Η ανεύρετη σοσιαλδημοκρατία

Oπως όλες οι λέξεις που χρησιμοποιούνται συχνά στην πολιτική πολεμική -ας σκεφτούμε τη λέξη «φιλελευθερισμός» ή ακόμη περισσότερο τη λέξη «λαϊκισμός»-, έτσι και η λέξη «σοσιαλδημοκρατία» έχει σήμερα φθαρεί, διαστρεβλωθεί, ώς το σημείο να χάσει το νόημά της. Οπως συνήθως, χρειάζεται να προσφύγουμε στην ιστορία για να μπορέσουμε να τη δούμε λίγο καθαρότερα.

Αρχικά, η λέξη σοσιαλδημοκρατία όριζε την αριστερή πτέρυγα του γερμανικού σοσιαλισμού, η οποία αναφερόταν στον Μαρξ και στη Δεύτερη Διεθνή.

Το μαρξιστικής έμπνευσης πρόγραμμά της περιλάμβανε σημαντικές παραχωρήσεις στους οπαδούς του Λασάλ και γι’ αυτό είχε γίνει στόχος επικρίσεων του Μαρξ (στο έργο του «Κριτική του προγράμματος της Γκότα»). Αυτό το πρόγραμμα αναθεωρήθηκε ριζικά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο Μπαντ Γκόντεσμπεργκ, το 1959.

Το νέο πρόγραμμα σηματοδοτούσε την προσχώρηση στην οικονομία της αγοράς και τη βούληση το κόμμα να απευθύνεται σε ολόκληρο τον λαό και όχι μόνο στην εργατική τάξη. Σημειώνουμε με την ευκαιρία ότι η συμβολική τοπωνυμία του διεθνούς σοσιαλισμού είναι εξ ολοκλήρου γερμανική: το Αϊζεναχ όπου επικράτησε ο ριζοσπαστισμός, η Γκότα όπου κυριάρχησε η ενότητα, το Μπαντ Γκόντεσμπεργκ όπου έγινε η αναθεώρηση είναι κλασικοί τόποι.

Στο σοσιαλιστικό σύμπαν, η Γερμανία υπήρξε σχεδόν πάντοτε ο κανόνας και η Γαλλία η εξαίρεση. Χρειάζεται να θυμίσουμε ότι μέχρι το 1918, δηλαδή ακόμη και μετά την επανάσταση, ο Λένιν ανήκε σε ένα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα στη Ρωσία; Με αφετηρία τα τέλη του 19ου αιώνα, η σοσιαλδημοκρατία ορίζει -με την αξιοσημείωτη εξαίρεση της Γαλλίας- έναν τρόπο οργάνωσης του ευρωπαϊκού σοσιαλισμού ο οποίος βασιζόταν σε έναν τριπλό πυλώνα: στο κόμμα, το συνδικάτο, τον συνεταιρισμό.

Ολη η ζωή του εργάτη περνούσε μέσα σε αυτό το καλά ρυθμισμένο σύμπαν. Αυτός έπρεπε να εντάσσεται στο κόμμα, να αγωνίζεται στο συνδικάτο, να μετέχει στον συνεταιρισμό. Ετσι, συγκροτήθηκε στο εσωτερικό του καπιταλιστικού κόσμου μια σοσιαλδημοκρατική αντικουλτούρα βασιζόμενη σε μαζική στρατολόγηση. Το πρωτείο κατείχε η νόμιμη πολιτική δράση μέσα στο πλαίσιο των εκλογών και της εργατικής αντιπροσώπευσης. Κόμμα και συνδικάτο ήταν οι δύο όψεις του ίδιου εργατικού κινήματος.

Μετά την εμφάνιση του κομμουνιστικού κινήματος την επαύριον του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, η λέξη «σοσιαλδημοκρατία» ορίζει τους σοσιαλιστές που αρνήθηκαν να συνασπιστούν με τη Μόσχα και να προσχωρήσουν στην Τρίτη Διεθνή.

Η πολεμική που εξαπέλυσε ο Λένιν εναντίον αυτών των «αποστατών» ήταν λυσσαλέα και η λέξη «σοσιαλδημοκρατία», ιδίως στη Γαλλία, πήρε στην Ακροαριστερά ένα μειωτικό νόημα.

Ο σοσιαλδημοκράτης έχει μέσα του το γονίδιο της προδοσίας, είναι ένας «σοσιαλπροδότης», ένας «σοσιαλφασίστας», αν και ήταν οι Γερμανοί κομμουνιστές, και όχι οι σοσιαλδημοκράτες, εκείνοι που με τον σεκταρισμό τους διευκόλυναν αντικειμενικά τον Χίτλερ.

Στον Μεσοπόλεμο, οι σκανδιναβικές χώρες ήταν εκείνες που αναμόρφωσαν τη σοσιαλδημοκρατική σκέψη, απορρίπτοντας την επαναστατική ανατροπή του καπιταλισμού, προτάσσοντας την προστασία των εργαζομένων σε ένα επίπεδο που δεν είχε επιτευχθεί πουθενά αλλού και θεμελιώνοντας τη σοσιαλιστική πολιτική πάνω στις νέες βάσεις ενός διαρκούς συμβιβασμού ανάμεσα στο κράτος, την εργοδοσία και τις εργατικές οργανώσεις.

Για την επαναστατική Ακροαριστερά, η σοσιαλδημοκρατία φέρει το αρχικό ελάττωμα ότι δεν έχει υιοθετήσει τη βία. Και η Γαλλία; Η Γαλλία είναι μια εξαίρεση μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Γιατί; Επειδή κόμματα και συνδικάτα ποτέ δεν κατόρθωσαν να συγκροτηθούν σε μαζικές οργανώσεις, με εξαίρεση σύντομες εργατικές εκρήξεις, όπως εκείνες του 1936, του 1945 και του 1968.

