Δ., με τον πρωθυπουργό που εξασφάλισε προσωπικά κατοικία στον άστεγο που συνάντησε κάποια στιγμή προ διετίας, είτε για την εξίσου προκλητική διαδικτυακή ανάρτηση, σύμφωνα με την οποία επί Κυριάκου και χάρη στον Κυριάκο «1.000 παιδιά από ιδρύματα βρήκαν οικογένεια», το περιεχόμενο των σχετικών μηνυμάτων είναι σαφές: τα πάντα εξαρτώνται όχι από την αυτοτελή λειτουργία του κράτους και των θεσμών, αλλά από την καλή θέληση και προσωπική παρέμβαση του από μηχανής συλλογικού μας πατέρα.

«Στην Αθήνα δεν είναι όλοι σαν εμένα που αγαπάω τη μειονότητα. Τώρα η κυβέρνηση θα είναι κυβέρνηση της Ν.Δ. Αν δεν μας στηρίξετε, τα πράγματα θα είναι πολύ δύσκολα» | Ντόρα Μπακογιάννη (προς τους κατοίκους του μειονοτικού χωριού Βυρσίνη, 9.6.2023)

Σε αντίθεση με τους «λαϊκιστές» και λοιπούς «χαρισματικούς» ηγέτες που ξεπηδούν σε στιγμές κρίσης των ηγεμονικών ιδεολογημάτων και (υποτίθεται ότι) παραμένουν ταυτισμένοι με το κοινωνικό υπόστρωμα που τους γέννησε, ο μονάρχης δικαιούται να εξαιρεί προκλητικά τον εαυτό του απ’ όσους περιορισμούς ισχύουν για τους απλούς θνητούς. Αν ο μικροαστός Αλέξης Τσίπρας πλήρωσε βαριά το φευγαλέο πλάνο των ολιγοήμερων διακοπών του σε μια θαλαμηγό, ο γαλαζοαίματος Κυριάκος δεν υπέστη έτσι το παραμικρό από τους οπαδούς του για τις τσάρκες του στην Πάρνηθα ή τα γλέντια του στην Ικαρία, ενώ αυτοί παρέμεναν σε κατ’ οίκον εγκλεισμό λόγω κορονοϊού. Ενας μονάρχης που σέβεται τον εαυτό του δικαιούται επίσης να επιτηρεί κατά βούληση του υπηκόους του, προκειμένου να παρεμβαίνει διορθωτικά όποτε ο ίδιος κρίνει, παρακάμπτοντας τους ανίκανους ή διεφθαρμένους αξιωματούχους του: αυτό δεν έκανε στις «Χίλιες και μία νύχτες» ο καλός χαλίφης Χαρούν αλ Ρασίντ, υποδυόμενος τον ζητιάνο για να πληροφορείται αδιαμεσολάβητα τις σκέψεις και τα συναισθήματα των υπηκόων του – ή, πιο κοντά στην εποχή μας και την πραγματικότητα, ο Οθωμανός σουλτάνος Σελίμ Γ’ (1789-1808); Αν διέθεταν τις τεχνικές δυνατότητες ενός Predator, μπορούμε εύλογα να υποθέσουμε ότι τόσο ο ένας όσο και ο άλλος θα έκαναν τη δουλειά τους ακόμη αποτελεσματικότερα…

Για να φτάσουμε ώς εδώ, προηγήθηκαν πολλά. Η συντηρητικότερη μερίδα του εκλογικού σώματος ουδέποτε απομακρύνθηκε βέβαια απ’ αυτή την παραδοσιακή, βαθιά «αντιπολιτική» πρόσληψη των σχέσεών της με την εξουσία, που τις προηγούμενες δεκαετίες αποτυπωνόταν συνήθως στις ποιοτικές δημοσκοπήσεις σαν λανθάνουσα νοσταλγία για τη χούντα (και στον καθημερινό λόγο ως διαπίστωση πως «ένας Παπαδόπουλος μας χρειάζεται»). Βαθύς γνώστης αυτής της πραγματικότητας, ο πατήρ Μητσοτάκης δεν έκρυβε λ.χ. την προτίμησή του γι’ αυτήν ακριβώς τη βολική μερίδα των ψηφοφόρων του: «Εγώ αισθάνομαι με τους δεξιούς πιο καλά παρά με τους κεντρώους», εξήγησε χαρακτηριστικά στον Αλέξη Παπαχελά. «Οι κεντρώοι είναι πιο δύσκολοι, πιο δύστροποι, πιο απαιτητικοί. Οι δεξιοί είναι πιο πειθαρχημένοι» («Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης με τα δικά του λόγια», τ.Β΄, Αθήνα 2019, σ.312).

