Οι χίλιες περσόνες μιας ανατρεπτικής φωτογράφου

Ισως κανένας άλλος καλλιτέχνης δεν έχει φωτογραφήσει τόσο πολύ τον εαυτό του όπως η Σίντι Σέρμαν, ήδη από τη δεκαετία του ‘70, όταν η λέξη σέλφι δεν υπήρχε καν - με εξαίρεση ίσως τον δικό μας Λουκά Σαμαρά. Η πρωτοποριακή Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα με τα χίλια πρόσωπα και τις χίλιες περσόνες διερευνά τη σχέση μεταξύ τεχνάσματος, ψευδαίσθησης και γυναικείας ταυτότητας στην κουλτούρα της κατανάλωσης, καθώς μεταμορφώνεται σε σταρ του Χόλιγουντ, μούσα κλασικών ζωγράφων, πιν απ γκερλ, μοντέλο περιοδικών ή πορνοστάρ... Πάντα γκροτέσκα, η 70χρονη σήμερα Σίντι Σέρμαν δεν διστάζει να τσαλακώνει διαρκώς την εικόνα της, δείχνοντας τις ρυτίδες και τις ατέλειές της στα ψηφιακά κολάζ της που εκτέθηκαν το περασμένο φθινόπωρο στην γκαλερί Hauser & Wirth στη Ζυρίχη. Και τώρα ποζάρει για την ανοιξιάτικη/καλοκαιρινή συλλογή του Marc Jacobs με στιλ Νεοϋορκέζας, άλλοτε κομψή ξανθιά με παλτό και γάντια, άλλοτε μποέμ με καστανά σγουρά μαλλιά και άνετο παντελόνι

Για όσους τη γνωρίζουν αλλά και για όσους θέλουν να τη μάθουν, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης δίνει την ευκαιρία, πιάνοντας το νήμα από την αρχή: περισσότερα από εκατό έργα της Σίντι Σέρμαν θα παρουσιαστούν στην έκθεση που διοργανώνει από 30 Mαΐου μέχρι 4 Νοεμβρίου στο Μέγαρο Σταθάτου. Πρόκειται για την πρώτη μουσειακή έκθεση της διάσημης Αμερικανίδας καλλιτέχνιδας στην Ελλάδα και περιλαμβάνει έργα-ορόσημα από την πρώιμη σειρά φωτογραφιών Untitled Film Stills (1977-1980), καθώς και από τις σειρές Rear Screen Projections (1980), Centerfolds (1981) και Color Studies (1982).

Σαν ηθοποιός, σκηνοθέτης, σκηνογράφος, μακιγιέζ, ενδυματολόγος, όλα μαζί ταυτόχρονα, η Σέρμαν μεταμορφώνεται σε διάφορους επινοημένους χαρακτήρες και θέτει ερωτήματα, που παραμένουν επίκαιρα, για τα στερεότυπα της εικόνας της γυναίκας. Γεννημένη το 1954 στο Νιου Τζέρσεϊ, άρχισε τα πειράματα με τη μεταμφίεση από παιδί -ήταν το τελευταίο μιας πενταμελούς οικογένειας- προσπαθώντας να τραβήξει την προσοχή των γονιών της. Στράφηκε στη φωτογραφία όταν σπούδαζε στο Κρατικό Κολέγιο του Μπάφαλο και το 1977 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη με τον τότε φίλο της, τον καλλιτέχνη Robert Longo, και έγινε μέλος της ομάδας Pictures Generation μαζί με καλλιτέχνες όπως οι Sherrie Levine, Richard Prince και Louise Lawler. Κέρδισε γρήγορα φήμη με τη σειρά «Untitled Film Stills», όπου ποζάρει σε ρόλους μοιραίων γυναικών από ταινίες του Χίτσκοκ, του Αντονιόνι, τα φιλμ νουάρ και τις Β movies. Αμέσως μετά, στο Centerfolds (1981) έγινε «πρωταγωνίστρια ανδρικών περιοδικών» σκηνοθετώντας σκηνές που υποδηλώνουν φόβο ή ευαλωτότητα, ακόμα και βία.

