Ρωσική διαφθορά και πουριτανικός σαδομαζοχισμός

Δύο πολυ­αναμενόμενες ταινίες στις αίθουσες: το «Λεβιάθαν» του Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ, που πάει για Οσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας και οι «Πενήντα αποχρώσεις του γκρι» που μόνο σέξι δεν είναι, πέραν φυσικά του ότι, όπως και το βιβλίο, ισοπεδώνουν δεκαετίες αγώνων για σεξουαλική απελευθέρωση και ισότητα.

Ενα κορίτσι γυρίζει σπίτι μόνο του τη νύχτα ​(A Girl Walks Home Alone at Night)

Σκηνοθεσία: Ανα Λίλι Αμιρπούρ

Ηθοποιοί: Σίλα Βαντ, Αράς Μαραντί, Μάρσαλ Μανές, Μοζχάν Μαρνό, Ντόμινικ Ρέινς

Ενα ιρανικό, φεμινιστικό, vampire western; Αν αναρωτιέστε πώς μπορεί να μοιάζει κάτι τέτοιο, θα πρέπει να δείτε την πρώτη μεγάλου μήκους τής Ανα Λίλι Αμιρπούρ, που μπορεί να είναι γυρισμένη στην Καλιφόρνια, αλλά μιλά Φαρσί και διαδραματίζεται σε έναν ασπρόμαυρο, αλλόκοτο, απροσδιόριστο κόσμο που θα μπορούσε να είναι η Τεχεράνη ή το τοπίο ενός ονείρου από εκείνα που θυμάσαι ολοζώντανα όταν ξυπνάς.

Πόρνες και νταβατζήδες, ένας νεαρός άντρας που κουβαλά το βάρος του ηρωινομανούς πατέρα του κι ένα λιγομίλητο κορίτσι με ριγέ μπλούζα, που λικνίζεται στον ρυθμό της μουσικής και τριγυρίζει τη νύχτα ψάχνοντας για τροφή. Πέρα από τη γλώσσα που μιλούν οι ήρωες, το φιλμ της Αμιρπούρ δεν έχει στ’ αλήθεια κάτι κοινό με το ιρανικό σινεμά όπως το ξέρουμε. Αντίθετα, η αισθητική του μοιάζει να αντλεί από την αυθάδεια της νουβέλ βαγκ, να περνά από το ανεξάρτητο ύφος του πρώιμου Τζιμ Τζάρμους και να προσγειώνεται σε μια σημερινή hipster κινηματογραφική πραγματικότητα. Μπορεί να είναι περισσότερο μια άσκηση ύφους απ’ ό,τι μια στιβαρή αφηγηματική ταινία, όμως από το πρώτο πλάνο ώς το τελευταίο κρατά τα μάτια -και τα αυτιά σου- κολλημένα στην οθόνη και σε παρασύρει σε μια υπνωτική, σαγηνευτική εμπειρία.

Γιώργος Κρασσακόπουλος

Πενήντα αποχρώσεις του γκρι ​(Fifty Shades of Grey)

Σκηνοθεσία: Σαμ Τέιλορ Τζόνσον

Ηθοποιοί: Ντακότα Τζόνσον, Τζέιμι Ντόρναν, Τζένιφερ Ιλ, Μάρσια Γκέι Χάρντεν

Η Ανα(στάζια) Στιλ είναι τελειόφοιτη αγγλικής λογοτεχνίας -άρα, εξ ορισμού, ρομαντική φύση-, άβγαλτο κορίτσι που για τα προς το ζην δουλεύει σε μαγαζί με είδη κιγκαλερίας. Η τύχη θα τη φέρει στο γραφείο του Κρίστιαν Γκρέι, ζάπλουτου golden boy επιχειρηματία, με έντονο σεξ απίλ αλλά και μια μελαγχολία που ποτέ δεν αφήνει το πρόσωπό του. Οι δυο τους θα ξεκινήσουν, δοκιμαστικά, μια «αλλιώτικη» σχέση: η Ανα είναι παρθένα, ο Κρίστιαν είναι σαδομαζοχιστής κι ανάμεσα στις δυο καταστάσεις πρέπει να βρεθεί μια γέφυρα. Μαντέψτε: μπορεί η γέφυρα να είναι η αγάπη;

«I put a spell on you», μ’ αυτό το τραγούδι ξεκινάει η ταινία, σε διασκευή από την Ανι Λένοξ φυσικά, γιατί ο Screamin’ Jay Hawkins θα προτιμούσε να κρυφτεί από προσώπου γης παρά να συμμετάσχει σε μια τόσο πουριτανική ταινία. Με το ρομάντζο του Κρίστιαν και της Ανα, μέσα σε δύο ώρες (κι άλλες δύο ταινίες που έρχονται προσεχώς) ισοπεδώνονται δεκαετίες αγώνων για τη σεξουαλική απελευθέρωση και ισότητα, γυναικών και αντρών, γκέι και στρέιτ.

