Η ημιτελής «Τίγκρα» του Σαμάρα

Απανωτές εκπλήξεις είχαν προσφέρει οι «Ελληνικές Μουσικές Γιορτές» που διοργάνωσε η ΚΟΑ το 2010 στο σήμερα πλέον κρατικό Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Τότε, μετά τη λαϊκή/βεριστική «Φρόσω» του Λαυράγκα, είχαμε παρακολουθήσει –πάντα σε συναυλιακή μορφή- την ημιτελή όπερα του Σπύρου Σαμάρα (1861-1917) «Τίγκρα». Η σύνθεση της σωζόμενης πρώτης Πράξης φαίνεται να ολοκληρώθηκε γύρω στα 1908 ή 1911. Η όπερα βασίζεται σε ομοίως ημιτελές ποιητικό κείμενο του αρχισυντάκτη της μιλανέζικης «Corriere della Sera», Ρενάτο Σιμόνι (1875-1952), ο οποίος αργότερα συνέθεσε για τον Πουτσίνι το λιμπρέτο για την «Τουραντότ».

Ωστόσο τα χειρόγραφα της «Τίγκρας» δεν χάθηκαν όπως άλλα τα Σαμάρα. Κληροδοτήθηκαν στην ανιψιά της χήρας του συνθέτη η οποία τα φύλασσε στην Αθήνα, όπου το 1983 τα εντόπισε ο αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής. Ηταν σε μορφή αναλυτικών σκίτσων, όπου το μέρος της ορχήστρας απλώνεται σε τρία ή τέσσερα πεντάγραμμα, δίχως όμως νύξεις για συγκεκριμένη ενορχήστρωση. Το 2009, βασιζόμενος στην πολύτιμη εμπειρία του από αλλεπάλληλες παρουσιάσεις σωζόμενων έργων του Σαμάρα αλλά και γενικότερα από την ιταλική όπερα της εποχής (Πουτσίνι, Μασκάνι, Λεονκαβάλο), ο Φιδετζής αποτόλμησε να ενορχηστρώσει το «σκελετικό» υλικό του Σαμάρα.

Tο αποκατεστημένο ημίεργο παρουσιάστηκε ζωντανά στις 29/4/2010 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης και ελληνική διανομή υπό τον Αντζελο Καβαλάρο. Λίγους μήνες αργότερα, η «Τίγκρα» ηχογραφήθηκε στη Βουλγαρία με την Ορχήστρα Αμαντέους της Σόφιας, τη Μεικτή Χορωδία Ενηλίκων και την Παιδική Χορωδία Metropolitan Golden Voices της Σόφιας και τους ίδιους Ελληνες μονωδούς.

Το ακρόαμα εντάσσεται αβίαστα και πειστικά στην εποχή και στο ευρύτερο μουσικοαισθητικό περιβάλλον δημιουργίας του έργου. Αντιμετωπίζοντας δίχως βαθιές δεσμεύσεις τις προφάσεις «ελληνικότητας», η γραφή, η θεματική και το λιμπρέτο της «Τίγκρας» φέρουν ευανάγνωστο το στίγμα της μεσογειακής εκδοχής του μουσικού κοσμοπολιτισμού της λεγόμενης Belle Époque: νοσηρός αισθησιασμός, αντιπαράθεση εκμαυλιστικών οραμάτων λαγνείας και άσπιλης αγνότητας, ατμόσφαιρα ηθικής παρακμής, ακραία πάθη και εντάσεις βεριστικής οξύτητας, εξεζητημένη, χυμώδης, υποβλητικά ατμοσφαιρική γραφή, τάση για ατέρμονα μελωδία. Ολα αυτά τα αποδίδει μουσικά ο Κερκυραίος, γαλλοσπούδαχτος Σπύρος Σαμάρας αριστοτεχνικά και με εκπληκτική άνεση, πετυχαίνοντας ένα αποτέλεσμα έντονης σαγήνης, η εξπρεσιονίζουσα αιχμηρότητα του οποίου δεν υπονομεύεται από τη συναισθηματική γλυκερότητα και την ενίοτε ρηχή θεατρικότητα του Πουτσίνι.

Η «Τίγκρα» είναι σύγχρονη του «Κυανοπώγωνα», της «Ισπανικής Ωρας», του «Κοριτσιού της Δύσης», του «Ιππότη με το Ρόδο» και του «Φεγγαρίσιου Πιερότου». Διαδραματίζεται στη Βενετία γύρω στα 1300. Είναι ώριμο έργο ενός έμπειρου, φτασμένου δημιουργού, ο οποίος, όντας πλήρως ενημερωμένος για τις διεθνείς εξελίξεις, προβαίνει με αυτοπεποίθηση στις επιλογές του. Είναι δε τόση η ένταση που αναδίδει η θεατρικότητα κειμένου και μουσικής που -παρ’ ότι ημιτελής- η όπερα ζητά σκηνικό ανέβασμα· αν όχι μια απόπειρα ολοκλήρωσης σε σύγχρονη γραφή!

Στην παρούσα ηχογράφηση (NAXOS 8.574358) συμμετέχουν οι ίδιοι Ελληνες μονωδοί που ερμήνευσαν ζωντανά το έργο στην Αθήνα. Τον επώνυμο, έντονα δραματικό πρωταγωνιστικό ρόλο της Ανατολίτισσας, αλλόθρησκης, εξωτικής Τίγκρα τραγουδά με ταιριαστό πάθος και σκληρότητα η μεσόφωνος Μαρισία Παπαλεξίου, έχοντας απέναντί της ως υπεροπτικό και εύφλεκτο Αντοάλντο τον τενόρο Βαγγέλη Χατζησίμο («Angelo Simos»). Τη Μαρία, ξεχασμένο νεανικό έρωτα του Αντοάλντο ο οποίος ξαναζωντανεύει πυροδοτώντας επικίνδυνες εξελίξεις, ενσαρκώνει με ωραία πλασμένο τραγούδι η υψίφωνος Λένια Ζαφειροπούλου. Τους δεύτερους ρόλους της Ντόνα Πάλμα, του κακόβουλου Γέρου και του ευέξαπτου, ερωτύλου Μπράνα τραγουδούν η μεσόφωνος Μαρία Βλαχοπούλου, ο βετεράνος βαθύφωνος Δημήτρης Καβράκος και ο νεαρός τότε βαρύτονος Διονύσης Σούρμπης, αντίστοιχα. Ο έμπειρος Φιδετζής διευθύνει με μέτρο και δυνατή αίσθηση του δραματικού χρονισμού. Το εκτενές κείμενό του στο δίγλωσσο –αγγλικά & ελληνικά– πολυσέλιδο συνοδευτικό φυλλάδιο είναι ερεθιστικά ενδιαφέρον και εξαιρετικά διαφωτιστικό. Η διάρκεια του CD συμπληρώνεται με ηχογραφήσεις των «Επινικίων» (1914) σε ποίηση Δροσίνη με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Πάζαρτζικ και τη μεσόφωνο Βαρβάρα Τσαμπαλή υπό τον Φιδετζή (ηχογρ. 1996) και τη νεανική «Chitarrata» (1885) με το Σύνολο Νυκτών Εγχόρδων του Μουσικού Σχολείου της Κέρκυρας (ηχογρ. 1994). Ακόμα μία πολύτιμη ψηφίδα εμπειρικής μουσικής πατριδογνωσίας.