Νότες για τα θραύσματα του Κάφκα

Πέντε μεγάλες οθόνες και τρία ρολόγια ξεκινούν και σταματούν δημιουργώντας παιχνίδια με τον χρόνο. Στίχοι σκόρπιοι προβάλλονται και σε εισάγουν σε έναν κόσμο σκοτεινό, αλλά γνώριμο στους αναγνώστες του Κάφκα. Εικόνες ασύνδετες, αλλά και κάποιες απολύτως ταιριαστές με την ατμόσφαιρα, εναλλάσσονται με χειρόγραφες σημειώσεις και πορτρέτα του Τσέχου συγγραφέα, που περνούν και ξαναπερνούν από την οθόνη.

Βασισμένος σε αποσπάσματα από τα ημερολόγια, τα προσωπικά σημειώματα και τις επιστολές του Φραντς Κάφκα, ο Ούγγρος συνθέτης Γκιόργκι Κούρταγκ δημιούργησε μεταξύ 1985-1986 έναν κύκλο τραγουδιών για σοπράνο και βιολί, με τίτλο «Kafka-Fragments (1985-87)». Παρουσιάζεται στις 17 και 18 Απριλίου στη Στέγη. Τα τραγούδια θα ερμηνεύσει η ταλαντούχα σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη, ενώ στο βιολί θα ακούσουμε τον Αντώνη Σουσάμογλου.

Μπορεί η δαιμονική γλώσσα του Φραντς Κάφκα να μεταφραστεί σε νότες; Χωρά ο πιο μυστηριώδης λογοτέχνης του 20ού αιώνα σε μερικές μουσικές παρτιτούρες; Μπορεί ένας σύγχρονος συνθέτης, σαν τον Γκιόργκι Κούρταγκ, να φτιάξει μουσική αντλώντας υλικό από το μοναδικό καφκικό περιβάλλον; Κι αν ναι, τι «όπλισε» την έμπνευσή του και τον οδήγησε στην πρωτότυπη αυτή σύνθεση;

Το «Kafka-Fragments» διαρκεί μία ώρα, συγκαταλέγεται στα μεγαλύτερης διάρκειας έργα του Κούρταγκ. Αποτελείται από 40 συνθέσεις, που διαρκούν από λίγα δευτερόλεπτα μέχρι και επτά λεπτά. Επί της ουσίας, είναι μια αναζήτησή του στα θραύσματα και τον μικρόκοσμο του συγγραφέα.

Ο Γκιόργκι Κούρταγκ γεννήθηκε το 1926, δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Φραντς Κάφκα. Είναι σαφές πως δεν ήθελε να δημιουργήσει ένα πορτρέτο του λογοτέχνη, ούτε ένα έργο με αφηγηματική πλοκή. Περισσότερο υπογραμμίζει τη φυσική τους συγγένεια, τις κοινές τους κεντροευρωπαϊκές και εβραϊκές ρίζες, ενδεχομένως και τον κοινό τρόπο σκέψης. «Οντως, αυτό που μου κάνει εντύπωση μελετώντας τα τραγούδια, είναι ο συμπυκνωμένος λόγος και η οικονομία γραφής τους. Εχουν και οι δύο έναν μοναδικό τρόπο να λένε πολλά πράγματα με λίγες λέξεις και από αυτά να προκύπτουν ακραία συναισθήματα», μας λέει η Μυρσίνη Μαργαρίτη. «Επίσης, είναι εντυπωσιακός ο τρόπος που η σκληρότητα εναλλάσσεται με τη λυρική τους πλευρά».

Ο ίδιος ο Κούρταγκ λέει πως «η σύνθεση έχει τους δικούς της κανόνες. Συμβαίνει αυτό που θέλει η σύνθεση, και όχι αυτό που θέλει ο συνθέτης». Ισως αυτός είναι ο πραγματικός λόγος που κι εκείνος ξέφυγε από τον αρχικό του σχεδιασμό. Οταν ξεκίνησε να συνθέτει τα κομμάτια, υπολόγιζε πως αργότερα θα διεύρυνε την ενορχήστρωση. Ωστόσο, αρκετά νωρίς συνειδητοποίησε ότι ο τρόπος που φωνή και βιολί συνδιαλέγονται σχολιάζοντας το ένα το άλλο, προσφέρει μια λιτή ομορφιά, που έρχεται σε πλήρη αρμονία με τα οδυνηρά μηνύματα του Κάφκα. Στο εξωτερικό, το έργο συχνά ανεβαίνει σε καθαρά θεατρική μορφή. Στη Στέγη θα το δούμε με μια λιτή σκηνική εκδοχή.

«Για πρώτη φορά ήρθα σε επαφή με τα τραγούδια αυτά όταν σπούδαζα στο Ζάλτσμπουργκ κι ο δάσκαλός μου -που είχε συγγένεια με τον Κούρταγκ- μου υπέδειξε τις συγκεκριμένες παρτιτούρες. Το πρώτο πράγμα που καταλαβαίνεις είναι το έντονο συναισθηματικό τους φορτίο, η πολύ διαυγή μουσική γλώσσα τους, ο θρυμματισμένος κόσμος του Κάφκα, αλλά και οι ακραίες φωνητικές διακυμάνσεις, που απαιτούν έκταση φωνής και στις τρεις οκτάβες για να τα βγάλεις πέρα», σημειώνει η σοπράνο. «Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως είναι εύκολο πράγμα να τα καταλάβεις. Απλώς, αυτό που στην αρχή φαίνεται περίπλοκο, όταν τα αποκωδικοποιήσεις είναι συγκλονιστικό. Παρόλο που κάποιες συνθέσεις διαρκούν μόλις λίγα δευτερόλεπτα, υπήρξαν στιγμές στις πρόβες που χρειάστηκα μια ολόκληρη μέρα για να κατανοήσω και να τα κατακτήσω».

Info:

Μικρή Σκηνή, στις 21.00. Δραματουργική επιμέλεια, μετάφραση: Δημήτρης Δημόπουλος. Video art: Φιλ Ιερόπουλος. Video mapping: Κωνσταντίνος Πιλάβιος. Σχεδιασμός σκηνικού: Σέργιος Κοτσόβουλος. Μετά τη συναυλία της Παρασκευής θα ακολουθήσει συζήτηση για τον Γκιόργκι Κούρταγκ με συντονιστή τον Χρήστο Καρρά, εκτελεστικό διευθυντή της Στέγης. Τιμές εισιτηρίων: 18 € | Μειωμ. 10 € | Ανεργοι 5 €.