Τώρα και απευθείας ανάθεση μελετών σε ιδιώτες!

Για απευθείας ανάθεση σε ιδιωτική εταιρεία, από την υπουργό Πολιτισμού, των μελετών που αφορούν τα έργα για τη δυτική πρόσβαση στην Ακρόπολη κάνει λόγο σε ανακοίνωσή της η Εθνική Επιτροπή του Ελληνικού Τμήματος του ICOMOS. Δεν μας κάνει εντύπωση, αφού η κυρία Μενδώνη ασκεί ανενόχλητη την πολιτική της που έχει βασικούς άξονες αφ' ενός την αποδυνάμωση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και την απαξίωση των αρχαιολόγων πλην όσων συντάσσονται πλήρως μαζί της και αφ' ετέρου, την ενδυνάμωση των σχέσεων με ιδιωτικές εταιρείες που συμμετέχουν σε έργα υψίστης σημασίας. Η υπουργός ανοίγει σε ιδιωτικά συμφέροντα διάπλατα την πόρτα της Πολιτιστικής Κληρονομιάς με πρόσχημα το χορηγικό χρήμα το οποίο καταθέτουν και μέσω αυτού επισπεύδονται οι διαδικασίες υλοποίησης των έργων.

Είναι δυνατόν όμως το ελληνικό κράτος να μην μπορεί να καλύψει τα έξοδα οποιασδήποτε μελέτης, είτε αφορά το σημαντικότερο μνημείο της χώρας, την Ακρόπολη, είτε οποιοδήποτε άλλο; Οχι φυσικά, καθώς και δύναται αλλά και επιβάλλεται. Ακόμα και από τα ίδια έσοδα που εξασφαλίζουν τα μνημεία μας, από τα εισιτήρια και τα πωλητέα είδη –πόσο δε η Ακρόπολη που έχει την υψηλότερη επισκεψιμότητα– θα μπορούσε να καλυφθεί η δαπάνη οποιασδήποτε μελέτης.

Δεν φτάνει λοιπόν που με βάση τη νέα τιμολογιακή πολιτική το εισιτήριο εισόδου από του χρόνου (Απρίλιος 2025) σκαρφαλώνει στα 30 ευρώ χειμώνα/καλοκαίρι. Δεν φτάνει που όσοι διαθέτουν υψηλό βαλάντιο μπορούν να απολαύσουν «prive» την Ακρόπολη με ξεναγήσεις έναντι 5.000 ευρώ (από 1/4/24). Δεν φτάνει που η κ. Μενδώνη (μέσω του ΟΔΑΠ που διοικείται από πρόσωπα που ανήκουν στη στενή αυλή της) παραχωρεί τη διαχείριση των εισιτηρίων σε ιδιωτική εταιρεία έναντι υψηλής αμοιβής. Δεν φτάνει που χρεώνει το ελληνικό Δημόσιο με 2 εκατομμύρια ευρώ, όπως αποκαλύφθηκε πρόσφατα από τον συνάδελφο Βαγγέλη Τριάντη, δίνοντας σε ιδιώτες τις πρώτες βοήθειες σε έξι αρχαιολογικούς χώρους, οι οποίες μέχρι τώρα παρέχονταν δωρεάν από εθελοντές του Ερυθρού Σταυρού και οπλίτη γιατρό. Τώρα παραχωρεί και σε ιδιώτη την εκπόνηση μελετών για την Ακρόπολη. Κάποιος ιδιώτης μάς δίνει ψίχουλα για μια μελέτη και κάποιος άλλος λαμβάνει 2 εκατομμύρια για 7 μήνες για τις πρώτες βοήθειες.

Αναδρομή στις πρόσφατες «παραβάσεις»

Το ICOMOS στην ανακοίνωσή του με τίτλο «Πρόσφατα, τρέχοντα και προσεχή έργα στην Ακρόπολη» θυμίζει όσα προηγήθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν αρχής γενομένης από την αιφνιδιαστική διάστρωση του Βράχου «με μπετόν αρμέ» το φθινόπωρο του 2020. Εκτός από το ιστορικό των έργων ωστόσο εστιάζει σε αυτά που έπονται και καταγγέλλει ότι «οι μελέτες για τη δυτική πρόσβαση δεν είναι ανοιχτές στο κοινό, καθώς φαίνεται ότι έχουν ανατεθεί απευθείας σε ιδιωτικές εταιρείες» και δίνει μια εικόνα για ό,τι πρόκειται να συμβεί στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης.

