Πόσο αδύνατο είναι για τον άνθρωπο να ξεφύγει από το πεπρωμένο του; Είναι μια σκέψη που επανέρχεται στον νου όταν το θέμα είναι ο τραγικός Οιδίποδας, ο μυθικός ήρωας που έχει επηρεάσει όσο λίγοι τη σύγχρονη εποχή και σκέψη.
Το τελευταίο έργο της τριλογίας του Σοφοκλή, «Οιδίπους επί Κολωνώ», που πραγματεύεται το τέλος του Οιδίποδα, άλλοτε κραταιού βασιλιά της Θήβας, παρουσιάζει στις 4-5 Αυγούστου στην Επίδαυρο ο σκηνοθέτης, δραματουργός Γιώργος Σκεύας με έναν εκλεκτό θίασο.
Ο Οιδίποδας, γέροντας πια, τυφλός και εξόριστος, φτάνει μετά από μακρά περιπλάνηση στον αθηναϊκό Δήμο του Ιππίου Κολωνού, οδηγούμενος από τη μια του κόρη, την Αντιγόνη. Στο ιερό άλσος των Ευμενίδων, που ξαποσταίνει, τον ανακαλύπτει κάποιος κάτοικος του Κολωνού και του ζητά να φύγει γιατί ο χώρος είναι ιερός. Ο Οιδίποδας θεωρώντας τον τόπο της τελικής του ανάπαυσης, σύμφωνα με τον χρησμό, αρνείται και καλούνται οι γέροντες να αποφασίσουν, ενώ διχάζονται ανάμεσα στη συμπόνια και τον τρόμο που φέρει το όνομα του ικέτη. Ο ήρωας επικαλούμενος την αθηναϊκή φιλοξενία ζητά να δει τον βασιλιά της Αθήνας Θησέα, ενώ έρχεται η άλλη κόρη του, η Ισμήνη, μεταφέροντας τα νέα απ’ τη Θήβα και τον επικείμενο αδελφοκτόνο πόλεμο μεταξύ των γιων του, Πολυνείκη και Ετεοκλή, για την εξουσία. Νέος χρησμός ορίζει πως κερδίζει όποιος πάρει με το μέρος του τον Οιδίποδα, νεκρό ή ζωντανό. Ο Θησέας συναντά τον ήρωα και δεσμεύεται να του προσφέρει προστασία όσο ζει και να ταφεί στο χώμα της Αθήνας όταν έρθει το τέλος της ζωής του. Οταν έρχεται ο Κρέοντας, ζητώντας από τον Οιδίποδα να επιστρέψει στην πατρίδα του, τη Θήβα, χωρίς να τον πείσει, καταφεύγει στη βία…
Τον τραγικό ήρωα, στον οποίο ακόμη και οι θεοί υποκλίθηκαν, ζωντανεύει με όλη την ωριμότητα της πλούσιας θεατρικής του εμπειρίας, και μάλιστα στην πρώτη πρωταγωνιστική του εμφάνιση στην Επίδαυρο, ο ξεχωριστός ηθοποιός Δημήτρης Καταλειφός.
«Το πρόσωπο του μύθου είναι μια πρόκληση από μόνο του, καθώς είναι σαν να σκύβει κανείς πάνω από τον άνθρωπο» μας λέει ο σκηνοθέτης καθώς μας «οδηγεί» στη σκηνοθετική του προσέγγιση. Και εντοπίζει τη γοητεία του έργου όχι μόνο στη δύναμη του ήρωα να καταφέρνει να αντεπεξέρχεται κι ας έχει έρθει αντιμέτωπος με χείριστα δεινά, αλλά και στο πολιτικό μήνυμά του και την ικανότητα να ακούμε τον άλλον.
