Ο κορυφαίος των κορυφαίων

Ισως να υπάρχουν πιο επιστημονικοί τρόποι να προσεγγίσει κανείς τη νεότερη Ιστορίας της Ελλάδας, αλλά σίγουρα όχι τόσο ελκυστικοί όσο μέσω μιας βιογραφίας. Πόσω μάλλον όταν αυτή αναφέρεται σε έναν λαϊκό καλλιτέχνη, τη μουσική του οποίου ξέρουν οι πάντες. Ο Γιώργος Λιάνης, προσωπικός φίλος του αείμνηστου Βασίλη Τσιτσάνη, συγκέντρωσε στοιχεία, μαρτυρίες και σπάνιο αρχειακό υλικό (κείμενα, επιστολές, φωτογραφίες), αλλά και σημαντική βιβλιογραφία, στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Τσιτσάνης: αιώνιος καλπασμός», που κυκλοφόρησε χθες από τις εκδόσεις Λιβάνη.

Στην παρουσίασή του στο Μουσείο Ακρόπολης παραβρέθηκαν από τον υπουργό Πολιτισμού και την υφυπουργό έως την οικογένεια του Τσιτσάνη αλλά και αγαπημένους του ανθρώπους, ολυμπιονίκες, καλλιτέχνες... Ολοι μίλησαν για ένα απλό παιδί από τα Τρίκαλα, με καταγωγή από την Ηπειρο, που κατόρθωσε να επιβληθεί στη μοίρα του και να την κατευθύνει μέσω του πενταγράμμου. Οι λέξεις μπερδεύτηκαν με τις νότες και οι προσωπικές ιστορίες με τις αναμνήσεις, αλλά το γενικό συμπέρασμα ήταν κοινό: ο Τσιτσάνης συγκαταλέγεται ανάμεσα στους κορυφαίους Ελληνες συνθέτες (για τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, μάλιστα, είναι ο κορυφαίος, καθώς «ποτέ δεν “έκλεψε” κανένα στίχο από ανατολίτες συνθέτες του εξωτερικού, κάτι που έκανε ακόμη και ο Χατζιδάκις»).

Μία ζωή δύσκολη, που ξεκίνησε το 1915 (σε λίγες μέρες κλείνουν 100 χρόνια από τη γέννησή του) και τελείωσε το 1984. Ηδη από τα 12 του χρόνια έπιασε το μπουζούκι και δεν το άφησε ποτέ. Το 1936, μόλις 16χρονος, ηχογράφησε το πρώτο του τραγούδι. «Για μένα ο Τσιτσάνης είναι μεγαλύτερος των μαθητών του, Μάνου και Μίκη, μεγαλύτερος των προπατόρων του, Μάρκου, Μπάτη και Παπάζογλου, μεγαλύτερος των συγχρόνων του, Καλδάρα, Παπαϊωάννου και λοιπών», δηλώνει ο Γιώργος Λιάνης. Και επεξηγεί: «Γιατί, εκτός των άλλων, υπήρξε ένας εκσυγχρονιστής μισόν αιώνα νωρίτερα απ’ όλους στην τέχνη του. Και ποτέ δεν άλλαξε. Εγινε σπουδαίος, βραβεύτηκε, τον έμαθαν σε Ελλάδα και εξωτερικό, κι όμως πάντα ήταν το ίδιο απλός».

Σύμφωνα με το βιβλίο, 15.000 νύχτες στο πάλκο, ο Τσιτσάνης τραγουδούσε αυτό που ο απλός κόσμος ήθελε ν’ ακούσει. Το τραγούδι του στην Κατοχή, στον Εμφύλιο, και αργότερα μέχρι τη μεταπολίτευση, ήταν παρηγορητής των «απαρηγόρητων Ελλήνων», όπως αναφέρθηκε χαρακτηριστικά. Οταν το 1947 ηχογράφησε το «Κάποια μάνα αναστενάζει», οι στίχοι «μπήκαν» σε κάθε σπίτι. Ηταν ο πρώτος που μεταπολεμικά συνέλαβε αυτό που αργότερα ονομάστηκε «αθηναϊκή νύχτα». Δεν δίστασε ακόμη να καταγγείλει επώνυμα μεγάλους συνθέτες ως «κλέφτες» ανατολίτικων τραγουδιών και τις εταιρείες τους ως «ένοχες εσχάτης προδοσίας».

Αν και θεωρείται «μύστης του ρεμπέτικου τραγουδιού», από το βιβλίο διαφαίνεται ότι ο Τσιτσάνης ήθελε να ξεφύγει από τη φιλοσοφία του «ρεμπέτη» με τα βαριά ζεϊμπέκικα και χασάπικα, τον αργό ρυθμό και το περιορισμένο λεξιλόγιο. Ηθελε να εκφράσει κάτι περισσότερο. Οπως και έκανε. Δεν είναι τυχαίο πως ένα ολόκληρο κεφάλαιο του βιβλίο τιτλοφορείται «Καβάφης - Τσιτσάνης: ισότιμοι», έχοντας τη φωτογραφία του γραφείου του ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου, με φόντο τα ισοϋψή κάδρα των δύο μεγάλων Ελλήνων και μία συνέντευξη του ίδιου να εξηγεί το γιατί τους θεωρεί ισότιμους.

Σε άλλο κεφάλαιο, αναφέρονται οι συνεργάτες του, οι άνθρωποι που τραγούδησαν τη μουσική του, που του έδωσαν στίχους. «Μικρά και μεγάλα αστέρια φώτισαν τα τραγούδια του», γράφει ο Γ. Λιάνης. «Εχω, όμως, την πεποίθηση πως αν ο Τσιτσάνης διάλεγε να μείνει μόνο με δύο τραγουδιστές, αυτοί θα ήταν ο Στράτος Παγιουμτζής και η Μαρίκα Νίνου. Ηταν οι αδυναμίες του».

Τα εμβληματικά τραγούδια του («Αρχόντισσα», «Η αχάριστη», «Συννεφιασμένη Κυριακή», «Κάποια μάνα αναστενάζει») αναφέρονται ξεχωριστά, με την εξιστόρηση συγκλονιστικών περιστατικών για το πώς γράφηκαν, πώς ολοκληρώθηκαν, τι αντίκρυσμα είχαν. Ειδική αναφορά γίνεται και στο «Χάραμα», το μέρος όπου εμφανιζόταν ο Τσιτσάνης επί 14 ολόκληρα χρόνια, μέχρι το τέλος του: «Ο Τσιτσάνης αν δεν έπινε γουλιά γουλιά τη νύχτα, δεν θα μπορούσε να ζήσει... δούλευε ακατάπαυστα», γράφει ο Γ. Λιάνης.

Το βιβλίο δεν είναι μεγάλο. Είναι, όμως, αρκετά μεγάλο και ικανό να δώσει μία πλήρη -προσωπική όσο και αληθινή- εικόνα του σημαντικού αυτού καλλιτέχνη, που τραγουδάμε ακόμη και τριάντα χρόνια μετά!