Ειρωνεία πίσω από καμβά

Ο Πάουλ Κλέε δεν εντάχθηκε ποτέ επίσημα σε κάποια καλλιτεχνική σχολή ή κίνημα, το έργο του συνολικά όμως είχε σημαντική συμβολή στη διαμόρφωση των περισσότερων καλλιτεχνικών τάσεων της μοντέρνας τέχνης. Πάντα πρωτοπόρος, αυτή η μεγάλη μορφή της τέχνης του 20ού αιώνα στάθηκε με ειρωνική και κριτική ματιά απέναντι στον κόσμο μας.

Το Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι μάς προσφέρει για μια νέα έρευνα το έργο του γερμανοελβετικής καταγωγής καλλιτέχνη μέσα από μια μεγάλη αναδρομική έκθεση, 47 ολόκληρα χρόνια μετά την τελευταία που πραγματοποιήθηκε στη γαλλική πρωτεύουσα, στο Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, το 1969.

«L’ironie à l’oeuvre» (Irony at Work) ο τίτλος της και απλώνεται στην Γκαλερί 2, στον τελευταίο όροφο του Κέντρου. Δίνει τη δυνατότητα να ανακαλύψουμε την ειρωνεία και τη σάτιρα πίσω από έργα που την ίδια στιγμή καταγγέλλουν τις πολιτικές και τις κρατούσες ιδεολογίες της εποχής τους.

Εναν μήνα μετά τα εγκαίνια, καθημερινή μέρα εργασίας στη γαλλική πρωτεύουσα, παρακολούθησα την ευλάβεια με την οποία το κοινό συνωστίζεται με τάξη στην ουρά (στην είσοδο και τα ταμεία) για να απολαύσει τα περίπου 230 έργα.

Μέσος όρος αναμονής μία ώρα, υπάρχουν και αυστηρά μέτρα ασφαλείας. Μεγαλύτερη εντύπωση έκαναν σε όλους μας τα γκρουπ των μαθητών, με μέση ηλικία γύρω στα 12, που ξεναγούνταν παρέα με τους δασκάλους τους.

Τρεις ομάδες, των 15-20 μαθητών η κάθε μία, έδιναν μεγαλύτερη πνοή ζωντάνιας και φρεσκάδας στις αίθουσες. Τα έργα συγκεντρώθηκαν από το Zentrum Paul Klee στη Βέρνη, αλλά και από άλλες διεθνείς και ιδιωτικές συλλογές, με τη μορφή δανείου.

Με καταγωγή στις αρχές του γερμανικού ρομαντισμού, το έργο του Πάουλ Κλέε περνά με δημιουργικό χρωματικό βηματισμό στη σάτιρα και την παρωδία. Η έκθεση περιλαμβάνει όλο το χρονικό εύρος της δημιουργίας του αλλά και τα πεδία εφαρμογής της -κυβισμό, πρωτογονισμό, κονστρουκτιβισμό.

Η κατανομή των έργων του είναι μια πρόκληση. Δημιουργός σχεδόν 10.000 έργων, είναι ένας κατ’ εξοχήν αταξινόμητος καλλιτέχνης, γιατί ο ίδιος επεδίωξε να ξεφύγει από κάθε προσπάθεια να τον καθηλώσουν σε μία τάση.

Χαρακτηρίζεται από μια δυαδικότητα, μια αμφιθυμία, μας δείχνει ένα μυαλό με αντιθέσεις. Ο ίδιος παρουσιάζεται ως θεός και ως κωμικός. Τα έργα του μπορούν να θεωρηθούν ως ένα είδος παιχνιδιού, μια προσπάθεια για να πούμε το ανείπωτο. Μέσα από την πρώιμη ρομαντική ειρωνεία προχωρά και ουσιαστικά δηλώνει την αντανακλαστική, συνειδητή αποστασιοποίησή του στη δημιουργική διαδικασία του.

Η έκθεση εξετάζει το έργο του Κλέε στο πλαίσιο των καλλιτεχνικών κινημάτων της εποχής του αλλά και σε σχέση με το έργο των συνομηλίκων του καλλιτεχνών. Δείχνει πως μπορεί και αφομοιώνει ή ιδιοποιείται αυτές τις επιρροές δημιουργώντας έναν μοναδικό τρόπο καλλιτεχνικής έκφρασης.

Ετσι επιβεβαιώνεται η μετατόπισή του από τον ρομαντισμό στη σάτιρα, από το πεπερασμένο στο άπειρο, από το πραγματικό στο ιδανικό.

Η έκθεση είναι οργανωμένη γύρω από επτά θέματα:

■ «Satirical Beginnings» (Σάτιρα - τα πρώτα χρόνια),

■ «Klee and Cubism» (Ο Κλέε και ο κυβισμός),

■ «Mechanical Theatre» (Μηχανικό Θέατρο),

■ «Klee and Constructivism» (Ο Κλέε και ο κονστρουκτιβισμός - τα χρόνια του Bauhaus στο Dessau, όπου μάλιστα δίδαξε για δέκα ολόκληρα χρόνια),

■ «Looking Back» (κοιτάζοντας πίσω - η δεκαετία 1930),

■ «Klee and Picasso» (Ο Κλέε και ο Πικάσο - η ιδιότυπη δημιουργική «κόντρα» τους)

■ και «The Crisis Years» [τα χρόνια της κρίσης - με την άνοδο του ναζισμού αλλά και την ασθένειά του (σκληροδερμία), που όμως δεν τον εμπόδισε να είναι πολύ παραγωγικός]

Συγκεντρώνει πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά, σχέδια και underglass έργα του, έως και μαριονέτες που έφτιαξε για τον γιο του, Φέλιξ. Είναι μια εξαιρετική επιλογή, τα μισά από αυτά δεν έχουν εκτεθεί ξανά στη Γαλλία.

Από τα κυριότερα, το μεγάλης κλίμακας αριστούργημά του «Insula dulcamara» (1938), το «Laughing Gothic» (1916) από τη συλλογή του ΜοΜΑ, αλλά και δύο σπάνιες-θρυλικές υδατογραφίες από τη συλλογή του Βάλτερ Μπένγιαμιν, «Vorführung des Wunders» (1916) και «Angelus Novus» (1920). Το τελευταίο έργο που δεσπόζει στην έξοδο της έκθεσης είναι το «Angelus Militant» (1940), που έκανε λίγο πριν πεθάνει τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου.

Αποκαλυπτικός, καταγγελτικός, ειρωνικός, παλινδρομεί και μας προβληματίζει με τη θεώρηση του κόσμου, ανάμεσα στην επιβεβαίωση και την άρνηση.

INFO:

Paul Klee, «L’ironie à l’oeuvre». Κέντρο Πομπιντού, Γκαλερί 2, Παρίσι. Μέχρι την 1η Αυγούστου 2016. 11.00-21.00, 14 ευρώ