● Ποια είναι τα σημεία του έργου που σας γοητεύουν;
Στον «Κολωνό» ο Σοφοκλής δημιουργεί μια πολύ ιδιαίτερη συνθήκη. Επιστρέφει στον ήρωα που είχε δημιουργήσει πριν από χρόνια και του δίνει μιαν άλλη διάσταση. Ο νέος χρησμός ορίζει ότι εκεί που θα θαφτεί θα υπάρχει προστασία ενώ εκδικείται τους αντιπάλους του. Δεν είναι τυχαίο ότι η πόλη της λύτρωσης και της εξιλέωσης είναι η δημοκρατική Αθήνα. Και αυτό είναι που κάνει τη μεγάλη διαφορά στην αντίληψη του Σοφοκλή, εδώ εντοπίζεται η μετατόπιση σε σχέση με τον Οιδίποδα. Είναι ένας τυφλός που μετά από χρόνια περιπλάνησης φτάνει στον τόπο της ανάπαυσής του, καταλαβαίνει ότι ο χρησμός θα επαληθευτεί εδώ, έχει περάσει τα πάνδεινα και άντεξε. Αυτή η δύναμη να αντέχεις μέσα από την απόλυτη δυσκολία κάνει τον ήρωα τρομερά γοητευτικό και σημερινό. Κόντρα σε αυτό που μας στέλνουν η μοίρα και οι θεοί. Και η μόνη οδός είναι να πας προς τα εκεί όπου υπάρχει ένα είδος ιδανικής κοινωνίας, που εκπροσωπεί η δημοκρατία, η κοινωνία των πολιτών.
Αυτή η ανάγκη να δίνεις ελεύθερη βούληση στον συνάνθρωπό σου είναι κάτι τόσο σημερινό, μέσα σε αυτή την τρομερή ατμόσφαιρα που μας περιστοιχίζει, τη δύναμη να αντέχεις μέσα από μια πνευματικότητα. Να νοιαζόμαστε, να δίνουμε δύναμη στον άλλον, χώρο να ακουστεί. Πιο σημερινό από αυτό δεν μπορώ να φανταστώ. Να ακούμε τον άλλον είναι πολύ σημαντικό και πολύ πιο δύσκολο απ’ ό,τι φανταζόμαστε, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό: Από το καθαρά προσωπικό μέχρι το κοινωνικό και πολιτικό. Η αγάπη στην αλήθεια και την αναζήτησή της. Η μοίρα των ανθρώπων να παλεύουν σε αυτή τη γη που έρχονται, το να μπορείς να αντέξεις και να αντισταθείς σε αυτήν. Πάντα υπάρχει κάτι που φαντάζεσαι ότι ορίζει τα πράγματα και το θέμα είναι να το αφομοιώνεις και να μπορείς να προχωράς, να τα καταφέρνεις.
● Τελικά είναι αδύνατο να ξεφύγεις από το πεπρωμένο σου;
Εδώ έρχονται οι ίδιοι οι θεοί και δικαιώνουν τον ήρωα κάνοντάς τον χθόνια δύναμη, ικανό να επηρεάσει και μετά τον θάνατό του αυτούς που πρέπει και να προστατεύει αυτούς που αγαπά, κάτι πέρα από το ανθρώπινο. Από την άλλη, είναι αυτή η αγάπη προς την πόλη των Αθηνών, που γίνεται η πόλη που θα τον φιλοξενεί για πάντα. Είναι πια η σκιά του, εξελίσσεται σε κάτι πνευματικό που έχει τη δύναμη να επηρεάζει και οι θεοί, οι δυνάμεις που του έχουν δώσει αυτά τα δεινά, στο τέλος λένε «έλα μαζί μας γιατί αργούμε εξαιτίας σου». Να μπορεί κανείς να πορεύεται στην απόλυτη δυσκολία της ζωής και μετά να υπάρχει το ιδανικό τέλος του Οιδίποδα: ο απλός θνητός, οι κόρες που θρηνούν την απώλεια του πατέρα και ζητούν από τον βασιλιά της Αθήνας Θησέα, που πρέπει να τις προστατεύει, να πάνε στη Θήβα μήπως και προλάβουν το φονικό. Ο πόλεμος είναι εκεί και η ζωή συνεχίζεται με όλα τα καλά και τα τρομερά αλλά και τα υψηλά που πολλές φορές μάς χαρίζει.
