Η χρησιμότητα του άχρηστου

Υπάρχει ένα βιβλίο που θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία και στα Πανεπιστήμια, με τίτλο «Η χρησιμότητα του άχρηστου» και συγγραφέα τον Nuccio Ordine (Νούτσιο Ορντινε), εκδόσεις Αγρα. Σ’ αυτό ο Ορντινε μας περιγράφει τη χαρά των «περιττών» πραγμάτων, που όμως δίνουν νόημα στη ζωή μας. Οπως αναφέρεται και στο οπισθόφυλλο, «ένα βιβλίο χρήσιμος... οδηγός σε αυτή τη ζωή τη ρημαγμένη από την κρίση, από τα άγχη της αποδοτικότητας και της αποτυχίας».

Ο συγγραφέας μάς μιλά για τη «μελέτη» και μας λέει ότι «αυτή είναι πρώτα απ’ όλα η απόκτηση γνώσεων που, ελεύθερες από κάθε ωφελιμιστικό εμπόδιο, μας ωριμάζουν και μας κάνουν πιο αυτόνομους. Και είναι ακριβώς η εμπειρία του φαινομενικά ανώφελου και η κατάκτηση ενός όχι άμεσα ποσοτικά προσδιοριζόμενου αγαθού που μας αποκαλύπτουν επενδύσεις των οποίων τα κέρδη θα φανούν εν ευθέτω χρόνω».

Σε ένα άλλο επίπεδο ο Ορντινε αναφέρει ότι «όλες οι μεγάλες εφευρέσεις που έφεραν επανάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας ήταν, σε μεγάλο τους μέρος, αποτέλεσμα ερευνών που δεν είχαν κανένα χρηστικό σκοπό». Πολλές από τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις έγιναν από «ερασιτέχνες», οι οποίοι έκαναν το «χόμπι τους». Αλλα επιστημονικά επιτεύγματα έγιναν επίσης από «ερασιτέχνες», που πειραματιζόμενοι, τυχαία έπεσαν πάνω σε μια «εφεύρεση».

Παραθέτει δε και τον Montaigne από τα Δοκίμια, ο οποίος γράφει πως «είναι η απόλαυση ενός πράγματος και όχι η κατοχή του που μας κάνει ευτυχισμένους».

Ζώντας σε μια χρησιμοθηρική κοινωνία όπως η παρούσα και μαθαίνοντας από πολύ μικροί ότι το παν είναι «αξιοποίηση» των πραγμάτων, έχουμε μια στρεβλή προσέγγιση στη σχέση μας με αυτά, η οποία, τελικά, καταλήγει να γίνεται στάση ζωής.

Το σχολείο υπάρχει όχι για τη σταδιακή απόκτηση γνώσεων, αλλά ο τελικός του προορισμός είναι «να περάσουμε στις πανελλαδικές». Αλλωστε οι άνθρωποι άρχισαν να φιλοσοφούν προκειμένου να αποφύγουν την άγνοια και όχι για να ανταλλάξουν τις γνώσεις τους με μια θέση εργασίας. Ολόκληρο το βιβλίο αποτελεί μια υπεράσπιση του δημόσιου Πανεπιστήμιου και της κρατικής χρηματοδότησης της έρευνας. Επίσης των ανθρωπιστικών σπουδών έναντι της τεχνοκρατίας, την οποία μέμφεται ο συγγραφέας ως αλλοτριωτική. Περιγράφει ότι πριν από χρόνια είδε μια απλή αλλά πολύ σημαντική επιγραφή σε μια βιβλιοθήκη χειρογράφων, η οποία έλεγε: «Η γνώση είναι ένας πλούτος που μπορεί να περάσει σε άλλους, χωρίς εσύ να φτωχύνεις».

Ο σπουδαίος ψυχαναλυτής Εριχ Φρομ μιλούσε για ένα «αγελαίο αίσθημα» και για τον «κομφορμισμό» που κυριαρχούν στη σημερινή κοινωνία, επιβάλλοντας στους ανθρώπους να είναι πρόθυμοι να δώσουν τα όποια «ανταλλάγματα», προκειμένου να γίνουν αποδεκτοί από την κοινωνία. Ετσι εξηγείται η προσαρμογή στις κοινωνικές νόρμες, στις προκαταλήψεις και στα στερεότυπα. Οι τάσεις αυτές έφτασαν με τον φασισμό και τον ναζισμό στο αποκορύφωμά τους. Γράφει: «Ο Μουσολίνι, ένας θρασύδειλος ψευτοπαλικαράς, έγινε σύμβολο ανδρισμού και θάρρους. Ο Χίτλερ, ένας μανιακός της καταστροφής, υμνήθηκε ως ο δημιουργός μιας νέας Γερμανίας».

Ο Φρομ προσθέτει ένα χαρακτηριστικό των σύγχρονων δημοκρατιών: «Στην εποχή μας, όμως, εποχή του κομφορμισμού, η δημοκρατική διαδικασία προσλαμβάνει όλο και περισσότερο το νόημα ότι μια απόφαση της πλειοψηφίας είναι αναγκαστικά σωστή και ηθικά ανώτερη σε σχέση με μια απόφαση της μειοψηφίας, και απ’ αυτό, έχει το δικαίωμα να επιβάλλει τη θέλησή της στη μειοψηφία».