Μια απαιτητική «εννοιολογική ανασκαφή» πραγματοποίησαν οι αρχαιολόγοι και μελετητές, Γιάννης Χαμηλάκης και Ράφαελ Γκρίνμπεργκ, και τα συμπεράσματα δημοσιεύονται στο βιβλίο «Αρχαιολογία, έθνος και φυλή». Οι δύο καθηγητές στο Πανεπιστήμιο Μπράουν της Αμερικής και του Τελ Αβίβ, αντίστοιχα, αναπτύσσουν μεταξύ τους έναν διάλογο για τη σύγχρονη Ελλάδα και το σύγχρονο Ισραήλ, ως δύο περιπτώσεις νεωτερικών εθνών που διατηρούν ισχυρούς δεσμούς με την αρχαιολογία.
Το ολοκαίνουργιο βιβλίο ακολουθεί συγκριτική προσέγγιση, θέτει ερωτήματα, βάζει στο επίκεντρο ζητήματα όπως η αποικιοκρατική προέλευση των εθνικών αρχαιολογιών σε μια συζήτηση που αναδεικνύει, ανάμεσα σε άλλα, και τη σχέση της Αρχαιολογίας με τον αναδυόμενο ελληνικό και σιωνιστικό εθνικισμό. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις «Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου» και στηρίζεται σε διαφορετικές πολυετείς έρευνες, ενώ ο υπότιτλος «Αναμέτρηση με το παρελθόν, αποαποικιοποίηση του μέλλοντος στην Ελλάδα και το Ισραήλ», είναι ενδεικτικός του περιεχομένου του.
Η έκδοση είναι το επιστέγασμα του πυκνού διαλόγου που αναπτύχθηκε ανάμεσα στον Γιάννη Χαμηλάκη, καθηγητή Αρχαιολογίας και Νεοελληνικών Σπουδών, και στον Ράφαελ Γκρίνμπεργκ, καθηγητή Αρχαιολογίας, στο πλαίσιο του σεμιναρίου που διοργανώθηκε στο Πανεπιστήμιο Μπράουν την άνοιξη του 2020 με τίτλο «Αρχαιολογία, υλικότητα και εθνικό φαντασιακό στον Ισραήλ και την Ελλάδα». Στην επίσημη παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα την περασμένη εβδομάδα, μίλησαν οι καθηγητές Εφη Γαζή (Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου), Βασίλης Λαμπρόπουλος (Πανεπιστήμιο Μίσιγκαν), Ηλίας Παπαγιαννόπουλος (Πανεπιστήμιο Πειραιά) και ο Γιάννης Χαμηλάκης. Τη συζήτηση συντόνισε η Λένα Στεφάνου.
«Αυτός ο διάλογος ο οποίος στη συνέχεια έλαβε ευρύτερη επεξεργασία και εμπλουτισμό αποτελεί μια ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη σύνθεση θεωρήσεων, διερωτήσεων, προβληματισμών και ερωτημάτων γύρω από την αρχαιολογία, το έθνος, τη φυλή στο πλαίσιο της αποικιοκρατικής πολιτικής αλλά και της μετα-αποικιακής σκέψης», είπε η Εφη Γαζή, καθηγήτρια Ιστορίας.
Η ίδια επισήμανε ότι το βιβλίο δεν απευθύνεται αποκλειστικά σε αρχαιολόγους, αλλά αφορά την καθεμιά και τον καθένα «που ασχολείται ή θέλει να μελετήσει ζητήματα εθνικισμού, εθνικών παραδόσεων, της θέσης της αρχαιότητας σήμερα, της κληρονομιάς της και τον τρόπο που διαμορφώθηκε σε δύο χώρες και σε δύο πολιτιστικά περιβάλλοντα που έχουν ιδιαίτερη διαδρομή, όπως η Ελλάδα και το Ισραήλ.
Επιπλέον οι δύο χώρες, θεωρώ, ότι παρουσιάζουν ενδιαφέρον καθώς κατέχουν μια ξεχωριστή θέση σε αυτό που θα λέγαμε δυτικό αφήγημα και επομένως συνδέονται με αυτό. Αφενός η Ελλάδα μέσα από τις ποικίλες κληρονομιές της κλασικής αρχαιότητες και αφετέρου το Ισραήλ μέσα από τους Αγίους Τόπους και την ποικίλη ιστορική, πολιτισμική διαδρομή τους.