Θωράκιση που αίμα μυρίζει

Για την έξοδο όμως αυτών των αντιλήψεων από το γκέτο της σκληρής Δεξιάς και τη διεκδίκηση της ηγεμονίας χρειάστηκε η πολιτική αποκατάσταση της προσωποπαγούς πολιτικής και των ιεραρχικών ή στρατοκρατικών δομών, σαν «αποτελεσματικής» (τάχα μου) διακυβέρνησης, σε αντιδιαστολή προς το «καφενείο» των δημοκρατικών διαδικασιών που μας κληροδότησε η Μεταπολίτευση. Η ήττα αυτής της τελευταίας στο ιδεολογικό πεδίο προηγήθηκε έτσι σαφώς από την επιχειρούμενη τώρα πλήρη ανάκλησή της στο θεσμικό. Για την αντιστροφή δε αυτής της τάσης και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών σε δημοκρατικές μορφές συλλογικότητας απαιτείται, αν μη τι άλλο, η μακροχρόνια έμπρακτη προσήλωση σ’ αυτό το διαφορετικό υπόδειγμα. Οχι κακότεχνες αντιγραφές των ίδιων μοναρχικών πρακτικών, που απλώς επιβεβαιώνουν την αξία του αυθεντικού πρωτοτύπου.

Αμεσα συνδεδεμένη με τα παραπάνω είναι μια δεύτερη εξέλιξη: η ακατάσχετη διεύρυνση της έννοιας της «εθνικής ασφάλειας», ώστε να (μπορεί να) περιλαμβάνει σχεδόν τα πάντα. Το είδαμε την περασμένη χρονιά με τις υποκλοπές, το ξανάδαμε τούτες τις μέρες με το μειονοτικό της Θράκης και το προδιαγεγραμμένο έγκλημα στα ανοιχτά της Πύλου. Και η διεύρυνση αυτή έχει άμεσες συνέπειες για το επίπεδο της δημοκρατίας μας: προστατεύει τις κυβερνητικές πρακτικές κι επιλογές από κάθε κριτική, καλύπτοντάς τες μ’ ένα «εθνικό» (υποτίθεται) απόρρητο· καθαγιάζει σκοτεινούς –ή απλά στρατοκρατικούς– μηχανισμούς με άκρως προβληματικό παρελθόν και παρόν, όπως η ΕΥΠ ή το Λιμενικό, αναγορεύοντας τον (αποδεδειγμένα αναξιόπιστο) λόγο τους και τους (κατ’ επανάληψη ψευδείς) ισχυρισμούς τους σε «αξιόπιστες» πηγές πληροφόρησης· αποκλείει, τέλος, προκαταβολικά κάθε ουσιαστική συζήτηση γι’ αυτά τα θέματα, σε μια χώρα που έχει συνηθίσει να θεωρεί μόνη θεμιτή διαχείριση των «εθνικών ζητημάτων» την ψευδοπατριωτική πλειοδοσία. Στην περίπτωση λ.χ. του πολύνεκρου ναυαγίου της Πύλου, η εθελούσια υποταγή των περισσότερων ΜΜΕ σ’ αυτή την αντίληψη τους επέβαλε ν’ αναπαράγουν τυφλά την επίσημη εκδοχή του Λιμενικού, παροχετεύοντας την οργή του κοινού στους «δουλεμπόρους» (κι ενοχοποιώντας, για πρώτη και μάλλον για τελευταία φορά, μια τυπική μορφή κερδοφόρας επιχειρηματικότητας που σπεύδει ν’ αξιοποιήσει –με τη συνήθη αντικοινωνικότητα, φυσικά, της ιδιωτικής πρωτοβουλίας– τις ευκαιρίες που γεννά μια προβληματική κρατική πολιτική). Στην πραγματικότητα, κάθε δημοσιογράφος που σέβεται τη δουλειά του θα όφειλε ν’ αντιμετωπίζει, βάσει της μέχρι τώρα εμπειρίας, κάθε σχετικό ισχυρισμό του Λιμενικού με τη μεγαλύτερη δυνατή επιφύλαξη· να τον αναφέρει δε ως ανεπιβεβαίωτο ισχυρισμό μιας (ενδεχομένως υπόλογης) εμπλεκόμενης υπηρεσίας κι όχι σαν αυτονόητη αλήθεια.

