Χθες Τετάρτη, το απόγευμα, το Ινστιτούτο Γκαίτε διοργάνωσε μια πολύ ιδιαίτερη και ενδιαφέρουσα εκδήλωση: πρόκειται για την πρώτη εκδήλωση στο πλαίσιο της σειράς «Η κληρονομιά στο κέντρο» («Heritagein Focus»), η οποία σκοπό έχει να ανοίξει έναν δημόσιο διάλογο πάνω στο φαινόμενο της συχνά δραματικής αλλαγής που υφίστανται κτίσματα, γειτονιές, έως και πόλεις ολόκληρες τα τελευταία χρόνια. Από τι; Ο λεγόμενος «εξευγενισμός» (gentrification) είναι μία αιτία, που φυσικά μόνο με την «ευγένεια» δεν έχει σχέση, παρά με τη συλλήβδην μετατροπή ιστορικών ή μη, δημόσιων ή μη, κτιρίων ή και περιοχών μιας πόλης σε στοιχεία «αγοραία», με έμφαση στην εκμετάλλευση κυρίως προς όφελος του τουρισμού, άρα συγκεκριμένων συμφερόντων.
Αποτέλεσμα αυτού είναι η ολοκληρωτική αλλά και μόνιμη, τις περισσότερες φορές, αλλαγή της εικόνας της περιοχής, άρα και της ίδιας της φυσιογνωμίας της πόλης. Δεν είναι διόλου τυχαίο πως η ίδια η UNESCO τα τελευταία χρόνια έχει επεκτείνει σημαντικά ό,τι εμπεριέχει στο πεδίο προστασίας αυτού που ονομάζει «πολιτιστική κληρονομιά». Ετσι, εδώ και είκοσι χρόνια, υπό προστασία μπορούν να τεθούν και πολιτιστικές παραδόσεις, έθιμα ή διατροφικά είδη, λόγου χάρη το βυζαντινό άσμα της Ελλάδας και της Κύπρου, ή η σκηνή των κλαμπ του Βερολίνου, που ενώ κάποτε θεωρούνταν αβαν γκάρντ και ανατρεπτική, σήμερα ανήκει στις απειλούμενες με εξαφάνιση παραδόσεις.
Με βάση τα παραπάνω, χθες η βραδιά ήταν αφιερωμένη στους χώρους μουσικής και κινηματογράφου που είναι σε κίνδυνο. Με παραδείγματα την κουλτούρα των βερολινέζικων κλαμπ (που από το 2024 ανήκουν στην άυλη παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά) και του αθηναϊκού κινηματογραφικού τοπίου (το «Ιντεάλ» είναι ακόμη μία πληγή χαίνουσα για τους κατοίκους της Αθήνας), αναλύθηκαν οι επιπτώσεις φαινομένων όπως του «αστικού εξευγενισμού» και του «υπερτουρισμού» –πυροδοτούμενα αμφότερα από μια ολοένα μεγαλύτερη εμπορευματοποίηση μιας χαρακτηριστικής πολιτιστικής κληρονομιάς– στον κοινωνικό ιστό των πόλεων. Θάνατος της σκηνής των κλαμπ, απώλειες σε χώρους παρουσίασης έργων του πολιτισμού και τυποποίηση των πολιτιστικών εκδηλώσεων που προσφέρονται στο κοινό είναι οι λέξεις-κλειδιά του επίκαιρου αυτού προβληματισμού, που γεννά έντονες αντιδράσεις από τη μεριά του καλλιτεχνικού χώρου.
Αρχικά έγινε προβολή της ταινίας «Berlin Utopiekadaver» («Η εκκένωση του Βερολίνου») του σκηνοθέτη Γιοχάνες Μπλούμε, ο οποίος ήταν παρών στη συζήτηση που ακολούθησε. Μαζί του συνομίλησαν ο πρόεδρος της Επιτροπής των Κλαμπ του Βερολίνου Μαρσέλ Βέμπερ και η καλλιτέχνις Λίντα Πιγκανέλι (που αυτή τη στιγμή παρουσιάζει έκθεση με θέμα τον αστικό εξευγενισμό στο Stadt Museum Berlin), η αρχιτέκτονας Σοφία Ντώνα, η θεωρητικός του κινηματογράφου και πρόεδρος της Ταινιοθήκης Ελλάδος Μαρία Κομνηνού, καθώς και η αρχαιολόγος και ιδιοκτήτρια κινηματογράφων Πέγκυ Ρίγγα. Πριν από την εκδήλωση συνομιλήσαμε με τους δύο πρώτους.
Χώροι με την αγωνία της απώλειας
«Ειδικά για την ανάπτυξη τέχνης, πολιτικής και κάθε μορφής διαπροσωπικής δράσης, είναι απολύτως απαραίτητο να υπάρχει ένας χώρος», μας λέει ο Γιοχάνες Μπλούμε, του οποίου η πρώιμη εργασία (ως μαθητής ακόμα) σε ένα μικρό, ανεξάρτητο θέατρο έχει σημαδέψει την ιδεολογία και την αισθητική του ως πολίτη και ως κινηματογραφιστή. «Στο Βερολίνο, εδώ και αρκετό καιρό, τη χρήση των χώρων την καθορίζει το κυνήγι του χρήματος και όχι οι επιδιώξεις των ίδιων των ανθρώπων», συνεχίζει.
