Ο Τσίλερ του 20ού αιώνα

«Αι γενεαί πάσαι...» των αρχιτεκτόνων έδωσαν το «παρών» στην τιμητική εκδήλωση για τον Νίκο Βαλσαμάκη, τον αιώνιο έφηβο που παρέδωσε μια πολυτελή εξοχική κατοικία στην Αντίπαρο και συνεχίζει ακάθεκτος επιβλέποντας άλλα τέσσερα εργοτάξια στο ιδιαίτερο νησί των Κυκλάδων.

Το αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς πλημμύρισε από λευκά μαλλιά αλλά κυρίως από τη νεότερη φουρνιά ήρθε να γνωρίσει αυτόν «που δίδαξε αρχιτεκτονική, χωρίς ποτέ να εκλεγεί καθηγητής».

Πάνω από 60 χρόνια ακολούθησε τον δικό του δημιουργικό, σχεδόν μοναχικό δρόμο και απέφυγε τη δημόσια προβολή, τόσο που έχει γίνει πια πεποίθηση ανάμεσα σε θαυμαστές και ανταγωνιστές ότι «άμα δεις μια ωραία οικοδομή χωρίς να έχει ταμπέλα με τους συντελεστές της, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να είναι του Βαλσαμάκη»!

Είναι μερικά από τα λόγια των κορυφαίων συναδέλφων του, ανάμεσά τους οι Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, Σάββας Κονταράτος και Δημήτρης Φατούρος, που ακούστηκαν στην εκδήλωση, μαζί με τις πινελιές που πρόσθεσαν οι εκπρόσωποι της επόμενης γενιάς (Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Ανδρεας Γιακουμακάτος, Τάσος Κωτσιόπουλος, Ηλίας Κωνσταντόπουλος κ.ά.).

Ολοι συμφώνησαν πως «έφερε ποιότητα στην αρχιτεκτονική». Υιοθέτησε τον μοντερνισμό ως ανυπέρβλητο παράδειγμα σε μια εποχή που η αρχιτεκτονική είχε κατακτήσει την ελληνική της ταυτότητα μέσα από το έργο του Αριστοτέλη Ζάχου, του Δημήτρη Πικιώνη και του Αρη Κωνσταντινίδη. Ο ίδιος ο Νίκος Βαλσαμάκης παρακολουθούσε με προσοχή από το βάθος του αμφιθέατρου, επιλέγοντας να παραμείνει σιωπηλός.

Μπορεί να μην εκλέχτηκε καθηγητής, αλλά εδώ μερικά χρόνια είναι μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, στην οποία έγινε πανηγυρικά δεκτός με μοναδικό «διαβατήριο» το πλούσιο και υψηλών προδιαγραφών έργο του.

Το ταλέντο του φάνηκε από πολύ νωρίς. Φοιτητής ακόμη, σχεδίασε την πολυκατοικία της οδού Σεμιτέλου, που έφερε άλλον αέρα στη μίζερη Αθήνα της αντιπαροχής και των «εμποροσπιτάδων».

Μερικά χρόνια αργότερα θα συνεχίσει τη δημιουργική πορεία του με δύο εμβληματικές πολυκατοικίες, που προσθέτουν φινέτσα στην αρχή της Β. Σοφίας.

Λαμπρά δείγματα γραφής έδωσε και στον σχεδιασμό της ξενοδοχειακής αλυσίδας «Αμαλία», με κτίρια που βρίσκονται σε σημαντικές θέσεις της ελληνικής επικράτειας, από τη Β. Αμαλίας, στο κέντρο της Αθήνας, ώς τους Δελφούς, την Ολυμπία και το Ναύπλιο. Ηταν η «χρυσή τομή» ανάμεσα στα μινιμαλιστικά «Ξενία» και στα πρώτα μεγαθήρια τύπου «Χίλτον», που άρχισαν να εμφανίζονται στη χώρα μας στη δεκαετία του 1960.

Η συνεργασία του με τραπεζικά ιδρύματα ξεκίνησε το 1961 όταν σχεδίασε το περίπτερο της Εθνικής στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης και πιστοποιήθηκε με το μαρμάρινο συγκρότημα της Alpha Bank στη Σταδίου.

Ο Νίκος Βαλσαμάκης απογειώθηκε όμως στις μονοκατοικίες, που ξεχωρίζουν για τις λιτές γραμμές τους και κυρίως το λευκό τους χρώμα, το οποίο δεν δίστασε να το απαρνηθεί μια-δυο φορές για να πετύχει την αρμονική ένταξη του κτιρίου στον περιβάλλοντα χώρο. Ηταν τόσο παραγωγικός, ώστε κάποιος ομιλητής τού απένειμε τον τιμητικό τίτλο τού «Τσίλερ του 20ού αιώνα». Ηδη διανύει δημιουργικά και τον 21ο...

Κοινός παρονομαστής των έργων του είναι η λειτουργικότητα των χώρων. «Δεν μπορείς να έχεις μια ιδέα και να επιχειρείς να την επιβάλεις στον εργοδότη σου. 

»Πρέπει να τον ακούσεις και έτσι κινδυνεύεις λιγότερο να σου χαλάσει την ιδέα» είχε πει κατά την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του Πολυτεχνείου (2001), προσθέτοντας ότι «το κτίριο πρέπει να διαθέτει αρμονία και ομορφιά, συγχρόνως όμως να εξυπηρετεί τις ανάγκες του χρήστη του». Ηταν μερικές από τις απόψεις του που μετέφερε η καθηγήτρια Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ.

Ανοιξε ακόμα διεθνείς ορίζοντες στην ελληνική αρχιτεκτονική, όπως τόνισαν πολλοί ομιλητές. Και η εκτίμηση επιβεβαιώθηκε από την παρέμβαση του ιστορικού τέχνης Φρανσουά Λουαγέ, διευθυντή ερευνών του παρισινού CNRS, που τεκμηρίωσε ότι οι νεωτερισμοί και η τεχνολογία του Βαλσαμάκη συμβαδίζουν με τη διεθνή πρωτοπορία και αρκετές φορές προηγούνται.

Δεν είναι τυχαίο ότι η κατοικία του στο Ψυχικό, έργο του 1961, περιλαμβάνεται στην ειδική έκδοση «100 σπίτια αρχιτεκτόνων» και κοσμεί το εξώφυλλό της.