Η «ελληνική εμπειρία» του κορυφαίου Βρετανού γλύπτη

O Xένρι Μουρ, ο κορυφαίος Βρετανός γλύπτης και ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, δεν αρνιόταν, αντιθέτως υποστήριζε, την εμφανή σχέση που είχαν τα έργα του με την κυκλαδική, την αρχαϊκή, την κλασική τέχνη. Στην πρώτη επίσκεψή του στην Αθήνα, το 1951, για την έκθεση έργων του στο Ζάππειο (τότε που προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις, ακόμα και αρνητικές), έμεινε έκθαμβος από το ελληνικό φως. «Το ελληνικό φως είναι, όπως λένε όλοι, κάτι που δεν μπορείς να το φανταστείς προτού το βιώσεις. Στην Αγγλία, το μισό φως, κατά κάποιον τρόπο, απορροφάται μέσα στο αντικείμενο, όμως στην Ελλάδα το αντικείμενο μοιάζει να αναδίδει φως σαν να φωτίζεται το ίδιο από μέσα», δήλωνε τότε. Οσο κι αν προσπαθούσε να σπάσει τους δεσμούς με την αρχαιοελληνική τέχνη δεν τα κατάφερνε. Χαρακτηριστικά, έλεγε το 1960: «Υπήρξε μια περίοδος που προσπάθησα να αποφεύγω να βλέπω αρχαιοελληνική γλυπτική κάθε είδους... Ισως μόνο τα τελευταία δέκα ή δεκαπέντε χρόνια άρχισα να καταλαβαίνω πόσο υπέροχα είναι τα αρχαιοελληνικά έργα».

Είκοσι χρόνια έχουμε να δούμε τα γλυπτά του Χένρι Μουρ (1898-1986) στην Αθήνα. Ορόσημο αποτελεί η έκθεση «Henry Moore: υπό το φως της Ελλάδος», που το ζεύγος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή είχε παρουσιάσει στο μουσείο της Ανδρου, το 2000, ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα, η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα είχε οργανώσει μεγάλη αναδρομική με 73 μνημειακά και μικρότερα έργα του στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας. Να όμως που η γκαλερί Gagosian σε συνεργασία με το Henry Moore Foundation θα φέρει ξανά στην πρωτεύουσα, στις 12 Σεπτεμβρίου, σημαντικά γλυπτά του Χένρι Μουρ που κουβαλούν πανανθρώπινες αξίες και συναισθήματα, που εκφράζουν αέναα το απρόσμενο παιχνίδι ανάμεσα στη μάζα, τον όγκο και τα επίπεδα, στα κενά και στα πλήρη.

Η έκθεση έχει τίτλο «Henry Moore and Greece» και εστιάζει σε επιλογές έργων από όλη την πορεία του Μουρ, που φωτίζουν τη γοητεία της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής πάνω στον καλλιτέχνη, μια σχέση που αναπτύχθηκε μετά το ταξίδι του στην Ελλάδα το 1951 - λίγους μήνες πριν από την πρώτη του αναδρομική στην Tate, στο Λονδίνο. Τότε ο κορυφαίος γλύπτης είχε εκφράσει τον θαυμασμό του για την Ακρόπολη: «...είναι υπέροχη - πιο θαυμαστή απ’ όσο είχα ποτέ φανταστεί... τίποτα ποτέ δεν με έχει εντυπωσιάσει περισσότερο». Πήγε όμως και στην ηπειρωτική Ελλάδα και επισκέφθηκε τους αρχαιολογικούς χώρους των Δελφών, της Ολυμπίας και των Μυκηνών, ενώ ο διάλογός του με την ελληνική αρχαιότητα ανανεώθηκε το 1965, οπότε και ήρθε ξανά στη χώρα μας για ακόμα μια έκθεσή του.