«Γνωρίζουμε ότι η αναμόρφωση της δυτικής πρόσβασης προβλέπεται να καλύψει πρακτικά όλη την περιοχή μεταξύ Προπυλαίων, πύργου της Νίκης και βάθρου του Αγρίππα, καθώς και το νότιο μισό της κάτω περιοχής, έσω της πύλης Beulé. Οι αρχικές ρωμαϊκές μορφές δεν θα αποκατασταθούν πλήρως, μάλιστα στην κεντρική διάβαση θα εφαρμοστεί νέα μορφή βαθμίδων. Τα σκαλοπάτια θα είναι από μάρμαρο, αλλά σε άλλες περιπτώσεις από χαλύβδινο πλέγμα ή τσιμέντο. Θα υποβαστάζονται κυρίως από μεταλλικούς στύλους στηριγμένους στον βράχο και σε αρχαιότητες. Τα υποκείμενα αρχαία θα είναι πρακτικά απρόσιτα. Ηλεκτροκίνητο αναβατόριο με πλατφόρμα για αμαξίδια θα κινείται επάνω σε κεκλιμένες τροχιές στη βόρεια πλευρά του κεντρικού διαδρόμου, ενώ παρόμοιος μηχανισμός θα λειτουργεί κατά μήκος κεκλιμένων μονοπατιών ή κλιμάκων που θα συνδέονται με τη νότια πλαγιά της Ακρόπολης. Παρόμοιος μηχανισμός θα συνδέει την περιοχή στους πρόποδες του βάθρου του Αγρίππα με την πλαγιά, δυτικά της πύλης Beulé», γράφει η ανακοίνωση και συνεχίζει:

«Τα Προπύλαια προβλέπεται να λειτουργούν ως σταθμός οχημάτων ατόμων με αναπηρία. Τα έδρανα κατά μήκος των τοίχων της ιωνικής αίθουσας θα ανακατασκευαστούν για να εξυπηρετούν άτομα με αναπηρία. Τα Προπύλαια θα λειτουργούν ταυτόχρονα ως πέρασμα για τους τουρίστες κατά την είσοδο/έξοδο στον χώρο και ως επισκέψιμο μνημείο. Για την προστασία του κρηπιδώματος, των στυλοβατών και των βαθμίδων του θυραίου τοίχου, προβλέπονται χαλύβδινες πλάκες, ενώ "διαπνέοντες" τάπητες προτείνονται για την προστασία των δαπέδων των Προπυλαίων. Τα μέτρα αυτά εγγυώνται μόνο βλάβες και παραμόρφωση της αρχιτεκτονικής του μνημείου. Η δυτική πλαγιά της Ακρόπολης θα μοιάζει με εκθεσιακό κέντρο σύγχρονης τεχνολογίας. Οι προτεινόμενες επεμβάσεις είναι αντίθετες με τη Χάρτα της Βενετίας του 1964 και τη Χάρτα Αρχών του ICOMOS του 2003 κ.λπ. Επιπλέον, προϋποθέτουν μεγάλες αναδιατάξεις στους αρχαιολογικούς χώρους βόρεια, δυτικά και νότια της Ακρόπολης, που απαιτούν πολυετείς συστηματικές ανασκαφές και μελέτες πριν από οποιαδήποτε εφαρμογή».

Και το καλύτερο: «H εκπόνηση διαχειριστικών σχεδίων για έντεκα ελληνικά μνημεία/χώρους που περιλαμβάνονται στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO και αντιπροσωπεύουν Προϊστορία, Αρχαιότητα και Βυζάντιο, μεταξύ αυτών και η Ακρόπολη, ανατέθηκε σε ιδιωτική εταιρεία, τον Απρίλιο 2023. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της αναδόχου εταιρείας, όμως, οι δραστηριότητές της δεν σχετίζονται με διαχείριση πολιτιστικής κληρονομιάς».

Έλλειψη διαχειριστικών σχεδίων

«Η εφαρμογή ζωνών ώρας επίσκεψης το περασμένο φθινόπωρο,αποδείχθηκε προπέτασμα καπνού στην έλλειψη ουσιαστικών διαχειριστικών σχεδίων. Το ΥΠΠΟ ανακοίνωσε ότι ο κύκλος μελετών και λήψης αποφάσεων θα ολοκληρωθεί το φθινόπωρο του 2024. Εως τότε, χωρίς διαχειριστικό σχέδιο και με αδιαφανείς διαδικασίες, θα έχουν προστεθεί μέσα και γύρω από την Ακρόπολη κατασκευές αντίθετες προς την έκθεση της Συμβουλευτικής Αποστολής UNESCO/ICOMOS, τη Χάρτα της Βενετίας του 1964 και τη Χάρτα του ICOMOS του 2003.

Για την προστασία του μοναδικού συνόλου φύσης και τέχνης που είναι η Ακρόπολη, το ελληνικό τμήμα του ICOMOS καλεί τους υπευθύνους, την Κεντρική Υπηρεσία του ΥΠΠΟ, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, την Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης και την Επιτροπή Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως, να αναλογιστούν τις ευθύνες τους και ζητά τη συμπαράσταση της κοινωνίας των πολιτών και των διεθνών οργανισμών πολιτιστικής κληρονομιάς».