Οι θεοί υποκλίνονται, αναγνωρίζουν ότι έφτασε εκεί που έφτασε και ζητά να λυτρωθεί, να εξιλεωθεί αλλά πρώτα πρέπει να παρακολουθήσει την ύστατη στιγμή αυτού του ανθρώπου, την τελευταία μας στιγμή που λένε πως βλέπουμε τα πάντα, έχει αυτό το είδος της μεταφυσικής διάστασης. Ηταν θεμελιώδες αυτό και ο τρόπος με τα χορικά που είναι ιδιαίτερα σημαντικά επειδή δίνουν ακριβώς τον τόνο: ο Χορός είναι πολύ ενεργό στοιχείο σε αυτήν την τραγωδία. Πιστεύω ότι αν κοιτάξει κανείς αυτό το έργο βλέπει τη Θήβα, την Αθήνα, το πού τοποθετείται ένας άνθρωπος μέσα σε αυτό. Είναι τόσο απτό που συγκλονίζει, με την έννοια της απόλυτης σύνδεσης που κάποιος αισθάνεται σκύβοντας πάνω στο κείμενο.
● Πώς προσεγγίζετε το κείμενο σκηνοθετικά;
Η παράσταση φέρνει στο προσκήνιο τη διφορούμενη εκκρεμότητα του τέλους ενός ήρωα σημαδεμένου από τη μοίρα. Πώς μπορεί να μεταφραστεί σκηνικά αυτός ο μετεωρισμός ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο, ανάμεσα στην αποδοχή της μοίρας και την άρνησή της;
Ο λόγος του Σοφοκλή, ο λόγος στα χείλη των ηρώων του, του Οιδίποδα, του Θησέα, της Αντιγόνης, της Ισμήνης, του Πολυνείκη, του Κρέοντα, δεν επιδέχεται κανέναν οριστικό διαχωρισμό του καλού απ’ το κακό, του ιερού απ’ το βλάσφημο. Αυτός ο λόγος, μέσα από τη μουσική των σωμάτων, γίνεται ένας τόπος αιώνιος, ο αιώνιος χρησμός. Αυτόν τον λόγο και τη βαθιά ποιητική, χρησμική του δύναμη, ζητά να απελευθερώσει αυτή η παράσταση.
ℹ️ Σοφοκλή «Οιδίπους επί Κολωνώ». Μετάφραση: Χρύσα Προκοπάκη, Θάνος Τσακνάκης. Σκηνοθεσία: Γιώργος Σκεύας. Δραματουργική επεξεργασία: Γιώργος Σκεύας, Χρύσα Προκοπάκη. Σκηνικά-Κοστούμια: Λίλη Πεζανού. Μουσική: Σήμη Τσιλαλή. Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος. Κίνηση: Damiano Ottavio Bigi. Βοηθός σκηνοθέτη: Γιάννης Σαβουιδάκης. Βοηθός ενδυματολόγου: Χάρης Σουλιώτης. Παίζουν οι ηθοποιοί: Δημήτρης Καταλειφός, Χρήστος Χατζηπαναγιώτης, Αγγελική Παπαθεμελή, Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Μάξιμος Μουμούρης, Χρήστος Σαπουντζής, Γιώργος Νούσης, Νίκος Νίκας, Γιώργος Φριντζήλας, Damiano Ottavio Bigi, Νίκος Δερτιλής, Γιώργος Μπούτσικας κ.ά. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 4 και 5 Αυγούστου. Προπώληση εισιτηρίων: viva.gr/tickets
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας