Από το ακάνθινο στεφάνι στο στέμμα του αυτοκράτορα: μια αναρχοχριστιανική προσέγγιση της εξουσίας

Το βιβλίο «Απέναντι στο κράτος: αναρχοχριστιανικές προσεγγίσεις» σε μετάφραση του Χρίστου Ηλιόπουλου, αποτελεί την «ομολογία πίστης» των εκδόσεων Firebrand. Σε αυτόν τον συλλογικό τόμο, τα όρια μεταξύ της αναρχικής θεώρησης και του θρησκευτικού συναισθήματος, όχι μόνο θολώνουν, αλλά θα έλεγα πως βρίσκονται και σε ώσμωση.

Δύο ερωτήματα με απασχόλησαν διαβάζοντας το βιβλίο, με το πρώτο να είναι πώς μπορούμε να υπάρξουμε ως οντότητες απέναντι στο κράτος.

Το ευφυές εξώφυλλο του βιβλίου, μαρτυρά την πραγματική φύση του κράτους. Αυτή βασίζεται σε δύο αρχές: α) την αρχή της ισχύος και του μεγαλείου (grandeur), τα οποία συνδέονται με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, και β) την αρχή του έθνους που συντάσσεται κυρίως με τον συγκεντρωτισμό, τη γραφειοκρατία και τον μιλιταρισμό του κράτους. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μέσω των κατακτητικών της πολέμων δεν κυριαρχούσε και λεηλατούσε μόνο, αλλά συγχρόνως, προσπαθούσε να καταστρέψει και να ξεριζώσει τους πολιτισμούς των λαών που υποδούλωνε, επιβάλλοντας μια κρατική τυραννική εξουσία που θεοποιούσε τον αυτοκράτορα.

Η αντίσταση απέναντι σ’ ένα θανατολαγνικό κράτος που προσπαθεί να μηδενίσει τα υποκείμενα μέσω της κοινωνικής καταπίεσης, δεν αποτελεί δικαίωμα, αλλά δικαιοσύνη. Μπορούμε να υπάρξουμε απέναντι σε αυτό μόνο οργανωμένα. Δύο μορφές οργάνωσης υπάρχουν: αυτές που εργάζονται για πλουτισμό και συμφέροντα, και αυτές που δρουν ανιδιοτελώς και βασίζονται σε ιδέες. Στην δεύτερη κατηγορία ανήκουν μορφές αυτο-οργάνωσης που μπορούν να υπάρξουν πραγματικά μόνο αν τα άτομα που συναποτελούν μια συλλογικότητα διατηρούν την αυτονομία τους, ως ελεύθερες οντότητες που συμμετέχουν σ’ ένα σύνολο ανθρώπων. Σε αυτές τις συλλογικότητες, η ανοχή απέναντι στο θρησκευτικό συναίσθημα θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητη. Ειδάλλως, πραγματική ελευθερία δεν μπορεί και δεν πρόκειται ποτέ να υπάρξει, παρά μόνο το δικαίωμα στο ποσοστό «ελευθερίας» που κάποιοι άλλοι καθορίζουν και σου παραχωρούν.

Περνάω, λοιπόν, στο δεύτερο ερώτημα που προκύπτει από το βιβλίο, και αυτό αφορά το γεγονός εάν μπορεί η αναρχία να συνυπάρξει με οποιαδήποτε μορφή θεϊσμού.

Η απάντηση είναι εξαιρετικά απλή και δίνεται από τον Χριστό και την ιστορία: «Έφτασε η ώρα που ο κόσμος αυτός θα κριθεί· έφτασε η ώρα που ο άρχοντας αυτού του κόσμου θα διωχθεί έξω από τον κόσμο» (Ιω. 12, 31-32). Από την αδελφότητα του Ελεύθερου Πνεύματος του Μεσαίωνα, μέχρι και τους Αναβαπτιστές, διάφορα εξεγερσιακά ρεύματα με πρόταγμα την αλληλεγγύη, αμφισβήτησαν την πολιτική εξουσία και τις δομές πάνω στις οποίες αυτή ήταν εδραιωμένη. Αναρχοχριστιανοί όπως οι Simone Weil, Jacques Ellul, Leon Tolstoy, Ivan Illich, Gustav Landauer κ.ά., μίλησαν για την αναρχία ως την πραγμάτωση της χριστιανικής διδασκαλίας, δίχως να προδώσουν τις αναρχικές τους καταβολές. Το πρόβλημα είναι ότι ο αναρχικός χώρος ταυτίζει τους θεσμούς, εκκλησιαστικούς και μη, που υποτίθεται ότι πρεσβεύουν τα χριστιανικά ιδεώδη, με τον ίδιο τον Θεό. Αλίμονο, μπορώ να καταλάβω την απέχθεια των ελευθεριακών απέναντι στον Χριστιανισμό. Τα σύμβολά του εξάλλου οικειοποιήθηκαν από κάθε λογής εξουσία. Ήρθε ο καιρός, όμως, αφενός να αποδεχτούμε ότι δεν αντιλαμβανόμαστε όλοι με τον ίδιο τρόπο τον Θεό, και αφετέρου ν’ ανοιχτούμε σε μια διαφορετική κατανόηση από αυτή του παρελθόντος και συγκεκριμένα πέραν από τη ματιά του Διαφωτισμού.

Θα κλείσω το παρόν άρθρο έτσι όπως άρχισα, δηλαδή με κάποια λόγια της Simone Weil, αυτή τη φορά από το βιβλίο της «Το πρόσωπο και το ιερό», που για μένα αποτελούν μια αχτίδα φωτός από την οποία πιάνομαι κατά καιρούς:

«Στο βάθος της καρδιάς κάθε ανθρώπου, από τα παιδικά του χρόνια μέχρι τον τάφο, υπάρχει κάτι που, παρ’ όλη την εμπειρία των εγκλημάτων που έχουμε διαπράξει, υποστεί και δει, προσδοκά ακατανίκητα να του κάνουν καλό και όχι κακό. Αυτό ακριβώς πριν απ’ όλα είναι το ιερό σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Το καλό είναι η μόνη πηγή του ιερού. Το μόνο ιερό είναι το καλό και ό,τι σχετίζεται με το καλό».

*Ιστορικός της τέχνης.