Ο Νορβηγός που δίνει «φωνή στο ανείπωτο»

Είναι από τις λίγες φορές που οι εταιρείες στοιχημάτων επιβεβαιώθηκαν και ένα από τα φαβορί, ο Γιον Φόσε -το όνομά του επανερχόταν στις λίστες τα τελευταία δέκα χρόνια-, «ο μεγαλύτερος Νορβηγός συγγραφέας μετά τον Ιψεν», «ένας από τους πιο ιδιοφυείς ανθρώπους της εποχής μας», όπως τον χαρακτηρίζουν, αυτός που ανανέωσε ριζοσπαστικά το τοπίο της νορβηγικής δραματουργίας, είναι από χθες ο νέος κάτοχος του Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Τα καλά νέα, διά στόματος Ματς Μαλμ, του μόνιμου γραμματέα της Σουηδικής Ακαδημίας, έφτασαν στον Φόσε τηλεφωνικά, ενώ οδηγούσε το αυτοκίνητό του στην εξοχή του Μπέργκεν. «Εμεινα έκπληκτος όταν μου τηλεφώνησαν, αλλά και όχι. Εχω προετοιμαστεί προσεκτικά για την πιθανότητα να συμβεί αυτό τα τελευταία δέκα χρόνια. Ηταν μεγάλη χαρά για μένα αυτό το τηλεφώνημα», δήλωσε ο 64χρονος συγγραφέας στο νορβηγικό δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο NRK, ενώ ο εκδοτικός του οίκος, Samlaget, ανακοίνωσε ότι ο Φόσε δήλωσε πως βλέπει το Νόμπελ «ως ένα βραβείο στη λογοτεχνία που πρωτίστως στοχεύει να είναι λογοτεχνία, χωρίς άλλες σκέψεις».

Καταξιωμένος παγκοσμίως κυρίως ως θεατρικός συγγραφέας -έχει γράψει περίπου 40 θεατρικά που ανέβηκαν από σπουδαίους σκηνοθέτες όπως οι Τόμας Οστερμάγερ, Κλοντ Ρεζί, Πατρίς Σερό-, με όλα τα έργα του, μυθιστορήματα, ποίηση, δοκίμια, παιδικά βιβλία, να έχουν μεταφραστεί σε 50 γλώσσες, ο Γιον Φόσε πήρε το φετινό Νόμπελ Λογοτεχνίας «για τα καινοτόμα θεατρικά του έργα και την πεζογραφία που δίνουν φωνή στο ανείπωτο», όπως ανακοίνωσε η Σουηδική Ακαδημία, επαινώντας το ύφος του, το οποίο είναι γνωστό ως «μινιμαλισμός Φόσε». «Παρουσιάζει καθημερινές καταστάσεις που είναι άμεσα αναγνωρίσιμες στη ζωή μας», αναφέρει η επιτροπή. «Με λιτότητα στη γλώσσα και τη δράση εκφράζει τα πιο δυνατά ανθρώπινα συναισθήματα αγωνίας και αδυναμίας, με τους απλούστερους όρους».

«Ο Φόσε συνδυάζει τις ρίζες στη γλώσσα και τη φύση της νορβηγικής καταγωγής του με καλλιτεχνικές τεχνικές στον απόηχο του μοντερνισμού», σύμφωνα με το σκεπτικό της Σουηδικής Ακαδημίας, που αναφέρεται επίσης στις επιρροές στο ύφος του από τον Ιρλανδό θεατρικό συγγραφέα Σάμουελ Μπέκετ και τον Αυστριακό ποιητή Γκέοργκ Τρακλ. «Ενώ ο Φόσε συμμερίζεται την αρνητική προοπτική τους, το ιδιαίτερο γνωστικό του όραμα δεν θα λέγαμε ότι οδηγεί σε μια μηδενιστική περιφρόνηση του κόσμου. Πράγματι, υπάρχει μεγάλη ζεστασιά και χιούμορ στη δουλειά του και μια ευάλωτη αφέλεια στις έντονες εικόνες του για την ανθρώπινη εμπειρία».

