Το βραβείο σαρανταρίζει και κατηγορείται για συντηρητισμό

Κάποτε, τη δεκαετία του ’90, το βραβείο Τέρνερ προκαλούσε θόρυβο με τα τολμηρά, ανατρεπτικά έργα καλλιτεχνών που αναδείχτηκαν σε σταρ, όπως ο Ντάμιεν Χιρστ, ο Κρις Οφίλι, η Τρέισι Εμίν, ενώ τα τελευταία χρόνια πρόβαλλε κολεκτίβες που δεν εκφράζονται μόνο με τα εικαστικά αλλά και με το ντιζάιν και την αρχιτεκτονική, δίνοντας έμφαση στην κοινότητα, ενώ επίσης διεύρυνε τα ηλικιακά όρια ώστε να συμμετέχουν καλλιτέχνες άνω των 50.

Τώρα, έπειτα, από εθνικές εξορμήσεις σε άλλες πόλεις όπως το Λίβερπουλ και το Κόβεντρι, το σημαντικότερο εικαστικό βραβείο της Βρετανίας επέστρεψε στη βάση του, στην Tate Britain του Λονδίνου, για τα 40ά γενέθλιά του, για να γιορτάσει και να... διχάσει. Σαν μια τούρτα πασπαλισμένη με ζάχαρη και με κινίνη.

Ενδεικτικό είναι ότι οι μεγάλες βρετανικές εφημερίδες και τα περιοδικά τέχνης ασκούν κριτική στον θεσμό, επισημαίνοντας πως έχει χάσει την πρωτοτυπία και τη σπίθα του, πως γίνεται όλο και πιο συμβατικός, πως χρειάζεται επειγόντως ανανέωση, πως κινδυνεύει να χάσει την ισχύ του όχι μόνο λόγω άλλων, αναδυόμενων βραβείων, αλλά και της απουσίας μεγάλου χορηγού. Φτάνουν στο σημείο να αναπολούν το σοκ που προκάλεσαν οι αγελάδες σε διάλυμα φορμαλδεΰδης του Χιρστ το 1995, ξεχνώντας ότι τότε φώναζαν πως αυτό δεν είναι τέχνη!

Στο στόχαστρο των κριτικών τέχνης βρίσκεται και το φετινό κουαρτέτο που διαγωνίζεται για το βραβείο και εκθέτει στην Τate Britain: μια μαύρη Βρετανίδα, μια Ρομά, μια Σκοτσέζα Σιχ και ένας Φιλιππινέζος -οι ηλικίες τους είναι από 38 έως 65 ετών- με ευρεία εκφραστική γκάμα, από σχέδιο και ζωγραφική μέχρι υφάσματα, εγκαταστάσεις, γλυπτική και ηχοτοπία. Εντάξει, υπερτερούν οι γυναίκες, ωστόσο αρκετοί πιστεύουν ότι η κριτική επιτροπή «συνθηκολόγησε με τη συμπερίληψη» κι ότι οι καλλιτέχνες επιλέχθηκαν λόγω «των προσωπικών τους ταυτοτήτων», όπως δηλώνει η Florence Hallett στο «Τhe week». Δηκτική η Laura Freeman στους «The Times», βρίσκει τη φετινή προσφορά «πολύ επίπεδη και ανεπαρκή» και την έκθεση «ετοιμοθάνατη», ξεσπαθώνοντας: «Ηρθε η ώρα να ανανεώσουμε αυτή τη θλιβερή αμηχανία του βραβείου ή να το αποσύρουμε εντελώς».

Ασφαλώς, η επιμελήτρια της έκθεσης του βραβείου Turner, η Linsey Young, υπερασπίζεται τους καλλιτέχνες, τονίζοντας στον «Guardian» ότι «από τα πράγματα για τα οποία όλοι τους μιλούν είναι η αποαποικιοποίηση και ο αντιιμπεριαλιστικός αγώνας και έχουν πολλές ερωτήσεις για το ποιος είναι ο ρόλος ενός μουσείου. Ποιος είναι ο ρόλος του πολιτισμού. Αλλά το κάνουν όλοι με τρόπο που είναι παγκόσμιος. Κανείς δεν θεωρεί τον εαυτό του απομονωμένο».

