«Τα όρια του κόσμου μου είναι τα όρια της γλώσσας μου» έλεγε ο φιλόσοφος Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν. Η γλώσσα δεν είναι μόνο τρόπος επικοινωνίας, αλλά και αναγνώρισης, σκέψης και συνείδησης. Ειδικά ο γραπτός λόγος φέρει μια ιδιαίτερη σημασία, καθώς δεν υπάρχει έθνος που να θέλει να έχει μέλλον και να μην έχει λογοτεχνικό γραπτό λόγο. Η πορτογαλική γλώσσα είναι ένα τέτοιο παράδειγμα: αριθμεί 265 εκατομμύρια ομιλητές ανά τον κόσμο, αποτελεί την επίσημη γλώσσα εννέα χωρών, είναι η τέταρτη γλώσσα με τους περισσότερους ομιλητές στον κόσμο και η πρώτη στο νότιο ημισφαίριο. Σήμερα έχει την τιμητική της, καθώς κάθε 5η του Μάη είναι η Παγκόσμια Ημέρα Πορτογαλικής Γλώσσας.
Τα πορτογαλικά τα λατρέψαμε κυρίως μέσω της πορτογαλόφωνης λογοτεχνίας. Και συμφωνούμε απόλυτα με τα λόγια του Πορτογάλου καλλιτέχνη Πέντρο Καμπρίτα Ρέις πως «τα πορτογαλικά είναι μια γλώσσα που έχει αρώματα απ’ όλους τους τόπους του κόσμου, που έχει τραγούδια απ’ όλους τους λαούς του κόσμου»!
«Πρόκειται για μια γλώσσα ζωντανή, γλώσσα της επικοινωνίας, του πολιτισμού, των επιχειρήσεων, μια γλώσσα που ενώνει καθημερινά ηπείρους και λαούς, έκφραση συγκλήσεων, η οποία προφέρεται, γράφεται, επανεφευρίσκεται καθημερινά στις πολλαπλές της εκφράσεις στις πέντε ηπείρους» μας λέει η πρέσβειρα της Πορτογαλίας στην Ελλάδα, Ελένα Πάιβα.
Η ίδια επισήμανε πως υπάρχει μια διεθνής γραμμή υποστήριξης με στόχο τη διεθνοποίηση λογοτεχνικών έργων που έχουν γραφτεί στην πορτογαλική γλώσσα και κάλεσε τους Ελληνες εκδότες, μεταφραστές και βιβλιοπώλες να αξιοποιήσουν αυτό το εργαλείο. «Στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 80 μεταφρασμένα έργα Πορτογάλων συγγραφέων, αλλά υπάρχει χώρος και ενδιαφέρον να αυξηθεί αυτός ο αριθμός με νέους λογοτεχνικούς τίτλους μεταφρασμένους στα ελληνικά» μας λέει.
Πράγματι υπάρχει αυτός ο χώρος, αν και ήδη έχει γίνει σημαντικότατη δουλειά πάνω σε μεταφράσεις πορτογαλόφωνης λογοτεχνίας και μάλιστα από κορυφαίους μεταφραστές. Μία από αυτούς είναι και η καθηγήτρια ΕΚΠΑ Μαρία Παπαδήμα.
«Η πορτογαλική γλώσσα μιλιέται από την Πορτογαλία ώς τη Βραζιλί και το Τιμόρ Λέστε ώς το Κάμπο Βέρντε - πατρίδα της αγαπημένης στο ελληνικό κοινό Σεζάρια Εβορα, με το μαγευτικό της τραγούδι “Σοδάδε”, παραφθορά της ορθόδοξης “Σαουδάδε”, να δίνει το μέτρο της πλαστικότητας και της ποικιλομορφίας αυτής της γλώσσας που συναντάται σε όλες τις ηπείρους» εξηγεί η ίδια. «Κατ’ αντιστοιχία, η πορτογαλόφωνη λογοτεχνία αντανακλά πολύ διαφορετικούς γεωγραφικούς τόπους, ιστορικές διαδρομές και πολιτισμούς, λιγότερο ή περισσότερο εξωτικούς για τον Ελληνα αναγνώστη.
Οταν είκοσι χρόνια πριν, στο πλαίσιο ενός αφιερώματος του περιοδικού “Μετάφραση”, είχα καταγράψει τη μεταφρασμένη πορτογαλική λογοτεχνία, είχα εντοπίσει 13 συγγραφείς και 36 τίτλους, με επικεφαλής τα δύο πιο γνωστά, μέχρι και σήμερα, ονόματα στη χώρα μας: τον δημιουργό των ετερωνύμων Φερνάντο Πεσόα και τον νομπελίστα Ζοζέ Σαραμάγκου. Από την πλευρά της Βραζιλίας γνωρίζαμε τότε, μέσα από πολύ κακές δυστυχώς μεταφράσεις που θα πρέπει να ξαναγίνουν, μόνο τον συγγραφέα της μυθικής “Ντόνας Φλορ”, Ζόρζε Αμάδο∙ η δε πορτογαλόφωνη Αφρική έκανε τα πρώτα της δειλά βήματα στη γλώσσα μας με την “Υπνοβάτισσα γη” του Μία Κότο.
»Σήμερα γνωρίζουμε περισσότερα ονόματα, κυρίως από την πλευρά της Πορτογαλίας» συνεχίζει. «Ξέρουμε π.χ. τον μοντερνιστή και επιστήθιο φίλο του Πεσόα, Μάριο ντε Σα Καρνέιρο, τον σπουδαιότερο εν ζωή εκπρόσωπο των πορτογαλικών γραμμάτων Αντόνιο Λόμπο Αντούνες, τους νεότερους Γκονσάλο Ταβάρες, Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο, Ντούλσε Μαρία Καρντόζο, τον ποιητή Μπαρέτο Γκιμαράες κ.ά. Ωστόσο η πορτογαλόφωνη Αφρική παραμένει εκδοτικά ανεξερεύνητη, με εξαίρεση κάποια αντιπροσωπευτικά έργα.
»Από την πλευρά της Βραζιλίας, την τελευταία πενταετία μεταφράστηκαν επιτέλους αρκετά έργα του σπουδαίου Μασάντο ντε Ασίς, συγγραφέα της “Ρεαλιστικής τριλογίας”, καθώς και έργα των Σίκο Μπουάρκε, Κλαρίς Λισπέκτορ, Μάριο ντε Αντράντε κ.ά. Αμετάφραστα παραμένουν ωστόσο σπουδαία κλασικά αλλά και σύγχρονα έργα, καθώς και όλος ο βραζιλιάνικος μοντερνισμός, με επιστέγασμα τον κορυφαίο Γκιμαράες Ρόζα!».
Η κ. Παπαδήμα κάνει λόγο, μεταξύ άλλων, και για «ατολμία» των εκδοτών αλλά και για ελλείψεις σε πανεπιστημιακές αντίστοιχες σπουδές: «Η απουσία συντεταγμένων πορτογαλικών σπουδών στα ελληνικά πανεπιστήμια, και κατ’ επέκταση φιλολόγων και μεταφραστών που θα λειτουργούσαν ως πολύτιμοι διαμεσολαβητές, η ατολμία των εκδοτών να εισχωρήσουν σε λιγότερο προβεβλημένες περιοχές της παγκόσμιας λογοτεχνίας, η απροθυμία των κριτικών να ασχοληθούν με έργα εκτός των mainstream λογοτεχνιών, δεν έχουν επιτρέψει μέχρι στιγμής να μεταφερθεί στην ελληνική γλώσσα όλος ο ποικιλόμορφος πλούτος της πορτογαλόφωνης λογοτεχνίας. Η πρώτη γνωριμία ωστόσο έχει γίνει».
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας