Από τον Πάρκερ στον Μπασκιά και από την bebop στη hip hop

Ανταπόκριση, Νέα Υόρκη

«ΣΤΟΥΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΒΑΣΙΛΙΑΔΕΣ ΚΟΒΟΥΝ ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ». Μια μικρή φράση στο κάτω αριστερό τμήμα ενός έργου του Ζαν Μισέλ Μπασκιά, που εκτίθεται αυτές τις ημέρες στο Μανχάταν, θα μπορούσε να εκληφθεί και σαν ένα αντιμοναρχικό σχόλιο. Ο τίτλος άλλωστε του έργου, «Κάρολος ο Πρώτος», παραπέμπει άμεσα στην εκτέλεση του βασιλιά της Αγγλίας το 1649 – του ανθρώπου που όπως τραγουδούσαν κάποτε και οι Monty Python «ξεκίνησε τη βασιλεία του με ύψος 1,70 εκ. και την ολοκλήρωσε με ύψος 1,46 εκ.».

Σε αυτή την ιστορία όμως είμαστε με τον ηγεμόνα, αφού βασιλιάς στο έργο του Μπασκιά είναι η θρυλική φιγούρα της τζαζ, Τσάρλι Πάρκερ. Ο υποψιασμένος επισκέπτης ίσως το καταλάβει αν διαβάσει στο επάνω δεξί μέρος του πίνακα τη λέξη Cherokee, το κλασικό κομμάτι στο οποίο πειραματίστηκε ο Πάρκερ όταν δημιουργούσε τη δική του εκδοχή της τζαζ, την περίφημη bebop.

Η ζωή του Πάρκερ και του Μπασκιά έχουν ανατριχιαστικά κοινές λεπτομέρειες. Γεννημένοι και οι δυο σε φτωχές οικογένειες, που τους έδωσαν όμως τα ερεθίσματα να ασχοληθούν με τη μουσική και τη ζωγραφική αντίστοιχα, είχαν ατυχήματα με αυτοκίνητα, σε πολύ μικρή ηλικία, που άλλαξαν τη ζωή τους. Για τον Πάρκερ το ατύχημα σήμανε τον εθισμό του στα ναρκωτικά, αφού η μορφίνη που του έδιναν οι γιατροί σαν παυσίπονο τον οδήγησε τελικά στην ηρωίνη και από εκεί σε ψυχιατρικές διαταραχές και στον πρόωρο θάνατό του σε ηλικία 35 ετών. Ο Μπασκιά θα ακολουθήσει διαφορετικό δρόμο προς το ίδιο ναρκωτικό (και φυσικά προς τον θάνατο, που έρχεται στα 28 του χρόνια) ενώ τα δικά του ψυχολογικά προβλήματα θα ξεκινήσουν με τον θάνατο του επιστήθιου φίλου του, Αντι Γουόρχολ.

Αυτό που πραγματικά ένωσε όμως τις πορείες των δύο μαύρων καλλιτεχνών, παρά το γεγονός ότι δεν συνυπήρξαν σε αυτόν τον πλανήτη, ήταν ότι αποφάσισαν να γίνουν «βασιλιάδες» στον εχθρικό κόσμο των λευκών καλλιτεχνών.

Οπως εξηγούσε πρόσφατα ο Αμερικανός μουσικός της τζαζ, Τέρας Μάρτιν, «η bebop, η οποία έχει τις ρίζες της στη δεκαετία του 1940, είναι στην πραγματικότητα ένα κίνημα διανοουμένων οι οποίοι σπάνε τη νόρμα της εποχής που λέει “είσαι μαύρος και δουλειά σου είναι να με διασκεδάζεις”. Η περίοδος που περιγράφει ο Τέρας Μάρτιν βρίσκει τους μαύρους καλλιτέχνες να μην μπορούν να μπουν καν από την κεντρική είσοδο στα καταστήματα όπου έπαιζαν. Ορισμένοι κουβαλούσαν μαζί τους ένα άδειο μπουκαλάκι το οποίο χρησιμοποιούσαν όταν δεν τους άφηναν να χρησιμοποιούν ούτε τις τουαλέτες, ενώ στις περιοδείες συχνά κοιμόντουσαν στον δρόμο γιατί κανένα ξενοδοχείο δεν τους δεχόταν.

Τηρουμένων των αναλογιών, ο Μπασκιά θα γνωρίσει αρχικά τις ίδιες κλειστές πόρτες της βιομηχανίας του θεάματος. Οταν θα ξεκινήσει να σχεδιάζει στους δρόμους του Μπρούκλιν και του Μανχάταν έχει απέναντί του τον δήμαρχο της πόλης, που βλέπει την πάταξη των γκραφιτάδων σαν ακρογωνιαίο λίθο για την επιβολή του νόμου και της τάξης. Αυτή η πολιτική οδηγεί το 1982 και στον θάνατο του Μάικλ Στιούαρτ, ο οποίος πεθαίνει αφού πρώτα περάσει 13 μέρες σε κωματώδη κατάσταση από τα χτυπήματα αστυνομικών που τον συνέλαβαν να κάνει γκραφίτι στο μετρό της Νέας Υόρκης. Το βασικό εμπόδιο για τον Μπασκιά, όμως, είναι η αφρόκρεμα των λευκών εικαστικών που μέχρι τη δεκαετία του '80 δεν είχαν φιλοξενήσει ούτε έναν μαύρο καλλιτέχνη στις γκαλερί και τις εκθέσεις τους.

Ο Πάρκερ και ο Μπασκιά θα καταφέρουν να σπάσουν αυτά τα στεγανά και η τέχνη τους θα διαχυθεί και σε άλλες μορφές του λαϊκού πολιτισμού της εποχής τους. Ιδιαίτερα ο Μπασκιά θα επηρεάσει όσο λίγοι την κουλτούρα της χιπ χοπ. Εκεί όμως χωρίζουν οι δρόμοι τους καθώς η βιομηχανία του θεάματος κάθε εποχής είχε διαφορετικούς τρόπους να αντιμετωπίζει αυτές τις εξεγέρσεις. Ο Πάρκερ είναι βασιλιάς όσο παίζει μουσική και μετατρέπεται σχεδόν κυριολεκτικά σε ζητιάνο όταν σβήνουν τα φώτα.

Ο Μπασκιά είναι βασιλιάς μέσα και έξω από τις γκαλερί αλλά με το σβήσιμο των φώτων τα έργα του γίνονται απλώς εμπορεύματα και εργαλεία κερδοσκοπίας. Το πρώτο έργο, το οποίο πούλησε ο ίδιος στην τραγουδίστρια των Blondie, Ντέμπι Χάρι, του απέφερε 200 δολάρια. Το τελευταίο έργο, που δημοπράτησε το 2017 ο οίκος Sotheby’s, ξεπέρασε τα 110 εκατομμύρια δολάρια. O ίδιος δεν υποχώρησε ποτέ στις ιδέες και τα πολιτικά μηνύματα που περνούσε στα έργα του. Η παρακαταθήκη του όμως πνίγεται σε έναν πακτωλό χρημάτων.