Με καταγωγή από τη Σκοτία, η 38χρονη Jasleen Kaur που μεγάλωσε στην κοινότητα των Σιχ είναι η νεότερη από τις υποψήφιες και έχει κλέψει την παράσταση εκθέτοντας ένα vintage κόκκινο Ford Escort με ένα γιγαντιαίο σεμέν ριγμένο πάνω του και μια σειρά γλυπτών με καμπάνες, ενώ ένα τεράστιο χαλί απλώνεται στα πόδια των επισκεπτών. «Μια προσφορά για οικειότητα», όπως δηλώνει η ίδια.

Γεννημένη το 1965, η Delaine Le Bas χρησιμοποιεί «ζωγραφισμένα υφάσματα, θεατρικά κοστούμια και γλυπτά» στην εξερεύνηση της «πολιτιστικής ιστορίας του λαού των Ρομά», απ’ όπου έλκει την καταγωγή της. Η εικαστική εγκατάστασή της αναφέρεται σε «θέματα θανάτου, απώλειας και ανανέωσης», καθώς ζωγραφίζει καρδιές με μελάνι, κρανία και ανθρώπινα πρόσωπα, με υπόκρουση ένα δυσοίωνο ηχητικό τοπίο του Justin Langland. Ενα άλογο γεμισμένο με σανό βρίσκεται σε μια γωνία και κόκκινα ίχνη αίματος φαίνονται στο πάτωμα. «Η γιαγιά μου πέθαινε όταν σκεφτόμουν να κάνω αυτό το έργο», λέει η καλλιτέχνις, η οποία αγχώνεται «πώς να κάνει τέχνη σε μια εποχή χάους».

Η πιο μεγάλη της παρέας, η 65χρονη Βρετανίδα Claudette Johnson, εξερευνά «την περιθωριοποίηση των μαύρων ανθρώπων στην ιστορία της δυτικής τέχνης». Εκθέτει πορτρέτα μαύρων ανδρών και γυναικών, σε λάδι και ακουαρέλα. Το πιο δυνατό της έργο είναι μια σύγχρονη «Pietà», που αναφέρεται στη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ το 2020, και δείχνει μια μαύρη μητέρα να αγκαλιάζει τον ετοιμοθάνατο γιο της και μαζί τη φράση «καλούσε κάθε μητέρα όταν καλούσε τη μητέρα του».

Ο μόνος άνδρας στη λίστα των υποψηφίων είναι ο Pio Abad. Γεννημένος στη Μανίλα το 1983 και με έδρα πλέον το Λονδίνο, ανιχνεύει με γλυπτά, σχέδια και χαρακτικά «την απουσία πολιτισμού και τις αποικιακές ιστορίες». Το πιο εντυπωσιακό έργο του, στην είσοδο της έκθεσης, είναι μια τεράστια τσιμεντένια εκδοχή ενός βραχιολιού με ρουμπίνια, μαργαριτάρια και διαμάντια. Αυτό το κόσμημα αποτελούσε μέρος ενός θησαυρού αξίας πολλών εκατομμυρίων που έκλεψαν ο δικτάτορας Φερντινάντο Μάρκος και η σύζυγός του Ιμέλντα από τον λαό των Φιλιππίνων, κρύβοντάς τον στις πάνες των εγγονιών τους, στη φυγή τους στη Χαβάη το 1986.

Ποιος θα είναι ο νικητής του βραβείου Turner 2024 που θα πάρει και το χρηματικό έπαθλο των 25.000 λιρών; (οι υπόλοιποι από 10.000 λίρες ο καθένας). Θα το μάθουμε στις 3 Δεκεμβρίου. Η έκθεση στην Tate Britain θα διαρκέσει έως τις 16 Φεβρουαρίου 2025.