Σεναριακά, το φιλμ δεν είναι ένα άλλοθι για γαργάλημα θεατών με μη δραστήρια ή ικανοποιητική ερωτική ζωή· είναι κάτι πολύ πιο μπερδεμένο, που συνοψίζεται σε μια μοιραία ατάκα της ταινίας. Οταν η Ανα καταλαβαίνει τι σημαίνει στ’ αλήθεια η «ιδιαιτερότητα» του Κρίστιαν (γιατί δεν το έχει καταλάβει πλήρως βλέποντας το «playroom» του με τα στοιχισμένα μαστίγια), τον ρωτά: «Μα, γιατί είσαι έτσι;» Κι ο Κρίστιαν, αντί να πει «γιατί μ’ αρέσει», προσφέρει την εξήγηση, που υπάρχει κρυμμένη στη φτηνή ψυχανάλυση μιας ναρκομανούς μητέρας και κάποιας παλιάς κακοποίησης. Κι η Ανα κάπως ανακουφίζεται κι ο Κρίστιαν χαμηλοθωρεί συντετριμμένος.

Γιατί, αντί για μια ταινία ερωτικά απελευθερωτική, οι «Πενήντα αποχρώσεις του γκρι» είναι πιο κοντά στον μύθο της «Ωραίας και του Τέρατος», μέσα στο οποίο η αθώα κοπέλα θα ανακαλύψει, ίσως, τελικά, μια χρυσή καρδιά. Και το Τέρας ίσως σταματήσει να είναι σαδομαζοχιστής, γιατί θ’ ανακαλύψει την αγάπη, μάλλον σε κάποια από τις επόμενες ταινίες, γιατί αυτή εδώ, η πρώτη, κόβεται με το μαχαίρι, έτοιμη για το σίκουέλ της.

Και για να μην υπάρχει λόγος ανησυχίας, μπορεί ο Κρίστιαν να θέλει, δήθεν σοβινιστικά, να υποτάξει την Ανα σε κάθε έκφανση της ζωής της, αλλά στην πραγματικότητα είναι εκείνη με τη γλυκύτητα (και, άλλωστε, την παρθενιά της) που καταφέρνει να τον γυρίζει γύρω από το δαχτυλάκι της, ισοπεδώνοντας ταυτόχρονα και το φεμινιστικό κίνημα, ενώ έχει τσαλαπατήσει κι όποια αξίωση ταξικής ισότητας.

Κινηματογραφικά, η Βρετανίδα εικαστικός και σκηνοθέτης Σαμ Τέιλορ Τζόνσον στήνει ένα καλογυαλισμένο '80s ντεκόρ, με ουρανοξύστες, φωτισμένο skyline έξω από αμέτρητα παράθυρα, παστέλ χρώματα κι αντανακλάσεις, ταιριαστά με την '80s χλιδή του φιλμ, που κινείται με κάμπριο αυτοκίνητα κι ελικόπτερα στα πιο φαντεζί penthouses του Σιάτλ. Το μόνο που λείπει, είναι η θαμπή εικόνα στο πλαίσιο του κάδρου για να στολίσει λίγο περισσότερο.

Αλλά για να φτάσουμε στην ουσία του θέματος, η ταινία δεν είναι σέξι. Εχει έναν παλιομοδίτικο αισθησιασμό, που αποτυπώνεται ιδανικά στο χαρακτηριστικό, χιλιοϊδωμένο πλάνο, όπου στη σκηνή του σεξ η κάμερα ανεβαίνει πάνω από το ζευγάρι, στον τοίχο, για να σκαρφαλώσει στο ταβάνι όπου ένας στρογγυλός καθρέφτης κορνιζάρει τα δύο αγκαλιασμένα γυμνά κορμιά. Το γυμνό αφθονεί, αλλά όχι στα… επίμαχα σημεία και ο τόνος είναι περισσότερο ροζ παρά μαύρος. Ο Τζέιμι Ντόρναν έχει ένα εκπληκτικό σώμα, αλλά ερμηνεύει τον ρόλο του σαν τον «Starman», που προσγειώθηκε κατά λάθος στη Γη. Η Ντακότα Τζόνσον είναι πολύ πιο πειστική και χαριτωμένη ως Ανα, μ’ ένα ευχάριστο κωμικό timing και μια ταιριαστή, ηλιόλουστη λάμψη.