Το κίνητρο της κρουαζιέρας και το... φάρδεμα των Προπυλαίων

Η ανακοίνωση του ICOMOS θυμίζει ότι τον πρωτοφανή συνωστισμό το 2023, που έφτασε τα 22.000-23.000 άτομα ημερησίως, εξαιτίας της ανεξέλεγκτης κοσμοσυρροής επισκεπτών από κρουαζιερόπλοια που έφερναν μαζικό τουρισμό στις ίδιες χρονικές ζώνες, χρησιμοποίησε το υπουργείο ως επιχείρημα για περισσότερες οικοδομικές προσθήκες. Και σημειώνει ότι «η μόνη λύση στα προβλήματα συνωστισμού, που θέτουν σε κίνδυνο τόσο τα μνημεία όσο και τους επισκέπτες, είναι ο έλεγχος του αριθμού των επισκεπτών που φιλοξενούνται ταυτόχρονα στον χώρο, πρόβλημα που επιλύεται με διαχειριστικά σχέδια, ύστερα από ενδελεχή μελέτη από εξειδικευμένους εμπειρογνώμονες. Το ΥΠΠΟ δήλωσε ότι το πρόβλημα θα λυθεί με άμεσες δομικές παρεμβάσεις στη δυτική πρόσβαση και στο εσωτερικό των Προπυλαίων. Συγκεκριμένα: "Δεν μπορούμε να γκρεμίσουμε τα Προπύλαια, μπορούμε όμως να τα φαρδύνουμε"!  Από την άλλη, ο πρόεδρος της ΕΣΜΑ δηλώνει ότι η "επαναφορά" της ρωμαϊκής κλίμακας στη δυτική πρόσβαση δεν γίνεται για να διευκολυνθεί ο αριθμός των επισκεπτών, αλλά για να ανταποκριθεί στην πεποίθησή του ότι θα συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση του χώρου…».

Σχετικά με τα έργα που εκτελέστηκαν και το ιστορικό που τα συνοδεύει η ανακοίνωση σημειώνει: «Η αιφνιδιαστική διάστρωση του Βράχου της Ακρόπολης με μπετόν αρμέ το φθινόπωρο του 2020, η εξαγγελία προγράμματος κάλυψης του συνόλου της Ακρόπολης με νέα υλικά και η έγκριση από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο προμελέτης για "ανακατασκευή" της ρωμαϊκής κλίμακας, επίσης με νἐα υλικά, προκάλεσαν αντιδράσεις διεθνώς. Το ελληνικό τμήμα του ICOMOS εξέφρασε τότε τις έντονες αντιρρήσεις του. Μετά το διεθνές συνἐδριο που οργανώθηκε τον Νοέμβριο του 2021, για την κατ᾽ επίφασιν νομιμοποίηση των εργασιών, οι αντιδράσεις συνεχίστηκαν, με αποτέλεσμα τη Συμβουλευτική Αποστολή εκπροσώπων της UNESCO και του διεθνούς ICOMOS».

Η αλήθεια για την επίσημη Αποστολή της UNESCO

«Στην Αθήνα, η Αποστολή βρέθηκε προ τετελεσμένου γεγονότος και παρέμεινε υπό τον στενό έλεγχο του υπουργείου Πολιτισμού. Αυτό εξηγεί τη συναίνεσή της με την άποψη του υπουργείου ότι οι διαστρώσεις στον Βράχο είναι αντιστρέψιμες, μολονότι εμφανώς δεν είναι. Επιπλέον, η Αποστολή αγνόησε τεκμηριωμένες βλάβες στον φυσικό βράχο και στα αρχαία, περιοριζόμενη στην επισήμανση της δυνατότητας βελτιώσεων.

Αντίθετα, όμως, οι υποδείξεις για τα προγραμματισμένα έργα κάλυψης του Βράχου της Ακρόπολης και της κλίμακας στη δυτική πρόσβαση ήταν σαφέστατες. Η ελληνική πλευρά όφειλε, στο εξής, να συμμορφωθεί με τις οδηγίες των UNESCO / ICCROM / ICOMOS / ITCN (2002) και άλλων κατευθυντἠριων γραμμών διαχείρισης της Σύμβασης Παγκόσμιας Κληρονομιάς, δηλαδή:

1. Πριν από κάθε παρέμβαση, να συμπληρώνονται μελέτες και να εγκρίνονται από τις ελληνικές αρχές, σε τρία στάδια: α. προμελέτη, β. οριστική μελέτη, γ. μελέτη εφαρμογής.

2. Να ακολουθεί αξιολόγηση των επιπτώσεων στην Κληρονομιά, βασισμένη σε λεπτομερή επιχειρήματα, κατόψεις και σχέδια.

