Ο Σκαρίμπας, άγιος μιας ροκ θρησκείας

Πρόκειται για ένα από τα μικρά αριστουργήματα της λογοτεχνίας μας, πρώιμο, παράταιρο και παγκόσμιο. «Το θείο τραγί» του Σκαρίμπα δεν σταμάτησε από τον Μεσοπόλεμο και μετά να ξενίζει και να εκπλήσσει, να εκπλήσσει και να ξενίζει, με τη γλώσσα και το ύφος του, με το πνεύμα και το κοίταγμά του στον κόσμο. Κι αν άρεσε στην αστική τάξη, με πόση ειλικρίνεια δεν το γνωρίζω, με ζέση πάντως, και την αναγκαία δόση πατερναλισμού, «Το θείο τραγί» αγαπήθηκε και ενέπνευσε κυρίως τη μικρή σκηνή τής underground κουλτούρας μας.

Στο κέντρο του βρίσκεται ο νέος ήρωας αυτού του κόσμου, -ο αντι-ήρωας βέβαια με τα μέτρα του παλιού-, που στέκεται καταστατικά απέναντι σε κάθε υποκρισία, σύμβαση και συμβιβασμό και που κινεί εναντίον τους με ορμή που πηγάζει όχι από κάτι συγκεκριμένο ή από μια καθορισμένη «αιτία», αλλά από κάτι άλλο, αόριστο και επικίνδυνο, ζωικό και αυτάρεσκο, όπως ας πούμε τα νιάτα, η επανάσταση, ο δαίμονας ή ο ναρκισσισμός του καταραμένου.

Τώρα αν όλα αυτά τα βλέπουμε με τα μάτια των υστερινών, μεταπολεμικών πλανόδιων υπαρξιστών, με τα μάτια της μπητ γενιάς Αμερικανών συγγραφέων, είναι γιατί «Το θείο τραγί» προδρομικά εμφανίζει τη δική τους αντισυμβατική σκέψη, τον τρόπο ζωής και τον προσωπικό τους λόγο, όλα μαζί σε αδιαίρετο μείγμα. Ο Σκαρίμπας κατάγεται εξίσου από το μέλλον και από το παρελθόν του, από τον τόπο που διαβίωσε και από τον κόσμο όλο.

Κι αυτό που συνέβη στο έργο του ανήκει τελικά σε μια περίεργη προσωπικότητα, με τους σύγχρονος όρους «μεταμοντέρνα», που συγκινείται το ίδιο από το λαϊκό και από το υψηλό, από το τοπικό και πανανθρώπινο, από το σεβαστικό και το ειρωνικό, σε μια ψυχική κατάσταση που παραθέτει και ανεβοκατεβαίνει τα πάντα συνειρμικά, με ανάγκη αναπόδραστη. Με αυτά και εξαιτίας αυτών «Το θείο τραγί» έμελλε να γίνει το κρυφό βιβλίο, το «συναξάρι» κάθε επαναστατικής έκτοτε γραφής, ένα είδος προσωπικής λιτανείας του διαφορετικού.

Και με αυτά καταλήγουμε στην παράσταση της Οδού Κυκλάδων και τη διασκευή του Αρη Μπινιάρη. Κι αν ακόμη δεν πρόκειται για πρεμιέρα -αφορά τη μεταφορά της παράστασης του περσινού Φεστιβάλ-, το αίσθημα που προκαλεί στον αργοπορημένο θεατή της παραμένει το ίδιο. Είναι ένα αναπάντεχο επίτευγμα του θεάτρου μας, περιφερειακό ίσως, αλλά κομβικό για εκείνους που το παρακολούθησαν. Τριπλά κομβικό μάλιστα: για τον ιδιόμορφο καλλιτέχνη πρώτα, για τον ιδιόμορφο συγγραφέα του ύστερα, τέλος για εκείνο το ιδιόμορφο και δυσθεώρητο θέατρο που ακούει στον χαρακτηρισμό «ολικό».

Το τι έκανε ο Μπινιάρης στον Σκαρίμπα και «Το θείο τραγί» λέγεται με λίγα λόγια και αναλύεται σε πλήθος σχόλια. Τρεις μουσικοί πάνω στη σκηνή, μια ροκ μπάντα, παρουσιάζει αποσπάσματα του μυθιστορήματος σαν λιμπρέτο μιας σύγχρονης όπερας για μια φωνή. Αυτό είναι: κάτι που θέλει ή που αρνείται να χωρέσει στις λέξεις χωράει στη σκηνή: ο Σκαρίμπας και ο ήρωάς του ο επιβήτορας, ο διακορευτής, ο πριαπιστής. Και μαζί ο βρομερός αποσυνάγωγος, ο τρελός, ο τσαρλατάνος και πρίγκιπας. Ο ήρωας του Σκαρίμπα είναι ένας άγιος της ροκ θρησκείας, ένας νέος Διόνυσος με το δικό του τελετουργικό και τη δική του βακχεία. Που καταφτάνει στη νέα Θήβα όπως ο παλιός των ημερών, εκδικητής, σάτυρος, μεταμφιεσμένος τράγος.

Και ιδού το θαύμα που ενεδρεύει στη γλώσσα του κειμένου. Μετά τόσους τόνους φιλολογικού κόπου, πού να φανταστεί κανείς ότι υπάρχει ακόμη εκεί ένα σώμα που ηλεκτρίζεται και παθιάζεται, ερωτικό και λάγνο, όπως του frontman μιας ροκ μπάντας.

Το πώς αληθινά δένουν όλα αυτά και πώς λειτουργούν δεν το γνωρίζει ίσως κανείς. Φαίνεται -άλλη λύση δεν υπάρχει- πως ακουμπούν όλα σε κάποιο κοινό βάθος, σε μια περιουσία εν υπνώσει, έτοιμη να αφυπνιστεί με το τέχνασμα της μουσικής, με το μπάσο, με τη ρυθμική κίνηση του κιθαρίστα ή τον περιπαικτικό μορφασμό του. Κι εμείς παρασυρμένοι από την άλλη μεριά της τελετής, το ίδιο έτοιμοι να γίνουμε οπαδοί ενός κειμένου που αναστοχάζεται την ήσυχη πόλη και τον Ερχόμενο, την επέμβαση της γονιμότητάς του στην αγωνία μας.

Αληθινά κάτι περίεργο συμβαίνει στην Κυκλάδων. Ακούμε τον Σκαρίμπα και τον νιώθουμε. Τον ακολουθούμε, και το πιο περίεργο, τη φορά αυτή τον πιστεύουμε κιόλας. Η ιστορία του γίνεται ο μύθος της επιστροφής του απωθημένου με τη στολή του λερού.

Γι' αυτό θεωρώ την παράσταση του Μπινιάρη από τα πλέον ευτυχή πράγματα που έχουν συμβεί στο θέατρό μας τελευταία. Απλή, βαθιά και πλούσια. Σαν κάθε διασκευή υπηρετεί το κείμενο εφ ω ετάχθη: «Το θείο τραγί» δεν μπορεί να κλείσει περισσότερη ενέργεια από αυτή. Και ως παράσταση γίνεται ο πομπός μιας τελικής σκηνικής λύσης, που ολοκληρώνεται πέρα από την αφετηρία της, στην εμπειρία του ολικού θεάτρου. Είναι η ίδια το πειστήριο της δράσης της λέξης στο περιβάλλον του σώματος και της αναγωγής της μουσικής σε επιχείρημα θεάτρου. Για όλα αυτά, και για πολλά άλλα, αξίζουν στην παράσταση θαυμαστικά και έπαινοι.