Το μόνο σίγουρο, περισσότερο κι από το ότι ο Κρίστιαν θα γίνει «κανονικός» μια μέρα, είναι ότι η ταινία, επικυρώνοντας τον θρίαμβο του αντίστοιχου βιβλίου, θα κάνει πάρα πολλά εισιτήρια στις 151 αίθουσες όπου θα βγει πανελλαδικά. Τουλάχιστον, αν δεν βογκήξει το κοινό, ας ανασάνει η αγορά.

Λεβιάθαν ​(Leviathan)

Σκηνοθεσία: Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ

Ηθοποιοί: Αλεξέι Σερεμπριάκοφ, Ελενα Λιάντοβα, Ρομάν Μαντιάνοφ, Βλαντίμιρ Βντοβιτσέκοφ

Ο Κόλια ζει σε μια μικρή παραθαλάσσια πόλη στη Βόρεια Ρωσία. Εχει συνεργείο αυτοκινήτων κι ένα όλο παράθυρα σπίτι όπου ζει με τη γυναίκα και τον γιο του. Στον ελεύθερο χρόνο του, φυσικά, πίνει άφθονη βότκα με τους φίλους του. Οταν ο δήμαρχος της πόλης θελήσει να εξαγοράσει αρχικά και να επιτάξει, στην πορεία, το σπίτι του Κόλια, εκείνος θα φωνάξει για βοήθεια τον φίλο του, δικηγόρο, Ντμίτρι, μια απόφαση που θ’ αλλάξει για πάντα τη ζωή του. Ο σκηνοθέτης της «Επιστροφής» και της «Ελένα» κάνει την πιο επίκαιρη, σκληρή και ταυτόχρονα αιθέρια όμορφη ταινία για τη σύγχρονη Ρωσία και κερδίζει Βραβείο Σεναρίου στο Φεστιβάλ Κανών, Χρυσή Σφαίρα Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας και μία υποψηφιότητα για Οσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας.

«Κερδίζει», ταυτόχρονα, την οργή της ρωσικής κυβέρνησης αλλά και της Εκκλησίας, που χαρακτήρισαν το φιλμ «αντιρωσικό» κι εμποδίζουν με κάθε τρόπο την προβολή του στη χώρα. Γιατί το «Λεβιάθαν» παρουσιάζει, στη μικρογραφία μιας μικρής, λαϊκής κοινότητας, το σημερινό πρόσωπο του κράτους, που στελεχώνεται από κυβερνητικούς «γκάνγκστερ», της Εκκλησίας, που καρπώνεται τα πάντα για μια άφεση αμαρτιών, και του κόσμου, που αποδέχεται τα πάντα παραιτημένος. Κι αυτό το κάνει με ηρεμία και σκωπτικό χιούμορ, τοποθετώντας ταυτόχρονα την ιστορία του μέσα στη μεγαλειώδη ρωσική φύση που σου προκαλεί το σύνδρομο του Σταντάλ σε κάθε πλάνο.

Το δεύτερο μέρος της ταινίας, απρόσμενα, παραμερίζει την πολιτική κριτική για χάρη μιας (υπέροχης, ωστόσο) παθιασμένης ερωτικής ιστορίας που χαλά την ισορροπία της. Αλλά στο σύνολό της, η ταινία αποτελεί την απόδειξη ότι ο Ζβιάγκιντσεφ είναι ο ένας από τους σπουδαιότερους σκηνοθέτες των ημερών μας, ότι το πολιτικό σινεμά μπορεί να έχει τη λυρικότερη μορφή κι ότι, όχι μόνο στη Ρωσία, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, δεν μπορείς να σύρεις το βιβλικό τέρας ενός σύγχρονου διεφθαρμένου θεσμού με το αγκίστρι σου.

Kingsman: η Μυστική Υπηρεσία ​(Kingsman: The Secret Service)

Σκηνοθεσία: Μάθιου Βον

Ηθοποιοί: Κόλιν Φερθ, Μάικλ Κέιν, Μαρκ Στρονγκ, Τέιρον Ετζερτον, Σάμιουελ Τζάκσον, Μαρκ Χάμιλ