«Αν όμως το χρήμα αποτελεί το αποφασιστικό κριτήριο για το αν οι διαδικασίες αυτές θα πραγματοποιηθούν ή όχι, τότε αντιμετωπίζουμε έναν μεγάλο κίνδυνο για τη δημοκρατία. Γιατί έτσι, πριν ακόμα δημιουργηθεί κάτι, έχει προαποφασιστεί ποιος θα το δημιουργήσει, με βάση το ποιος έχει το χρήμα. Στο Βερολίνο, ο κίνδυνος αυτός είναι ήδη ορατός και παρών. Αυτό σημαίνει ότι οι συλλογικότητες ή οι πολιτικοί χώροι που εξακολουθούν να υπάρχουν πρέπει να δώσουν μάχη για την επιβίωσή τους και, επομένως, δεν μπορούν πλέον να ασχοληθούν με το πραγματικό τους έργο. Παράλληλα, δεν γεννιούνται πλέον νέοι χώροι! Επιπλέον, οι υφιστάμενοι χώροι βιώνουν την αγωνία της απώλειας ή έχουν εξουθενωθεί, με αποτέλεσμα σπανίως να δείχνουν αλληλεγγύη στο περιβάλλον τους. Βλέπεις, οι δυνατότητές τους έχουν εξαντληθεί στον αγώνα της επιβίωσης. Το ίδιο ισχύει σε ένα γενικότερο πλαίσιο για τον πολιτισμό και σε ειδικότερο επίπεδο για τα πολλά εκατομμύρια ενοικιαστών που ανησυχούν για τον χώρο διαβίωσής τους.
»Επειδή η ποιότητα του πολιτισμού και της πολιτικής εξαρτάται από τη διαφορετικότητα των ανθρώπων, η διαδικασία αυτή είναι πολύ ανησυχητική. Ακόμη κι αν το Βερολίνο είναι παγκοσμίως γνωστό για την κουλτούρα των κλαμπ και υπάρχει μια υποτιθέμενη σταθερότητα, εν προκειμένω δεν παίζει κανένα ρόλο.
Πολλά κλαμπ που εξαρχής συνέβαλαν ώστε το Βερολίνο να αποκτήσει παγκόσμια φήμη για την κουλτούρα αυτή, αναγκάστηκαν να κλείσουν λόγω των διαδικασιών αστικού εξευγενισμού, και τα κλαμπ που υπάρχουν ακόμη χρειάστηκε σε πολλές περιπτώσεις να θυσιάσουν τα ιδανικά τους, με αποτέλεσμα αρκετά από αυτά να έχουν ξεπέσει σε μέρη της κυριαρχούμενης από το χρήμα κατεστημένης κοινωνίας της διασκέδασης. Κατά τη γνώμη μου, η διάθεση χώρων σε ανθρώπους που θέλουν να παραγάγουν έργο πολιτικό ή/και πολιτιστικό –ανεξάρτητα από τα οικονομικά τους μέσα–, θα ισοδυναμούσε με μια απτή ενδυνάμωση της δημοκρατίας», καταλήγει.
Πρόβλημα σύμφυτο με την κατάσταση της αστικής δημοκρατίας μας Ο Μαρσέλ Βέμπερ, με τη σειρά του, ως πρόεδρος των Κλαμπ του βερολίνου, συμφωνεί και συνεχίζει εμφατικά: «Η απειλή που αντιμετωπίζουν οι χώροι των κλαμπ στο Βερολίνο δεν είναι μόνο μια πρόκληση για τα πολιτιστικά πράγματα. Εχει και μια πολιτική σημασία: Σηματοδοτεί την κατάσταση της αστικής δημοκρατίας μας! Βιώνουμε μια αυξανόμενη εμπορευματοποίηση που θέτει σε κίνδυνο δημοκρατικές αρχές: το δικαίωμα της συγκέντρωσης, της καλλιτεχνικής έκφρασης και της κοινωνικής αυτο-οργάνωσης.
»Η κουλτούρα των κλαμπ του Βερολίνου υπήρξε παραδοσιακά ένα εργαστήριο της δημοκρατίας. Εδώ δημιουργήθηκαν χώροι έξω από τις λογικές της οικονομικής εκμετάλλευσης, χώροι στους οποίους συναντήθηκαν άνθρωποι διαφορετικού υπόβαθρου.
Συλλογικότητες σε όλο το Βερολίνο όχι μόνο συνέχισαν την παράδοση αυτή αλλά τη νοηματοδότησαν εκ νέου. Τα κλαμπ δεν είναι απλώς συναυλιακοί χώροι, είναι πολιτικοί τόποι της ανταλλαγής και της αντιστασιακής κουλτούρας.
»Ιδωμένη σε παγκόσμιο πλαίσιο, η διαδικασία αυτή της εκτόπισης δεν είναι ένα φαινόμενο που περιορίζεται στο Βερολίνο, αλλά ένα πρόβλημα δημοκρατίας των σύγχρονων πόλεων. Από το Λονδίνο ώς τη Νέα Υόρκη και την Αθήνα, εναλλακτικοί πολιτιστικοί χώροι αγωνίζονται ενάντια στον αστικό εξευγενισμό και τις οικονομικές μονοκαλλιέργειες. Η συρρίκνωση της αστικής ποικιλομορφίας με στόχο οι πόλεις να γίνουν αμιγώς τοποθεσίες επενδύσεων υποσκάπτει τις βασικές αρχές μιας ζωντανής κοινωνίας της πόλης. Στη Γερμανία, δυστυχώς, δεν υπάρχει μέχρι σήμερα συνταγματικά κατοχυρωμένο καθεστώς προστασίας για τον πολιτισμό. Η απειλή που αντιμετωπίζουν τα κλαμπ δείχνει πως τα οικονομικά συμφέροντα περιορίζουν τους πολιτικούς συμμετοχικούς χώρους. Οι συλλογικότητες του Βερολίνου αντιστέκονται – όχι μόνο μουσικά, αλλά στο πνεύμα μιας συγκεκριμένης πολιτικής πρακτικής της αυτο-ενδυνάμωσης και της συνδιαμόρφωσης», καταλήγει.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας