Mε οδηγό τον Καστελούτσι, μια τελετή μύησης και ανατροπής

Από τους κανόνες των Ελευσίνιων Μυστηρίων, ο όρκος της εχεμύθειας, η επιταγή για μυστικότητα, δεν μας επιτρέπει να έχουμε μια πλήρη εικόνα τους. Από τα λίγα που μας είναι γνωστά είναι ότι η συμμετοχή στις τελετές μύησης δεν ήταν ελεύθερη και απαγορευόταν σε τουλάχιστον δύο περιπτώσεις: Στους εγκληματίες και μάλιστα σε όσους όχι απλώς είχαν βάψει με αίμα τα χέρια τους, αλλά τα είχαν λερώσει με αίμα μητρικό, στους μητροκτόνους δηλαδή: αφού το τέκνο που δεν μπορεί να γεννήσει τη μάνα δεν μπορεί ούτε να τη σκοτώσει, η πράξη αυτή ισοδυναμούσε με ανατροπή της τάξης του σύμπαντος.

Η άλλη γνωστή περίπτωση απαγόρευσης «εισόδου» αφορούσε τους βαρβάρους, με τη γλώσσα να είναι το κριτήριο αποκλεισμού: επειδή η γλώσσα είναι ο δαμαστής του χάους σύμφωνα με τις αρχαίες δοξασίες, οι ξένοι, που δεν κατείχαν τον λόγο, θα είχαν περιορισμένη κατανόηση των μυστηρίων, των λέξεων και της σιωπής, του ρυθμού, των παλμών και των παύσεων και κατά συνέπεια αδυναμία κατανόησης όχι μόνο των νοημάτων αλλά και του μέτρου ως οργάνου «πλοήγησης», πέρα από τον λόγο, στα άδυτα του χάους.

Είναι ακριβώς αυτά τα δύο σημεία των Ελευσίνιων Μυστηρίων που ο ρηξικέλευθος και ένας από τους πιο σημαντικούς σκηνοθέτες της εποχής μας, ο Ιταλός Ρομέο Καστελούτσι, έρχεται να ανατρέψει σε μια παράσταση υψηλού συμβολισμού. Στο επίκεντρό της τοποθετεί τους αμύητους, τους βάρβαρους και τους μητροκτόνους επιχειρώντας μια «ιεροσυλία» προκειμένου μέσω της βλασφημίας να ενεργοποιήσει την ιερότητα του τόπου, αναζητώντας μια εξιλέωση, μια συγχώρεση για τα όσα εγκληματικά διαπράττει καθημερινά ο άνθρωπος πληγώνοντας τη Μητέρα Γη. Και πόσο πιο πρόσφορη για αυτή την τελετουργία της εξιλέωσης είναι η Ελευσίνα, ο τόπος όπου κατά τον Γκάτσο «σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο» και «τώρα πετάνε τ’ αποτσίγαρα οι τουρίστες» πριν «το καινούργιο πάν’ να δουν διυλιστήριο».

Η παράσταση του Καστελούτσι, ειδικά για τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την Πολιτιστική Πρωτεύουσα, τιτλοφορείται «ΜΑ», μια πολλαπλών αναγνώσεων αρχέγονη συλλαβή, σύμβολο μητέρας και μήτρας, «ένα επιφώνημα αντίρρησης, αντίθεσης αλλά και ένα ορκωτικό μόριο που συστήνει επίκληση στα θεία» όπως παρατηρεί ο σύγχρονος μύστης της αλληγορίας στη δραματουργία.

Υπονομεύοντας την αρχαία λατρεία, πρωταγωνιστής στο έργο του είναι ένας μητροκτόνος που δεν είναι Ελληνας, αλλά ξένος άντρας, ο οποίος έχοντας «πληρώσει το χρέος του», δηλαδή έχοντας εκτίσει την ποινή του, διασχίζει τον ιερό τόπο σε μια ικεσία συμφιλίωσης και συγχώρεσης μέσω της βεβήλωσης, επειδή και στις κατοπινότερες θρησκευτικές δοξασίες ήταν οι πιο αμαρτωλοί που κατανοούσαν το μέγεθος της πράξης τους και ζητούσαν εξιλέωση αυτοί που μπορούσαν να κοινωνήσουν την αγιοσύνη.

«Το δράμα επανενεργοποιεί τις προγονικές και σύγχρονες εντάσεις σε σχέση με τη Γη, τις ίδιες εντάσεις που κάποτε έδωσαν μορφή στα Μυστήρια της Δήμητρας. Αυτές αντανακλούν τη σημερινή εκμετάλλευση της Μητέρας Γης από την ανθρωπότητα, αλλά περιέχουν και μια πρόθεση επανόρθωσης. Κάτω από το φως του ήλιου, χωρίς τη χρήση αναλώσιμης ενέργειας ή τεχνολογικής κατασκευής, η περφόρμανς εξελίσσεται σε μια νηφάλια σύγχρονη τελετουργία όπου ο πρωταγωνιστής περιβάλλεται από πληθώρα τραγουδιών που εκτελούνται ζωντανά με σκοπό να επανενεργοποιήσει τον δεσμό του με τη μητέρα του» είναι η περιγραφή της νέας δημιουργίας του Καστελούτσι για την «2023 Ελευσίς». Πρόκειται για μια περιπατητική εμπειρία-περφόρμανς στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας που θα παρουσιαστεί από την ερχόμενη Παρασκευή 1η Σεπτεμβρίου για εννέα μέρες, όσες ακριβώς διαρκούσαν και τα Ελευσίνια Μυστήρια, περίπου την ίδια εποχή του χρόνου -ενώ μάλιστα μία από τις παραστάσεις θα είναι αποκλειστικά αφιερωμένη στους κατοίκους της Ελευσίνας.

Η πρόταση του Καστελούτσι 2.000 χρόνια μετά τα Ελευσίνια Μυστήρια, μια σύγχρονη τελετουργία με τη μορφή αυτής της site specific περφόρμανς ειδικά σχεδιασμένης για τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, με την τολμηρή ανατροπή της επιχειρεί να μας αφυπνίσει μετατρέποντάς μας σε μύστες, με μια κατάδυση στα δικά μας εγκλήματα σε βάρος της Γης. Και ίσως έρχεται να επικυρώσει αιώνες μετά τα λόγια του Κικέρωνα για το νόημα της ύπαρξης και της συνύπαρξης: «Γιατί ανάμεσα στους εξαίρετους και πράγματι θεϊκούς θεσμούς που η Αθήνα σας έχει γεννήσει και φέρει στην ανθρωπότητα, κανένας, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι καλύτερος από αυτά τα Μυστήρια. Γιατί μέσω αυτών αποβάλαμε τον βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής και μορφωθήκαμε και εκπολιτιστήκαμε. Και “μύησις” καθώς αποκαλείται, πράγματι μάθαμε τις απαρχές της ζωής και αποκτήσαμε τη δύναμη όχι μόνο να ζούμε ευτυχισμένοι, αλλά και να πεθαίνουμε με μια καλύτερη ελπίδα».

—

📌 Πληροφορίες: «Μυστήριο 11 ΜΑ», site specific περφόρμανς για τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας. Σύλληψη-σκηνοθεσία: Romeo Castellucci, Μουσική σύνθεση: Demetrio Castellucci. Χορογραφία: Gloria Dorliguzzo. Συνεργάτιδα στη δραματουργία: Lucia Amara. Σχεδιάστρια κοστουμιών: Chiara Venturini. Γλυπτά: Plastikart Studio (Istvan Zimmermann & Giovanna Amoroso). Πρωταγωνιστεί ο Filippo Addamo. Αρχαιολογικός χώρος Ελευσίνας, 1-13 Σεπτεμβρίου πλην Δευτέρας 4 & 11 Σεπτεμβρίου. Σημείο προσέλευσης: Παλαιό Δημαρχείο Ελευσίνας. Ωρα προσέλευσης: 18.45-19.00 | Ωρα έναρξης: πριν από τη δύση του ήλιου. Εισιτήρια 25 € γενική είσοδος, 15 € φοιτητικό, 65+, άνεργοι, ΑμεΑ & συνοδοί. Στην τιμή του εισιτηρίου συμπεριλαμβάνεται η είσοδος στον αρχαιολογικό χώρο. Προπώληση: online: www.ticketservices.gr, τηλεφωνικά: 210-7234567, εκδοτήριο: Πανεπιστημίου 39, Αθήνα. Ειδική παράσταση για τους κατοίκους της Ελευσίνας: 5 Σεπτεμβρίου, εισιτήριο 15 €.