3. Ο πλήρης φάκελος να αποστέλλεται στο Κέντρο Διεθνούς Κληρονομιάς της UNESCO προκειμένου να μελετηθεί από το σύνολο των Συμβουλευτικών Oργανισμών.

4. Επειδή δεν έχει ποτέ, έως τώρα, κατατεθεί για την Ακρόπολη διαχειριστικό σχέδιο, ούτε σχέδιο διαχείρισης τουρισμού, τέτοια σχέδια πρέπει να καταρτιστούν και οι μελλοντικές επεμβάσεις στην Ακρόπολη να ενταχθούν στο πλαίσιό τους.

Σε δελτίο Τύπου, το υπουργείο Πολιτισμού ερμήνευσε την έκθεση της Αποστολής ως έπαινο (!) για το σύνολο της πρόσφατης δραστηριότητας και των προτεινομένων επεμβάσεων. Στην πράξη, η οικοδομική δραστηριότητα συνεχίστηκε: διαστρώσεις με οπλισμένο σκυρόδεμα, πυκνό αποστραγγιστικό δίκτυο με ογκώδεις κατασκευές από μπετόν αρμέ, τόσο μέσα στην Ακρὀπολη όσο και στους πρόποδες του Βράχου και στην περιβάλλουσα περιοχή, εγκατάσταση κτισμάτων που δικαιολογούνται ως χρηστικά, όπως το υπό κατασκευήν εκδοτήριο εισιτηρίων νοτίως του Αρείου Πάγου, με θεμέλια και τοίχους από μπετόν αρμέ. Το χειρότερο είναι ότι, αντί συστηματικών ανασκαφών που απαιτούνται πριν από οποιαδήποτε παρέμβαση σε αρχαιολογικό χώρο, ο συνήθης τρόπος προεργασίας είναι εκσκαφές με μηχανικά μέσα.

Πολύ ανησυχητικές, από άποψη διαχείρισης αρχαιοτήτων, είναι οι "στερεώσεις"/"αναστηλώσεις" σημαντικών μνημείων, όπως αυτή που πραγματοποιήθηκε στο βάθρο του Αγρίππα, και η προβλεπόμενη τοποθέτηση αντιγράφων επιγραφών στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης, που έχουν εγκριθεί και είναι σε εξέλιξη. Πιο προβληματική είναι η έκθεση εννέα αυθεντικών μαρμάρινων πλίνθων με επιγραφές από την αρχαϊκή και κλασική περίοδο. Θα εκτεθούν σε τυχαία θέση στο ύπαιθρο, αντίθετα προς τον κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο φορητές επιγραφές πρέπει να εκτίθενται σε εσωτερικό χώρο. Για το στήσιμο, θα χρησιμοποιηθούν τσιμέντο και νέο πεντελικό μάρμαρο, σε ποσοστό πάνω από 60%. Προβλέπεται να ακολουθήσουν και άλλα εκθέματα στον χώρο της Ακρόπολης, με στοιχεία αυθεντικά ή αντίγραφα».

Οταν το ΥΠΠΟ «αδιαφορεί για τις υποδείξεις της Αποστολής UNESCO/ICOMOS»

«Τέτοιες παρεμβάσεις θα έπρεπε να εκτελούνται μόνο μετά την ολοκλήρωση κύκλου μελετών και αποφάσεων, όχι μόνο στο πλαίσιο του ΥΠΠΟ αλλά και του Κέντρου Παγκόσμιας Κληρονομιάς (WHC) και των συναφών Συμβουλευτικών Οργανισμών. Το γεγονός ότι το υπουργείο Πολιτισμού αδιαφορεί για τις υποδείξεις της Αποστολής UNESCO/ICOMOS επιβεβαιώνεται από το ακόλουθο περιστατικό: Ο πρόεδρος της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, σε διάλεξη της 4ης Ιουλίου 2023, εξέφρασε την αποδοκιμασία του για τη Συμβουλευτική Αποστολή, κρίνοντας τους εμπειρογνώμονες αναρμόδιους να κρίνουν τα έργα στην Ακρόπολη και δηλώνοντας πως, ό,τι και να συνιστούσε η έκθεση της Αποστολής, ο ίδιος και η ομάδα του θα εξακολουθούσαν να κάνουν αυτό που θεωρούν σωστό, αγνοώντας τις συστάσεις της UNESCO. Σε άλλη περίσταση, δήλωσε ότι η Αποστολή UNESCO/ICOMOS προκλήθηκε από έκκληση εκπροσώπων της Κοινωνίας των Πολιτών προς τη διεύθυνση του WHC. Με τον τρόπο αυτό, διέψευσε δημοσίως το ΥΠΠΟ, το οποίο επέμενε να ισχυρίζεται ότι η Αποστολή για τον έλεγχο των έργων προσεκλήθη από το ίδιο το ΥΠΠΟ».