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Γιον Φόσε γράφει σε μια μειονοτική γλώσσα που μιλιέται από το 10% του πληθυσμού στη Νορβηγία, «κι αυτό είναι μια πολιτική πράξη από μόνη της», όπως επισημαίνει ο εκδότης του Jacques Testard στον Guardian, προσθέτοντας ότι «η μυθοπλασία του είναι αναπάντεχη, μυστικιστική και έχει τις ρίζες στο τοπίο των δυτικών φιόρδ όπου μεγάλωσε». Ο Γιον Φόσε γεννήθηκε στο Χάουγκεσουντ το 1959, σπούδασε Συγκριτική Λογοτεχνία και δίδαξε στην Ακαδημία Δημιουργικής Γραφής στο Hordaland, το 1983 εξέδωσε το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Κόκκινο, μαύρο» και το 1994 έγραψε το πρώτο του θεατρικό έργο με τίτλο «Και δεν θα χωρίσουμε ποτέ», που ανέβηκε στην Εθνική Σκηνή του Bergen. Οχι μόνο οι συμπατριώτες του αλλά και ο βασιλιάς της Νορβηγίας τον έχει «κορόνα», καθώς του παραχώρησε διά βίου μια κατοικία στο Grotten που προορίζεται για τη σημαντικότερη προσωπικότητα του πολιτισμού της χώρας.

Η σχέση του με την Ελλάδα

Ο Φόσε έχει ιδιαίτερη σχέση με την Ελλάδα, όταν σε ηλικία 25 χρόνων πρωτοήρθε και εγκαταστάθηκε μαζί με τη γραφομηχανή του σε ένα φτηνό ξενοδοχείο με θέα την Ακρόπολη, ώς την αγάπη του για τους αρχαίους τραγικούς τους οποίους μεταφράζει (Αισχύλο, Ευριπίδη, Σοφοκλή) αλλά και τη φιλία του με τον Γιώργο Χουβαρδά, ο οποίος μεταξύ άλλων έχει ανεβάσει τα θεατρικά του έργα «Τόσο όμορφα» (είχε παρουσιαστεί το 2004 στο θέατρο «Αμόρε» και ο ίδιος ο συγγραφέας την είχε εγκωμιάσει ως την παράσταση που ήταν πιο κοντά στο όραμά του), «Παραλλαγές θανάτου» στο «Πορεία» (2002), «Kάποιος θα ’ρθει» στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος το 2021.

Μagnum opus θεωρείται η «Επταλογία» -επτά έργα συγκεντρωμένα σε έναν ογκώδη ενιαίο τόμο-, μια εξαιρετική σειρά μυθιστορημάτων με θέμα τον Θεό, την τέχνη, την ταυτότητα, την οικογένεια, την ίδια τη ζωή, με πρωταγωνιστή έναν ηλικιωμένο ζωγράφο, χήρο, ο οποίος ζει μόνος του. Από τον Gutenberg κυκλοφόρησε το 2022 το πρώτο μέρος της αριστουργηματικής σειράς με τίτλο «Το άλλο όνομα. Επταλογία I-II», ενώ όπως ανακοίνωσε ο εκδότης σύντομα θα βγει και ο δεύτερος τόμος σε μετάφραση του Σωτήρη Σουλιώτη. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν επίσης τα τα βιβλία του «Τρία έργα. Παραλλαγές θανάτου. Κάποιος θα ’ρθει. Κοιμήσου γλυκό μου παιδάκι» (Αγρα 2007), «Τόσο όμορφα» (Νεφέλη 2004), «Χειμώνας» (Ανατολικός 2002).

«Εγώ γράφω για το τίποτα. Οταν κάποιος γράφει για το τίποτα, υπάρχουν μόνο δύο θέματα: η αγάπη και ο θάνατος», έχει πει ο Φόσε, ο οποίος σε ηλικία επτά ετών παραλίγο να σκοτωθεί σε ένα ατύχημα: ήταν «η πιο σημαντική εμπειρία» της παιδικής του ηλικίας και αυτή που τον «σχημάτισε» ως καλλιτέχνη, έχει δηλώσει. Αργότερα, στην εφηβεία του φιλοδοξούσε να γίνει ροκ κιθαρίστας, προτού στρέψει το ενδιαφέρον του στη συγγραφή. Σήμερα, παρ’ όλη τη φήμη του, προτιμάει μια λιτή ζωή, κοντά στη νορβηγική φύση, που... εμπλουτίζεται με 11 εκατομμύρια κορόνες Σουηδίας (ένα εκατομμύριο δολάρια)! Αυτό είναι το χρηματικό ποσό που συνοδεύει το Νόμπελ Λογοτεχνίας, για το οποίο φέτος υπήρχαν ελάχιστες γκρίνιες -η αξία του Γιον Φόσε δεν δέχεται αμφισβήτηση. Οτι δηλαδή βραβεύονται κυρίως Ευρωπαίοι έναντι λογοτεχνών από άλλες ηπείρους και πως στην ιστορία του βραβείου έχουν διακριθεί μόνο 17 γυναίκες. Πάντως πέρυσι το Νόμπελ Λογοτεχνίας είχε δοθεί στη Γαλλίδα Ανί Ερνό.