Ενας επιπλέον λόγος που θεωρώ ότι το βιβλίο είναι ελκυστικό, είναι αυτή η ωραία ιδέα να συζητούν δύο άνθρωποι οι οποίοι έχουν ασχοληθεί και έχουν σκεφτεί επάνω σε ένα θέμα, θέτοντας και ανοίγοντας ζητήματα σε ένα πολύ πυκνό και ζωντανό διάλογο ο οποίος προσκαλεί και την αναγνώστρια στην έντονη δυναμική της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης». Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του βιβλίου, το οποίο ξεχώρισε «είναι ότι φέρνει στο κέντρο της συζήτησης το θέμα της φυλής. Τις θεωρίες του αποικιακού φαντασιακού με τον εθνικισμό, με τις εθνικές παραδόσεις σε συνάρτηση με παλιές αλλά και με νέες όψεις του ρατσισμού. Αυτή η διάσταση αποτελεί σημαντική παράμετρο της πρωτοτυπίας και της ιδιαιτερότητας του νέου βιβλίου».
Από την πλευρά του ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής και Συγκριτικής Φιλολογίας, Βασίλης Λαμπρόπουλος επισήμανε: «Οι συγγραφείς του βιβλίου μάς δείχνουν πως ο ισραηλινός και ο ελληνικός εθνικισμός προέκυψαν από το αποικιακό φαντασιακό και εκμεταλλεύτηκαν το σπουδαίο πολιτιστικό του κεφάλαιο. Ο εβραϊσμός και ο ελληνισμός θεμελίωσαν τον δυτικό ισχυρισμό πως οι κάτοικοι του ευρωαμερικανικού βορρά ήταν οι κληρονόμοι δύο κορυφαίων πολιτισμών, του εβραϊκού και του ελληνικού. Με τη σειρά τους οι σύγχρονοι Εβραίοι και Ελληνες, αξιοποίησαν προς όφελός τους αυτό τον δυτικό ισχυρισμό και κέρδισαν το δικό τους δικαίωμα στην αρχαιότητα και την αυθεντικότητα».
Ο καθηγητής έθεσε το ερώτημα «Πώς μπορεί ένα έθνος κράτος να είναι ανεξάρτητο όταν ορίζει και υπερασπίζει την ελευθερία του με αποικιακά μέσα; Αν δεν μπορούμε να υπερβούμε την αντινομία της αυτονομίας οδηγούμαστε σε μια τραγική ελευθερία, κάτι που επεσήμαναν ήδη οι πρώτοι Γερμανοί ιδεαλιστές και έτσι η αντινομία της ισραηλινής και ελληνικής ανεξαρτησίας οδηγούν σε μια τραγική κρυπτοαποικιοκρατία. Δηλαδή κάνουν τις δύο χώρες ένδοξα ελεύθερες, όντας αποικίες του δυτικού φαντασιακού». Τις «ενδιαφέρουσες ιδιαιτερότητες» του βιβλίου σχολίασε από την πλευρά του ο καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας και Διεθνών Σχέσεων Ηλίας Παπαγιαννόπουλος.
Αναφερόμενος στη μορφή του βιβλίου, είπε ότι είναι «σαν να βρισκόμαστε μπροστά στην ερώτηση που θέτει ο Φουκό: “Ποιοι είμαστε εμείς στην παρούσα φάση της ιστορίας;”. Γίνεται γρήγορα σαφές ότι και οι δύο συγγραφείς εντάσσουν τους εαυτούς τους σε ένα ιδεολογικό και πολιτικό πεδίο του παρόντος. Το παρόν δηλαδή είναι η αφετηρία μολονότι και οι δύο έχουν στο βιβλίο μια ηθικοπολιτική δέσμευση, η οποία δεν τίθεται ως τέτοια, αλλά βιογραφικά αναφαίνεται πως καταλήγουν σε αυτή μέσα από την ίδια την υλικότητα της ενασχόλησης του πεδίου τους. Δηλαδή σε περιοχές οι οποίες δεν είναι εξ αρχής ιδεολογικές, αλλά η ίδια η δουλειά τους μέσα στο πεδίο τούς έκανε να αποκρυσταλλώσουν ηθικοπολιτικές στάσεις, αιφνιδιάζοντάς τους».
Το βιβλίο διερευνά θεματικές όπως η αποικιοκρατική προέλευση των εθνικών αρχαιολογιών, η κρυπτοαποικιοποίηση των δύο χωρών και της αρχαιολογίας τους, ο ρόλος της αρχαιολογίας ως διαδικασίας αποκάθαρσης και η φυλετικοποίηση της αρχαιολογικής και της υλικής κληρονομιάς της Ελλάδας και του Ισραήλ.
Οπως γράφει το εκδοτικό σημείωμα «οι δύο συγγραφείς καταλήγουν στη διαπίστωση μιας επείγουσας ανάγκης για αποαποικιοποίηση και για σύναψη συμμαχιών με τις απανταχού υποτελείς κοινότητες και με νέα πολιτικά κινήματα». Γι’ αυτό και ο Γιάννης Χαμηλάκης ευχήθηκε «η έκδοση να αποτελέσει την αρχή μιας συζήτησης γύρω από τα θέματα που πραγματεύεται και όχι την κατάληξή της».
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας