Πέθανε η γνήσια εκπρόσωπος ενός ελληνικού «ντουέντε»

«Ετσι το ντουέντε είναι μια δύναμη κι όχι μια λειτουργία, μια πάλη κι όχι μια αφηρημένη έννοια. Ακουσα κάποτε έναν γέρο κιθαρίστα να λέει: “Το ντουέντε δε βρίσκεται στο λαρύγγι. Το ντουέντε ανεβαίνει απ’ τις γυμνές πατούσες των ποδιών” […] Πριν από μερικά χρόνια, σ’ έναν διαγωνισμό χορού στο Χερέθ ντε λα Φροντέρα, μια γριά ογδόντα χρόνων νίκησε πανέμορφες γυναίκες και κορίτσια με μέσες σα νερό, υψώνοντας απλώς τα χέρια, ρίχνοντας πίσω το κεφάλι και κτυπώντας τα πόδια στα σανίδια». Ισως το ιστορικό κείμενο του Λόρκα για το ντουέντε και γι’ αυτήν τη δύναμη της τέχνης που «αναφυόταν» στην Ισπανία να περιγράφει «δανεικό» και το πέρασμα της Γιώτας Γιάννα από τη ζωή και τη μουσική σκηνή. Η Γιάννα είχε λιγότερο φωνή και περισσότερο ντουέντε. Γι’ αυτό κάθε ερμηνεία της μ’ αυτή τη «σπασμένη» ερμηνεία όλο «αλάτι και μάρμαρο» («Το σκοτεινό κι ολότρεμο ντουέντε για το οποίο μιλώ, είναι απόγονος του εύθυμου δαίμονα του Σωκράτη, όλο αλάτι και μάρμαρο») ήταν μοναδική. Μοναδική και η ίδια μέχρι τέλους, ροκ και λαϊκή ταυτόχρονα, επέβαλλε τους όρους της. Τις ρυτίδες και τα μακριά γκριζαρισμένα μαλλιά («Τα μαλλιά μου και οι ρυτίδες μου είναι το φετίχ μου και η διαδρομή μου», είχε πει σε μια συνέντευξή της στον Αντώνη Μποσκοΐτη για τη Lifo), την μπαντάνα με τη μορφή του Τσε Γκεβάρα, τη μετακίνηση με το ποδήλατο, τη φυσαρμόνικα. Πέθανε χθες στα 95 της χρόνια από καρδιά, παίρνοντας μαζί της τον μύθο της τελευταίας αντισυμβατικής, μιας «αντιστάρ», ανατρεπτικής και ασυμβίβαστης, όπως δήλωνε η ίδια· μιας γνήσιας μποέμ περίπτωσης της ελληνικής μουσικής σκηνής και της νύχτας («Η νύχτα είναι μαγική. Εκεί ανήκω», έλεγε στον ποιητή Γιώργο Χρονά· και αλλού έλεγε: «Μ’ αρέσει η νύχτα και το περιθώριο»).

Η Παναγιώτα Γιαννέλου, όπως ήταν το πραγματικό της όνομα, είχε γεννηθεί απέναντι από την Αγία Τριάδα στους Αμπελόκηπους. Η μητέρα της, μικρασιατικής καταγωγής, πέθανε λίγο μετά. Και η Γιώτα μεγάλωσε με τον πατέρα της (Θεσσαλός αυτός στην καταγωγή, που δούλευε ταξί), τη μητριά της και τα δύο ετεροθαλή αδέλφια της, Γιάννη και Δημήτρη.

Ο τελευταίος σκοτώθηκε στα 19 του, το 1974, κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, γεγονός που η ίδια βίωσε με απέραντο πόνο και ουσιαστικά δεν ξεπέρασε ποτέ (κουβαλούσε μάλιστα μέχρι τέλους πάντα μαζί της την ταμπακέρα με το τελευταίο του τσιγάρο). Ξεκίνησε την καριέρα της «ένα κοριτσάκι από τους Αμπελόκηπους» παίζοντας φυσαρμόνικα, ως «εξαιρετικό ταλέντο» δίπλα στη Σοφία Βέμπο, συνοδεύοντάς την στο περίφημο τραγούδι «Ο άνθρωπός μου» στο θέατρο της Κυβέλης. «Ενα παιδί στη γειτονιά, ακούγοντάς με να τραγουδώ, να παίζω φυσαρμόνικα, με οδήγησε στο πάλκο. Στη σκηνή. Εφτασα να ’μαι στην Πλάκα επί χούντας. Γινότανε χαμός κάθε βράδυ», είχε διηγηθεί η ίδια στον Χρονά.

Εκτοτε εμφανίστηκε σε νυχτερινά κέντρα της Πλάκας και πρώτα-πρώτα βέβαια στα περίφημα «Χρυσά Κλειδιά», χώρο που τον «έτρεχε» η ίδια για μια 5ετία, μέχρι το ’79, ξενυχτώντας μέχρι το πρωί. Από εκεί περνούσαν οι πάντες «και ως τραγουδιστές και ως θαμώνες. Ο Νταλάρας, το παιδί, δεν μπορώ να πω, η Αρλέτα, η Γαλάνη, η Τσανακλίδου. Συνάντησα την Τάνια τις προάλλες και μου θύμισε που σχόλαγε από τη Λήδρα με τον Μαρκόπουλο κι ερχόταν και καθόταν στα σκαλάκια για να μ’ ακούει ώς το ξημέρωμα.

Το ίδιο ακριβώς μου θύμισε και ο Θάνος Μικρούτσικος», αφηγούνταν η ίδια στον Μποσκοΐτη. Δούλεψε όμως και στην Ιερά οδό ή στην Εθνική οδό, κάνοντας συνεργασίες με τον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Απόστολο Καλδάρα και με τραγουδιστές, όπως οι Μαίρη Λίντα, Καίτη Γκρέϋ, Γιώτα Λύδια, Μπέμπα Μπλανς, Μαρινέλλα, Μανώλης Αγγελόπουλος, Κώστας Χατζής, Ρίτα Σακελλαρίου, Γιάννης Πουλόπουλος, Γιώργος Νταλάρας, Δούκισσα, Τόλης Βοσκόπουλος, Αννα Βίσση, Πάολα κ.ά. Πάντα με τους όρους της. «Ο,τι δεν ήθελα να κάνω δεν το έκανα. Αντιστάθηκα. Είμαι ροκ. Είμαι αυτό», επέμενε. Με αυτούς τους όρους εμφανιζόταν από το 2017 μία φορά την εβδομάδα στην μπουάτ «Απανεμιά».

Στη δισκογραφία είχε ηχογραφήσει κυρίως τη δεκαετία του 1960 μια μεγάλη σειρά από 45ρια, αλλά έγινε περισσότερο γνωστό το άλμπουμ που κυκλοφόρησε το 2013, όταν ήταν 85 ετών, με τίτλο «Τα Μάτια της Γιώτας Γιάννα» και επανεκτελέσεις. Είχε προηγηθεί το 2007 από την «Οδό Πανός» το βιβλίο του Γιώργου Χρονά «Το μονόπρακτο Σεβάς Χανούμ», στο οποίο ο ποιητής είχε επιλέξει τη Γιάννα ως μία από τις ηρωίδες μονόπρακτων που αφιέρωνε στις Λούλα Αναγνωστάκη, Λένα Πλάτωνος, Μαλβίνα Κάραλη, Σεβάς Χανούμ, Μπέμπα Μπλανς και την περίφημη Γυναίκα της Πάτρας.

Ο μουσικός χώρος συχνά υποκλίθηκε στις ερμηνείες και την περσόνα Γιώτα Γιάννα. «Ξέρεις τι είναι να σε βλέπει στην τηλεόραση η Μαρία Φαραντούρη να τραγουδάς το “Νυν και αεί” του Ξαρχάκου και του Γκάτσου και να τηλεφωνεί για να σου πει πως κόλλησε με την ερμηνεία σου;» έλεγε στη Lifo. Kαι πρόσθετε: «Ο Κραουνάκης με είπε “Ελληνίδα Τζάνις Τζόπλιν”. Ακόμη κρατάω εκείνη τη μαντίλα του που έβγαλε και μου χάρισε όταν τραγούδησα το “Αυτή η νύχτα μένει” παρουσία του. Ο Μάνος Χατζιδάκις, που με είχε δει στα Χρυσά Κλειδιά και αργότερα τον έβλεπα με την “κομπανία” του σε ένα ταβερνάκι στο Παγκράτι, με είχε χαρακτηρίσει “πασιονάρια της λαϊκής πίστας” και όχι της εθνικής οδού, όπως έχει γραφτεί».

Αυτή ήταν η «περιουσία» της Γιώτας Γιάννα, που δεν έβγαλε ποτέ πολλά χρήματα, που γύριζε την Αθήνα με το ποδήλατο ή το λεωφορείο και την Ελλάδα με το ΚΤΕΛ, που ήταν από τους πρώτους vegetarian στην Ελλάδα και που έλεγε στον Χρονά: «Θα επανέλθω ως Γιώτα με τη φυσαρμόνικα. Σαν γάτα που είναι περήφανη. Αυταρχίλα. Είχα ένα γάτο χρόνια μαζί μου. Εξυνε τα νύχια του στην κουρτίνα. Δεν έσπαγε τίποτα.

Περνούσε ανάμεσα στα βάζα, στα άνθη, χωρίς να ρίξει τίποτα. Σηκώθηκε αέρας. Ετσι θέλω να φύγω, όπως ήρθα. Δε θέλω να φύγω σορός».