Αν στα πρώτα του γλυπτά από πέτρα και ξύλο ο Μουρ αναζητούσε έμπνευση κυρίως σε πολιτισμούς μη ευρωπαϊκούς -στην αφρικανική και στη μεσοαμερικανική τέχνη-, μετά την «ελληνική εμπειρία» άρχισε να προκαλεί το ενδιαφέρον του η αρχαία ελληνική τέχνη. Δουλεύοντας με προπλάσματα από πηλό ή γύψο και μπρούντζινα εκμαγεία μπόρεσε να προσεγγίσει μια μεγαλύτερη κλίμακα και να προσδώσει πιο εμφανή αίσθηση κίνησης στα γλυπτά του. Αποσπασματικές φιγούρες -όλο και περισσότερο ανδρικές και σχεδιασμένες ώστε να είναι ορατές από οποιοδήποτε σημείο γύρω τους- εμφανίζουν μεγαλύτερη ποικιλία στην επεξεργασία της επιφάνειας απ’ ό,τι τα πρωιμότερα έργα του και συχνά αγκαλιάζονται από πτυχώσεις.

Το φθινόπωρο στην Gagosian το κοινό θα έχει την ευκαιρία να δει έργα κομβικής σημασίας για τους δεσμούς του Μουρ με την αρχαία ελληνική τέχνη, όπως το «Large Standing Figure: Knife Edge» (1961), ένα από τα ψηλότερα και εντυπωσιακότερα μεταπολεμικά μπρούντζινα γλυπτά του, με αναφορές στα κυκλαδικά ειδώλια αλλά και στη Νίκη της Σαμοθράκης. Η έκθεση περιλαμβάνει επίσης προπλάσματα των έργων Draped Reclining Figure (1952-53), Falling Warrior (1956-57) και τα κεφάλια από το έργο King and Queen (1952-53). Το Henry Moore Foundation διαθέτει επίσης για την έκθεση τρία αδημοσίευτα αντίτυπα από τον κύκλο επτά λιθογραφιών και χαρακτικών που ολοκλήρωσε ο καλλιτέχνης το 1984. Η έκθεση περιλαμβάνει ακόμα τριάντα χαρακτικά και σχέδια, μεταξύ των οποίων τρεις έγχρωμες λιθογραφίες από την εικονογράφηση της γαλλικής έκδοσης του «Προμηθέα» (Prométhée) του Γκέτε (δημοσιεύτηκε στο Παρίσι το 1950 σε μετάφραση του Αντρέ Ζιντ), που δείχνουν ότι η θεματολογία της ελληνικής μυθολογίας είχε ήδη κεντρίσει το ενδιαφέρον του Χένρι Μουρ. Φωτογραφίες και αρχειακό υλικό προσφέρουν ακόμα περισσότερες πληροφορίες για τη σχέση του καλλιτέχνη με την ελληνική αρχαιότητα.

Ο Χένρι Μουρ, που γεννήθηκε στο Κάσλφορντ, στην Αγγλία, το 1898, και πέθανε στο Πέρι Γκριν το 1986, με το πρωτοποριακό του έργο είχε κερδίσει διεθνή αναγνώριση όσο ζούσε. Το ίδρυμά του, που ο ίδιος ίδρυσε, μαζί με την οικογένειά του, το 1977, υποστηρίζει καινοτόμα πρότζεκτ γλυπτικής, αναπτύσσει πρόγραμμα εκθέσεων και έρευνας και προωθεί την κληρονομιά του καλλιτέχνη, ο οποίος προσπάθησε, κυρίως με τη γλυπτική σε δημόσιο χώρο, να φέρει αυτή τη μορφή τέχνης πιο κοντά στο ευρύ κοινό.

♦ Πληροφορίες: «Henry Moore and Greece». Εγκαίνια: Πέμπτη 12 Σεπτεμβρίου, 6-8 μ.μ. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι 26 Οκτωβρίου στην Gagosian (Αναπήρων Πολέμου 22, τηλ. 2103640215).