Στην έρημο της Εντα Γκάμπλερ

Θα πει άραγε ποτέ το παγκόσμιο θεατρικό κοινό, κυρίως οι γυναίκες, «Η Εντα Γκάμπλερ είμαι εγώ»; Η ηρωίδα του Ιψεν, που καίει ξένα χειρόγραφα και καταστρέφει ανθρώπινες ζωές πριν φυτέψει μια σφαίρα στο κεφάλι της, δεν είναι ακριβώς το πιο συμπαθητικό, αποδεκτό πλάσμα του μεγάλου Νορβηγού, μια Νόρα, ας πούμε, που ανοίγει την πόρτα και το βάζει στα πόδια από το Κουκλόσπιτό της.

Εδώ και πάνω από έναν αιώνα, 123 χρόνια για την ακρίβεια, η Εντα, εγκλωβισμένη κόρη στρατηγού και σύζυγος ακαδημαϊκού, που αδυνατεί να βρει για τον εαυτό της έναν ρόλο και μια ζωή με νόημα, ενώ γύρω της ο κόσμος προχωράει και ακόμα και οι ομόφυλές της κάνουν μικρές επαναστάσεις, βάζει στα δύσκολα σκηνοθέτες, θεατές και πρωταγωνίστριες. Μεγάλες πρωταγωνίστριες.

Και να που στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών ανέβηκε μια «Εντα Γκάμπλερ» που φιλοδοξεί να είναι «μια φρέσκια και αναπάντεχη εκδοχή» του αριστουργήματος του Ιψεν. Από μια ομάδα, την blindspot theatre group, που δρα τα τελευταία χρόνια σε χώρους λιγότερο κεντρικούς. Κι έναν σκηνοθέτη, τον Μιχάλη Κωνσταντάτο, που όσο θέατρο κι αν έχει κάνει, ο κινηματογραφικός χώρος τον διεκδικεί με περηφάνια - η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, το «Luton», έκανε την πρεμιέρα της στο Φεστιβάλ του Σαν Σεμπάστιαν και βγήκε στις αίθουσες με εξαιρετικές κριτικές.

Ο Μιχάλης βρέθηκε στη Στέγη χάρη στο έμπειρο, κοφτερό μάτι της Κάτιας Αρφαρά, υπεύθυνης για τον θεατρικό σχεδιασμό, που τον ξεχώρισε και πίστεψε στην πρότασή του για την «Εντα Γκάμπλερ». Ηθελε, άλλωστε, «μεγάλο χώρο, την Πειραιώς ή τη Στέγη», έτσι όπως την είχε φανταστεί. Και ήταν και «δύσκολη τεχνικά», κάτι στο οποίο η συμβολή της φιλόξενης Στέγης ήταν καθοριστική.

Η απόφαση να ανεβάσει την «Εντα Γκάμπλερ» ήταν «αυτόματη», λέει ο Μιχάλης Κωνσταντάτος. «Ξαναδιάβασα το κείμενο, και αυτό ήταν». Εχει, όμως, έναν δικό του τρόπο να προχωράει. «Πάντα το συναίσθημα που μου βγάζει ένα έργο, ένας ήρωας, μεταφράζεται σε μια εικόνα χώρου. Από τη στιγμή που σκέφτηκα την εγκατάσταση μέσα στην οποία θα παιχτεί η "Εντα Γκάμπλερ", ξεκίνησα τη δουλειά», λέει. Τι ακριβώς έχει κάνει; «Ουσιαστικά, μια αναστροφή των χώρων. Υπάρχει, δηλαδή, μια έρημος μέσα σε ένα σπίτι. Αλλωστε μια από τις προσθήκες που έγιναν στο κείμενο δημιουργεί την αίσθηση μιας απειλής, μιας θύελλας, που πλησιάζει...».

Διότι, μπορεί, όπως λέει, να προσπάθησε να κρατήσει όλο το κείμενο του Ιψεν («δεν ήθελα μια μοντερνιά του τύπου "αλλάζω τα πάντα"»), οι προσαρμογές, όμως, είναι αναπόφευκτες. Ετσι, εκτός του ότι αφαίρεσε δύο χαρακτήρες (θεία και υπηρέτρια), θυμήθηκε τον κινηματογραφιστή μέσα του. «Εδωσα στο κείμενο μια φόρμα σεναρίου», εξηγεί. «Εβαλα εμβόλιμα (στην αρχή, στη μέση και στο τέλος) κάποιες σκηνές που ταιριάζουν περισσότερο σε μια ταινία παρά σε μια παράσταση. Ολα αυτά δεν βγήκαν εγκεφαλικά, αλλά μέσα από τις πρόβες και τα εργαστήρια που κάναμε. Γιατί συνοδέψαμε τη δουλειά με πολλά πράγματα, δεν ήθελα να κάνω μια παράσταση και τέρμα. Ηθελα να εμπλέξω σε αυτή τους θεατές, είχαν-δεν είχαν διαβάσει το έργο».