Μετά το ναυάγιο, και τις πρώτες μαρτυρίες επιζώντων για την απόπειρα του Λιμενικού να ρυμουλκήσει το σκάφος τους έξω από τη ζώνη ευθύνης της Ελλάδας, θα έπρεπε κανονικά να βλέπουμε διαρκώς στις οθόνες μας αποκαλυπτικά πλάνα από παρόμοιες «επαναπροωθήσεις» μεταναστών κάθε ηλικίας (τους οποίους το ένδοξο αυτό ελληνικό σώμα πακετάρει, μεταφέρει κι εγκαταλείπει σε σχεδίες στο ανοιχτό πέλαγος), οι δε αρμόδιοι να καλούνται να δώσουν εξηγήσεις επ’ αυτού. Το πιο πρόσφατο σχετικό ντοκουμέντο δημοσιεύθηκε από τους «Νιου Γιορκ Τάιμς» πριν από έναν μόλις μήνα και αναρτήθηκε στον ιστότοπο της «Εφ.Συν.» στις 19/5. Από τη στιγμή που η «εθνική ασφάλεια» επιβάλλει ωστόσο μια στρουθοκαμηλική σιωπή (στο εσωτερικό), τη συζήτηση αντικατέστησε ένα υποκριτικό τριήμερο «εθνικό πένθος»· αναβάλαμε μάλιστα και το προγραμματισμένο ντιμπέιτ, επιβεβαιώνοντας πανηγυρικά πως το όλο θέμα πρέπει να θεωρείται εκτός (και υπεράνω) πολιτικής. Εν ριπή οφθαλμού εξαφανίστηκε πάντως εκείνο το ανθρωποφάγο σποτάκι της Ν.Δ. που ζητούσε επίμονα «ισχυρή εντολή για θωρακισμένα σύνορα».

Οταν ψηφίζει η ΕΥΠ

Ακόμη χειρότερα είναι τα πράγματα με το δεύτερο «εθνικό» θέμα της τρέχουσας προεκλογικής περιόδου: το μειονοτικό της Θράκης. Θέμα που δεν αφορά καν τη διαχείριση ενός πραγματικού προβλήματος, όπως οι μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές, αλλά την εθελότυφλη άρνηση (εδώ και μερικές δεκαετίες) της πλειοψηφίας του πολιτικού κόσμου, του συνόλου σχεδόν των ΜΜΕ και μεγάλης μερίδας του κοινού ν’ αποδεχθούν μιαν αυτονόητη πραγματικότητα: την ύπαρξη, εντός της ελληνικής επικράτειας, μιας εθνικής μειονότητας – αποτελούμενης από (απόλυτα νομιμόφρονες μέχρι σήμερα) Ελληνες πολίτες, με διαφορετικά όμως όχι μόνο γλωσσοπολιτισμικά χαρακτηριστικά αλλά και εθνική ταυτότητα.

Δεν χρειάζεται να θυμίσουμε εδώ ότι, όπως έχει ήδη γραφτεί από τον συνάδελφο Δημήτρη Ψαρρά, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970 η μειονότητα αυτή χαρακτηριζόταν επίσημα «τουρκική» – κι ότι η μετονομασία της σε απλώς «μουσουλμανική» συμβάδισε χρονικά με την αντίστοιχη (πετυχημένη) μετονομασία τού μέχρι τότε «τούρκικου» καφέ σε «ελληνικό». Θα επισημάνουμε, απλά, πως η πραγματική ταυτότητα οποιασδήποτε μειονότητας δεν εξαρτάται από κάποιο νομοθετικό κείμενο αλλά συνιστά αντικειμενικό δεδομένο που διαμορφώνεται ιστορικά και διαπιστώνεται από τη δημόσια συμπεριφορά των ίδιων των μελών της. Η Χιμάρα της Αλβανίας βρίσκεται λ.χ. έξω από την επίσημα αναγνωρισμένη ελληνική «μειονοτική ζώνη» της γειτονικής μας χώρας· αυτό ουδόλως εμποδίζει όμως την πλειοψηφία των κατοίκων της (πολλοί από τους οποίους έχουν μητρική γλώσσα τα αλβανικά) να εκλέγουν συνήθως ως δημάρχους κάποιους Ελληνες εθνικιστές.

