Πορτογάλος μάγος 106 χρόνων

Είναι από αυτές τις ειδήσεις που δεν τις περιμένεις. Βλέπεις ξαφνικά τις φωτογραφίες του να φτάνουν σωρηδόν από τα ξένα πρακτορεία και λες: «Μπα, κάποια καινούργια ταινία θα γύρισε πάλι ο Ολιβέιρα».

Η σκέψη ότι μπορεί να έχει πεθάνει αυτό το φαινόμενο ενεργητικότητας στα 106 του χρόνια, μια ταινία σχεδόν κάθε χρόνο, δεν σου περνάει καν από το μυαλό.

Ε, λοιπόν, χθες, ο Πορτογάλος σκηνοθέτης Μανοέλ ντε Ολιβέιρα μας την έσκασε.

Εκλεισε για πάντα τα μάτια του στην πατρίδα του, το Πόρτο.

Ηταν από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες του κόσμου, αν και πολλά μεγάλα βραβεία δεν πήρε - τιμήθηκε, πάντως, με ειδικό Χρυσό Φοίνικα στις Κάνες.

Τα φεστιβάλ, όμως, τον λάτρευαν, ειδικά από μια ηλικία και πέρα.

Γιατί ο Μανοέλ ντε Ολιβέιρα μπορεί να γύρισε πάνω από 50 ταινίες, οι 30 από αυτές μεγάλου μήκους, αλλά συνέβαινε το εξής περίεργο: τα πρώτα 40 χρόνια της καριέρας του γύρισε μόνο 3!

Η δικτατορία του Σαλαζάρ (1926-1974) απλούστατα τον ανάγκασε να μείνει μακριά από το σινεμά, γυρνώντας αραιά και πού ταινίες.

Ο ίδιος έλεγε ότι αυτή η αποχή τού έκανε καλό, τον έκανε να σκεφτεί πάνω στην καλλιτεχνική φύση τού σινεμά.

Γεννημένος στις 11 Δεκεμβρίου 1908 σε πλούσια οικογένεια βιομηχάνων και γαιοκτημόνων, ο Ολιβέιρα πέρασε από πολλά στάδια μέχρι να καταλήξει στο σινεμά: πρωταθλητής στο άλμα επί κοντώ, μαθητευόμενος ηθοποιός, οδηγός σε ράλι, στέλεχος στο εργοστάσιο των γονιών του, οινοπαραγωγός.

Στο σινεμά, όμως, μπήκε για να μείνει. Και η πρώτη (βουβή) ταινία του, το ντοκιμαντέρ «Douro, faina flavial» (1929), για τη γενέτειρά του τον έβαλε κάτω από το σημάδι του μοντερνισμού.

Σιγά σιγά το γύρισε στη μυθοπλασία και η ταινία του «Actes du Printemps» (1963), μεταξύ ντοκιμαντέρ και φίξιον, με θέμα την αναπαράσταση των Παθών του Χριστού από τους αγρότες, θεωρείται η αρχή του πορτογαλικού «σινεμά του δημιουργού».

Μετά την πτώση του Σαλαζάρ ο Ολιβέιρα πήρε φόρα. Δοκίμασε με απόλυτη ελευθερία κάθε genre και αισθητική και οι ταινίες του πέρασαν τα σύνορα της χώρας του.

Συχνά εμπνεόταν από τη λογοτεχνία, αφού γι’ αυτόν ο κόσμος δεν υπήρχε παρά μόνο μέσα από τις εικόνες που δημιουργεί η τέχνη.

Από τις σημαντικότερες ταινίες του είναι, άλλωστε, το «Ατλαζένιο γοβάκι» (1985) από το θεατρικό του Κλοντέλ και η «Κοιλάδα του Αβραάμ» (1993), μια μεταφορά της «Μαντάμ Μποβαρί» στη σύγχρονη Πορτογαλία.

Με πρωταγωνίστρια τη μούσα του τότε, Λεονόρ Σιλβέιρα, γνώρισε και μεγάλη εμπορική επιτυχία, όσο μεγάλη διάρκεια κι αν είχε (3 ώρες και 27 λεπτά).

Τότε ήταν που ο Μισέλ Δημόπουλος οργάνωσε το πρώτο μεγάλο αφιέρωμα για τον Ολιβέιρα στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και έφερε τον ηλικιωμένο ευπατρίδη στην Ελλάδα. Ακολούθησε και άλλο ύστερα από λίγα χρόνια.

Ο Μανοέλ ντε Ολιβέιρα είχε την τύχη να συνδεθεί (από το «Ατλαζένιο γοβάκι» και μετά) με ένα άλλο πορτογαλικό φαινόμενο, τον θρυλικό Πάουλο Μπράνκο, παραγωγό των μεγάλων δημιουργών (Κρόνενμπεργκ, Βέντερς, Ζουλάφσκι, Ρουίζ και πάρα πολλών άλλων ακόμα).

Ο Μπράνκο τού προσφέρει τη δυνατότητα να γυρίζει ταινίες όσο συχνά θέλει. Γνωστοί ηθοποιοί και σταρ τρέχουν να συνεργαστούν μαζί του.

Ο Τζον Μάλκοβιτς και η Κατρίν Ντενέβ στο «Μοναστήρι του πάθους», ο Μαρτσέλο Μαστρογιάνι στο «Ταξίδι στην άκρη του κόσμου», η Κιάρα Μαστρογιάνι στο «Γράμμα», η Ειρήνη Παπά και ο Μισέλ Πικολί στο «Πάρτι».

Ακόμα και μετά το τέλος της συνεργασίας του με τον Πάουλο Μπράνκο (2005) ο Ολιβέιρα, σε πολύ μεγάλη πια ηλικία, κοιτάει μπροστά, γυρίζοντας ένα hommage στην «Ωραία της ημέρας» του Μπουνιουέλ με τον Μισέλ Πικολί και την Μπιλ Οζιέ («Belle toujours», 2006).

Η τελευταία του ταινία, «Gebo et l’ ombre», με τις Κλαούντια Καρντινάλε και Ζαν Μορό, βγήκε το 2012.

Εκτοτε δεν γύριζε παρά ταινίες μικρού μήκους, η «Le vieux du Restelo» παίχτηκε πέρυσι στο Φεστιβάλ της Βενετίας.

Εχει αφήσει πάντως ένα δώρο για τους σινεφίλ. Σύμφωνα με οδηγίες του, μία ταινία που γύρισε το 1982 και είχε μείνει μέχρι σήμερα ένα μεγάλο μυστικό, θα παιχτεί μετά τον θάνατό του.

Εχει θέμα το σπίτι όπου ζούσε και τον σημαδιακό τίτλο «Memoires et Confessions» (Αναμνήσεις και Εξομολογήσεις»).