Ωστόσο, η ίδια, παρότι φωτογραφίζει μόνο τον εαυτό της, πάντα περίτεχνα φτιαγμένη με κοστούμια, περούκες, προσθετικά, σε επιμελημένα σκηνικά, επιμένει ότι δεν κάνει αυτοπροσωπογραφίες: «Δεν έχω εκθέσει τίποτα πραγματικό για τον εαυτό μου. Νομίζω το αντίθετο: κρύβομαι», δηλώνει στους Financial Times. «Είμαι στις φωτογραφίες μου, αλλά δεν είναι αυτοπροσωπογραφίες. Είναι σαν να βλέπεις μια ηθοποιό σε μια ταινία. Μπορεί να σου φαίνεται εντελώς ίδια και εκτός ταινίας, αλλά καταλαβαίνεις ότι υποδύεται έναν χαρακτήρα. Βλέπω αυτό που κάνω ως υποκριτική».

H Σίντι Σέρμαν παραδέχεται πως την ενδιαφέρει δυσανάλογα το γκροτέσκο. «Αλλά αισθάνομαι ότι υπάρχουν ήδη τόσα πολλά στη φύση που είναι τόσο όμορφα. Δεν βλέπω πραγματικά το νόημα στην απλή αντιγραφή της φύσης. Θέλω να πω, είναι ήδη εκεί. Γιατί πρέπει να τραβήξουμε μια όμορφη φωτογραφία ενός όμορφου ηλιοβασιλέματος; Απλώς βρίσκω πιο ενδιαφέροντα πράγματα που δεν είναι τυπικά».

Στη συνέντευξή της στους Financial Times τον περασμένο Ιούνιο, η φημισμένη καλλιτέχνις δηλώνει πως ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την κουλτούρα της εικόνας σήμερα. «Οταν κοιτάζω το Instagram και οι φωτογραφίες φαίνονται εκπληκτικά εξωπραγματικές, συχνά είναι εξωπραγματικές. Με το AI, αυτό θα συμβαίνει όλο και περισσότερο. Και μπορεί να μην ξέρουμε πάντα πού είναι η διαχωριστική γραμμή», λέει. «Είναι σίγουρα ανησυχητική η όλη ιδέα των selfies και η εμμονή των ανθρώπων να δείχνουν την ιδιωτική τους ζωή στον κόσμο. Το σκέφτομαι κάθε φορά που βλέπω κάτι καταπληκτικό στη φύση, ακόμα και ένα ηλιοβασίλεμα. Αντί να τραβήξουν απλώς μια φωτογραφία του ηλιοβασιλέματος ή του βουνού ή οτιδήποτε άλλο, μερικοί τραβούν μια φωτογραφία του εαυτού τους μπροστά του. Νομίζω ότι γίνεται για να αποδείξεις ότι ήσουν εκεί, ότι το είδες πραγματικά. Λες και η απλή λήψη της φωτογραφίας δεν το αποδεικνύει. Πρέπει να είσαι στη φωτογραφία για να αποδείξεις ότι είσαι εκεί».

Και καταλήγει: «Είναι πολύ περίεργο να βλέπεις πώς τα παιδιά έχουν τόση αυτοσυνειδησία για τις εικόνες που τραβούν και ότι μοιάζουν όλες. Δεν ξέρω πώς θα μας επηρεάσει αυτό. Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε τι θα συμβεί, για παράδειγμα, σε 30 χρόνια με όσους έχουν διανύσει όλη τους τη ζωή στο διαδίκτυο. Αλλά ίσως ο χρόνος τα τακτοποιήσει όλα. Ισως οι άνθρωποι θα προσαρμοστούν σε τόση αυτοέκθεση. Ή μπορεί το αντίθετο».