Βασισμένη σε ένα κόμικς του Μαρκ Μίλαρ (όπως και το «Kick-Ass»), η νέα ταινία του Μάθιου Βον είναι εκ πρώτης όψεως μια σάτιρα των περιπετειών κατασκοπίας, όμως όχι μόνο ξέρει πολύ καλά τους κανόνες του είδους, αλλά τους παίρνει τόσο στα σοβαρά για να μπορεί στην πορεία να τους ειρωνεύεται δίχως να τους αναιρεί. Η ιστορία ενός νεαρού από τις εργατικές συνοικίες του Λονδίνου, που βρίσκεται υποψήφιος στην πιο posh και στιλάτη μυστική υπηρεσία που γνώρισε ποτέ η μεγάλη Βρετανία και που αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο στα σχέδια ενός παρανοϊκού πολυεκατομμυριούχου, θα μπορούσε να είναι βγαλμένη από το σενάριο μιας ταινίας τού 007. Μόνο που στην πραγματικότητα το «Kingsman» είναι καλύτερο από τις περισσότερες ταινίες τού 007 εδώ και πολλά χρόνια, αφού δεν έχει να προστατεύσει τίποτα και δεν φοβάται να πάρει ρίσκα. Αντίθετα, κάνει το ρίσκο αυτοσκοπό, μπλέκοντας το ανατρεπτικό χιούμορ με μια γερή δόση βίας και απόλυτα πειστικής περιπέτειας.

Με μερικούς από τους καλύτερους Βρετανούς ηθοποιούς (με προεξάρχοντα τον Κόλιν Φερθ) να το διασκεδάζουν δίχως ενοχές, το φιλμ τού Βον είναι απολαυστικό από το πρώτο έως το τελευταίο λεπτό· ακόμη μία χορταστική δόση ποπ σινεμά από έναν σκηνοθέτη που ξέρει πώς να διασκεδάζει το μεγάλο κοινό δίχως να κάνει υποχωρήσεις.

Γιώργος Κρασσακόπουλος

65ο Φεστιβάλ Βερολίνου

«Under Electric Clouds» του Αλεξέι Γκέρμαν

Αν κάνεις «Αγγελόπουλο», τουλάχιστον ας είσαι Αγγελόπουλος

Η ρωσική ταινία του Διαγωνιστικού Τμήματος της φετινής Berlinale ήρθε με υποσχέσεις ανατρεπτικής πολιτικής ματιάς, κουβαλώντας στην ύπαρξή της τη σύγχρονη ταραγμένη εικόνα της χώρας της, αλλά μας άφησε απλώς με κούραση και εκνευρισμό.

Το «Under Electric Clouds» του Αλεξέι Γκέρμαν (γιου του σπουδαίου Σοβιετικού σκηνοθέτη) είναι ένα σπονδυλωτό έπος, που στα 138 λεπτά του αποφασίζει να σχεδιάσει το πορτρέτο ολόκληρης της Ιστορίας του πολύπαθου ρωσικού έθνους, τοποθετούμενο στο 2017, εκατό χρόνια μετά την Επανάσταση.

Χρηματοδοτημένο από κάθε πιθανό φορέα, συμπεριλαμβανόμενων, παρά τις αντιρρήσεις, του ρωσικού υπουργείου Πολιτισμού και ουκρανικής και πολωνικής εταιρείας παραγωγής, το φιλμ ξετυλίγεται σε οκτώ ιστορίες που λαμβάνουν χώρα σ’ ένα φουτουριστικό τοπίο εγκατάλειψης, λίγο πριν, θαρρείς, την Αποκάλυψη ή το οριστικό τέλος. Η φωτογραφία των Εβγκένι Πρίβιν και Σεργκέι Μιχάλτσουκ, σε σινεμασκόπ που σπανίζει, είναι και το ωραιότερο στοιχείο της ταινίας, κυρίως όμως επειδή αποτυπώνει, με τέλεια γεωμετρία, το ούτως ή άλλως πανέμορφο, υπαρξιακών διαστάσεων, έρημο τοπίο που περιβάλλει την Αγία Πετρούπολη.

Μέσα σ’ αυτά τα αργόσυρτα, αυτάρεσκα πλάνα, ήρωες πηγαινοέρχονται εκθέτοντας τον σύγχρονο πολιτισμό, μιλώντας με ανούσιες συμβολικές φράσεις, ναι, κρατώντας συχνά και ομπρέλες και προσπερνώντας ένα τεράστιο, φθαρμένο άγαλμα του Λένιν, σ’ ένα παρωχημένο, ρετρό, σοβαροφανές αλαλούμ. Ελπίζουμε η Κριτική Επιτροπή να μην παρασυρθεί από την επιτήδευση του φιλμ και το θεωρήσει άξιο βραβείου: ο σημερινός συμβολικός κινηματογράφος χρειάζεται κι ένα περιεχόμενο για να γίνει ανεκτός.