Στο ίδιο ακριβώς μήκος κύματος, οι μουσουλμάνοι της Θράκης έχουν την τελευταία δεκαετία επανειλημμένα υπερψηφίσει στις ευρωεκλογές, με συντριπτικά μάλιστα ποσοστά, το θρακιώτικο ισοδύναμο της βορειοηπειρωτικής Ομόνοιας: το Κόμμα Ισότητας, Ειρήνης και Φιλίας (DEB Partisi), αποκλειστικός στόχος και σύνθημα του οποίου είναι η πανηγυρική επιβεβαίωση του τουρκικού εθνικού χαρακτήρα της μειονότητας. Στα τρία λ.χ. χωριά που επισκέφθηκε στις 9 Ιουνίου η Ντόρα Μπακογιάννη, απειλώντας on camera τους κατοίκους πως, έτσι και δεν ψηφίσουν τη Ν.Δ., «τα πράγματα θα είναι πολύ δύσκολα» γι’ αυτούς (καθώς «στην Αθήνα δεν είναι όλοι σαν αυτή, που αγαπάει τη μειονότητα»), το DEΒ απέσπασε στις ευρωεκλογές του 2014 ποσοστά 92,65% (Οργάνη), 89% (Μυρτίσκη) και 95% (Βυρσίνη). Οπως θα ’λεγε κι ο πατήρ Μητσοτάκης, τι χρείαν έχομεν άλλων μαρτύρων;

Αξίζει, ωστόσο, να σταθούμε ιδιαίτερα στο περιεχόμενο του σχετικού τελεσιγράφου του αρχηγού της Ν.Δ. προς τον Αλέξη Τσίπρα − τελεσίγραφο που ο τελευταίος είχε, ευτυχώς, τα στοιχειώδη ανακλαστικά ν’ απορρίψει όπως ακριβώς έπρεπε. Απαίτηση του Κυριάκου ήταν, ως γνωστόν, όχι ν’ αποκλειστούν από τα ψηφοδέλτια της αξιωματικής αντιπολίτευσης οι βουλευτές της που εξελέγησαν πανηγυρικά από τους πολίτες του νομού, αλλά να υποχρεωθούν σε δημόσια (και, προφανώς, υποκριτική) απάρνηση της ιδιαίτερης ταυτότητάς τους. Μια τέτοια δήλωση δεν θα είχε, φυσικά, την παραμικρή σημασία στην περίπτωση που αυτοί οι άνθρωποι ήταν όντως «Ελληνες το γένος» αλλά πρακτόρευαν ξένα συμφέροντα· οι πράκτορες, ως γνωστόν, δεν έχουν συνήθως κανέναν ενδοιασμό να δηλώνουν το αντίθετο απ’ ό,τι πραγματικά είναι. Στην περίπτωση δε της Θράκης, όπως άλλωστε και της Μακεδονίας, η ιστορική πείρα έχει αποδείξει ότι, σε περιόδους ξένης κατοχής ή παρεμφερών εθνικών δοκιμασιών, ως κατ’ εξοχήν όργανα του εχθρού στους κόλπους των μειονοτήτων αναδείχθηκαν κυρίως οι αγαπημένοι των ελληνικών υπηρεσιών ασφαλείας που, σε «κανονικούς» καιρούς, δεν έπαυαν να διατρανώνουν (με το αζημίωτο, φυσικά) τη βαθιά «ελληνικότητά» τους…

Το νόημα της απαιτούμενης δήλωσης ήταν, ως εκ τούτου, άλλο: ο δημόσιος αυτοεξευτελισμός των εκλεγμένων βουλευτών, εξευτελισμός που θα επιβεβαίωνε στα μάτια των ψηφοφόρων τους την παντοδυναμία της ΕΥΠ και των μηχανισμών της – σε βάρος, εξυπακούεται, της δημοκρατίας και της λαϊκής κυριαρχίας, με όσες συνέπειες θα είχε αυτό στις σχέσεις της μειονότητας με το ελληνικό κράτος και την υπόλοιπη ελληνική κοινωνία. Επιστρέφουμε έτσι κι εδώ στις παλιές, δοκιμασμένες συνταγές των δηλώσεων μετανοίας, όταν το ηθικό τσάκισμα των εσωτερικών εχθρών του έθνους εκλαμβανόταν ως πρωταρχική προϋπόθεση για την πολιτική αδρανοποίηση και καθυπόταξή τους.