Δημιούργησε, με άλλα λόγια, η blindspot ένα μπλογκ, το www.heddagabler.gr, με ενα Ημερολόγιο για καθέναν από τους πέντε χαρακτήρες. Ηδη από τα μέσα Σεπτεμβρίου μπορούσες να μπεις και να ανεβάσεις οτιδήποτε (ιστορίες, μουσικές, φωτογραφίες, βίντεο) που αισθανόσουν ότι έχει σχέση μαζί τους, με τη βασική παραδοχή ότι η Εντα, ο Τέσμαν, ο Λέβμποργκ, η Τέα, ο δικαστής είναι όλοι σημερινοί, ζουν στην Αθήνα, δίπλα μας.

«Ολο αυτό βοήθησε κυρίως τους ηθοποιούς, που έπρεπε να βγουν λίγο από την εποχή του κειμένου και να σκεφτούν πτυχές του ρόλου τους που δεν είχαν ίσως φανταστεί», λέει ο σκηνοθέτης. Και, ναι, η Εντα Γκάμπλερ γι' αυτόν είναι απόλυτα σύγχρονη. Τα απωθημένα της δεν ανήκουν στον αιώνα του Ιψεν.

«Ενας λόγος που υποσυνείδητα με τραβούσε τόσο αυτό το έργο είναι γιατί η Εντα μοιάζει με τους χαρακτήρες στο "Luton". Φτιάχνει, όπως κι αυτοί, μια άμυνα, μια γυάλα για να προστατευτεί και να μπορέσει να ζήσει. Και αυτοπαγιδεύεται. Γι' αυτό ξεσπά με αδιανόητες πράξεις. Ακόμα και το ότι καίει το χειρόγραφο του Λέβμποργκ ή τον ωθεί στην αυτοκτονία είναι ο δικός της τρόπος να συνδεθεί με τον κόσμο και τους ανθρώπους. Νομίζω ότι η Εντα μόνο μέσω των αρνητικών της συναισθημάτων μπορεί πια να συμμετέχει, μέσω της οργής που τόσο καιρό προσπαθούσε να καταπνίξει. Την καταλαβαίνω και τη συμπαθώ πάρα πολύ».

Εξυπακούεται ότι μεγάλο βάρος πέφτει στους ώμους των ηθοποιών, κυρίως της χαρισματικής Γιώτας Αργυροπούλου και του Μάξιμου Μουμούρη που υποδύονται την Εντα και τον Λέβμποργκ. Κι εδώ η δουλειά του Μιχάλη Κωνσταντάτου παρουσιάζει ενδιαφέρον. «Οταν ξεκινάμε τις πρόβες δεν ασχολούμαι καθόλου με το κείμενο», λέει. «Οι ηθοποιοί το παίρνουν στα χέρια τους τελευταία στιγμή. Δουλεύω πρώτα πολύ με τον καθένα χωριστά στο να καταλάβει καλά τον χαρακτήρα που υποδύεται, να βρει τον πυρήνα του και με βάση αυτόν να φτιάξει έναν νέο άνθρωπο, έναν νέο χαρακτήρα. Που να έχει, βέβαια, όλα τα στοιχεία του Ιψεν, αλλά και να ανήκει στην εποχή μας. Οταν πια αρχίζουμε να κάνουμε πρόβες με το κείμενο, οι ηθοποιοί είναι πανέτοιμοι και, το κυριότερο, γίνεται ακόμα πιο φανερό πόσο σύγχρονο είναι το έργο του Ιψεν, πόσο ίδιοι είναι οι άνθρωποι, τότε και τώρα».

Info:

Μέχρι 30 Δεκεμβρίου στη Στέγη. Παίζουν ακόμα οι Βάσω Καβαλιεράτου, Χρήστος Σαπουντζής, Γιώργος Φριντζήλας.