Το Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, με σχεδόν αποκλειστικά αστική καθοδήγηση, χωρίς υπαρκτή εργατική εκπροσώπηση, ήταν πολιτικά πιο αριστερά και κοινωνικά πιο δεξιά από τη σοσιαλδημοκρατία.

Μόνον το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα κατόρθωσε, για ένα μικρό χρονικό διάστημα, να συγκροτηθεί σε αντικοινωνία στο εσωτερικό του καπιταλιστικού κόσμου. Επιπλέον, η σοσιαλδημοκρατία προϋποθέτει ένα μοναδικό ή σε μεγάλο βαθμό κυρίαρχο κόμμα στο εσωτερικό της Αριστεράς.

Η επιτυχία του κομμουνισμού στη Γαλλία κατέστησε ανέφικτη αυτή την προϋπόθεση σχεδόν για όλο τον εικοστό αιώνα. Τέλος, κόμμα και συνδικάτο δεν ζουν σε συμβίωση, όπως στη Γερμανία, την Αυστρία, το Βέλγιο και τη Μεγάλη Βρετανία. Μετά τη Χάρτα της Αμιένης (1906), ζουν σε καθεστώς αμοιβαίας ανεξαρτησίας, δυσπιστίας, μερικές φορές ανταγωνισμού.

Οχι, δεν υπάρχει σοσιαλδημοκρατική δομή στη Γαλλία. Δύο είναι οι κύριες αιτίες γι’ αυτή την κατάσταση: η γαλλική οικονομική καθυστέρηση η οποία, κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, εμπόδισε την κατίσχυση της μεγάλης βιομηχανίας· η πολιτική κληρονομιά της Γαλλικής Επανάστασης, η οποία αντικατέστησε το σχήμα τάξη εναντίον τάξης με τη μορφή του Λαϊκού Μετώπου, δηλαδή με τη συμμαχία του προλεταριάτου με την προοδευτική αστική τάξη.

Αυτές οι ίδιες αιτίες ήταν εκείνες που ευνόησαν την επικράτηση του ρεφορμισμού στο εσωτερικό του γαλλικού εργατικού κινήματος. Ο Ζαν Ζορές ήταν εκείνος ο οποίος, στο συνέδριο της Δεύτερης Διεθνούς στο Αμστερνταμ (1904), υπερασπίστηκε, κόντρα στον Μπέμπελ, τη συμμετοχή του σοσιαλιστή Μιλεράν στην αστική κυβέρνηση του Βαλντέκ-Ρουσό (1899-1902), στο όνομα της συνέχειας της Γαλλικής Επανάστασης. Και ο ίδιος ο Ζορές ήταν εκείνος που υποστήριξε, κόντρα στον Γκεσντ, ότι ο σοσιαλισμός θα είναι η επέκταση της δημοκρατίας.

Ο Λεόν Μπλουμ ήταν εκείνος ο οποίος, το 1920, στο συνέδριο της Τουρς, υπερασπίστηκε την ίδια ιδέα και τις αξίες της ελευθερίας κόντρα στους υποστηρικτές της ένταξης στην Τρίτη Διεθνή.

Ο Μιτεράν ήταν εκείνος ο οποίος, όταν έφτασε στην εξουσία, διακήρυξε τη νομιμότητα του καπιταλιστικού κέρδους. Ο Ροκάρ ήταν εκείνος ο οποίος, την περίοδο που τασσόταν υπέρ της αυτοδιαχείρισης, υπογράμμισε τη σημασία της αυτόνομης ανάπτυξης της κοινωνίας σε σχέση με τον πολιτικό και κομματικό βολονταρισμό.

Ο Ζοσπέν ήταν εκείνος ο οποίος αποδέχθηκε μια οικονομία της αγοράς απορρίπτοντας την κοινωνία της αγοράς. Η γαλλική Δεξιά δεν έπαψε να καταγγέλλει την απουσία ενός Μπαντ Γκόντεσμπεργκ στη Γαλλία, δηλαδή την απουσία μιας μεταστροφής των Γάλλων σοσιαλιστών στον ρεφορμισμό, αλλά η ιστορία του γαλλικού σοσιαλισμού λέει το αντίθετο: είναι ένα διαρκές Μπαντ Γκόντεσμπεργκ. Και τώρα; Υπάρχει βέβαια πάντοτε μια ακροαριστερή αντιπολίτευση η οποία επικαλείται επαναστατικές αξίες, αν όχι την ίδια την επανάσταση.

Αλλά δεν φαίνεται πλέον ικανή να δημιουργήσει μια δυναμική. Είναι ένας γεωστατικός δορυφόρος ο οποίος περιστρέφεται γύρω από τον σοσιαλδημοκρατικό πλανήτη, πιο κρατιστικός, πιο βολονταριστικός, πιο φωνακλάδικος. Αλλά τίποτε άλλο. Επιπλέον, τα προβλήματα έχουν αλλάξει χαρακτήρα.

Οι πιο τολμηροί μεταξύ των Γάλλων σοσιαλιστών δεν είναι πλέον επαναστάτες, ούτε καν θιασώτες των εθνικοποιήσεων. Είναι κεϊνσιανοί μέχρις εσχάτων, οι οποίοι προτείνουν, στο εσωτερικό της οικονομίας της αγοράς, το πρωτείο της ζήτησης σε σχέση με την προσφορά και την επίλυση των οικονομικών προβλημάτων μέσω του πληθωρισμού.

Η εναλλακτική επιλογή δεν είναι πλέον Μαρξ εναντίον Ανταμ Σμιθ, αλλά Κέινς εναντίον Μίλτον Φρίντμαν.