Η σκιά που δεν λέει να φύγει

Η τρίτη και τελευταία διαπίστωση αφορά τον ιδιαίτερο ενθουσιασμό με τον οποίο ο ιδεολογικός μηχανισμός της Ν.Δ., από διανοούμενους μέχρι γελοιογράφους, πανηγύρισε για την αποτυχία του ΜέΡΑ25-Συμμαχία για τη Ρήξη να περάσει το εκλογικό φράγμα του 3% στις εκλογές της 21ης Μαΐου (και τον πιθανολογούμενο αποκλεισμό του από την επόμενη Βουλή).

Ο ενθουσιασμός αυτός, εξίσου έντονος μ’ εκείνον που προκάλεσε στους ίδιους κύκλους η πανωλεθρία του ΣΥΡΙΖΑ, εξηγείται βέβαια κατ’ αρχάς με όρους μπακαλικής. Καθώς ο μόνος εφιάλτης της Ν.Δ. είναι πλέον μια οκτακομματική Βουλή (που θα περιόριζε, αν όχι την αυτοδυναμία, τουλάχιστον την παντοδυναμία της) και με τις δεξιόστροφες απειλές της Νίκης και της Πλεύσης να βρίσκονται (με 2,92% και 2,89%) κοντύτερα στο επίμαχο όριο, το 2,63% που απέσπασε το ΜέΡΑ25 τον Μάιο φαντάζει σαν το μαλακό υπογάστριο των αντιπάλων της Δεξιάς.

Δεν πρόκειται όμως μόνο γι’ αυτό. Η εξαφάνιση του μόνου κόμματος (με αξιώσεις εισόδου στη Βουλή) που επέμεινε να θυμίζει προεκλογικά τους λαϊκούς αγώνες της προηγούμενης περιόδου κατά των μνημονίων (της εποχής, δηλαδή, που το ΚΚΕ στήριζε έμμεσα το «ναι» στο δημοψήφισμα και η Αλέκα Παπαρήγα εκμυστηρευόταν επίσημα στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ότι το κόμμα της βάζει ως στόχο τον κομμουνισμό σαν όπιο του λαού, για να μην έχουν οι πολίτες παράλογες απαιτήσεις σε συνθήκες καπιταλισμού), εκλαμβάνεται εμμέσως πλην σαφώς ως η αναγκαία προϋπόθεση για την καθολική αποδοχή της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας – και τη διασφάλιση της μελλοντικής νομιμοφροσύνης σύμπασας της αριστερής αντιπολίτευσης, σε μια εποχή που στον ΣΥΡΙΖΑ θα ανοίξει, λογικά, η συζήτηση για τα αίτια της απρόσμενης αποτυχίας του. Για τη σημασία αυτής της παραμέτρου, εξαιρετικά εύγλωττος υπήρξε ο αγαπημένος μας σύμβουλος του πρωθυπουργού, καθηγητής Στάθης Καλύβας, στο άρθρο που δημοσίευσε την επομένη των εκλογών με τίτλο «Η αντιστροφή του 2012»: «Η αναντιστοιχία ανάμεσα σε μια Ελλάδα που βγήκε από την κρίση και κοιτάζει την επόμενη μέρα και μια πολιτική που παραπέμπει στην εποχή της κρίσης, ανάμεσα στην κανονικότητα και την τοξικότητα», πανηγυρίζει, «αντικατοπτρίζεται και στα αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ όπου η Ζωή Κωνσταντοπούλου που αντικατέστησε την υψωμένη γροθιά με τα χαμόγελα και την καρδούλα βρέθηκε στο εκλογικό επίπεδο του Βαρουφάκη, ο οποίος επέλεξε να αναβιώσει το 2015. Οι καρδούλες πάλεψαν με τις υψωμένες γροθιές και κέρδισαν κατά κράτος. Και αυτό δεν μπορεί παρά να είναι πολύ καλό. Η Ελλάδα γύρισε σελίδα».