Περί βιβλιοθηκών

«Κάθε βιβλιοθήκη ανταποκρίνεται σε μια διπλή ανάγκη που συχνά είναι και μια διπλή μανία: να διαφυλάσσουμε ορισμένα πράγματα (βιβλία) και να τα τακτοποιούμε σύμφωνα με ορισμένους τρόπους». Αυτό αναφέρει ο Γάλλος συγγραφέας Ζορζ Περέκ γι’ αυτήν τη διπλή ανάγκη και μανία που είναι η διατήρηση και οργάνωση μιας βιβλιοθήκης. Το απόσπασμα αυτό περιέχεται στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο των εκδόσεων Αγρα «Περί βιβλιοθηκών», με κείμενα των Βερν, Μπόρχες, Εκο, Μπένγιαμιν, Μπράντμπερι και άλλων.

Ανήκω σ’ εκείνη την κατηγορία αναγνωστών που θεωρεί ότι με τα χρόνια η βιβλιοθήκη μας πρέπει να περιέχει μόνο τα βιβλία που εμπίπτουν -με την ευρεία έννοια- στα άμεσα ενδιαφέροντά μας και ότι πρέπει να ανταποκρίνεται σε ένα αυστηρά ποιοτικό και όχι ποσοτικό κριτήριο. Αυτός είναι και ο λόγος που κατά καιρούς συνεισφέρω δεκάδες βιβλία σε τουλάχιστον τρεις βιβλιοθήκες (μία πανεπιστημιακή, μία δημοτική και μία λέσχης αναγνωστών). Τα βιβλία, κατά την άποψή μου, αποτελούν χρηστικά εργαλεία γνώσης –ορισμένα και αισθητικά αντικείμενα ταυτοχρόνως– και όχι αντικείμενα προς συσσώρευση ή αποθησαύριση. Πολύ δε περισσότερο προς επίδειξη.

Τις μέρες αυτές του εθελούσιου, αλλά και ταυτόχρονα αναγκαστικού εγκλεισμού, η αναδίφηση στα ράφια της βιβλιοθήκης μου με έφερε μπροστά σε μερικά από τα «διαμάντια» που συνάντησα στην αναγνωστική μου πορεία.

Οπως για παράδειγμα στη «Μάχη των βιβλίων» (Καστανιώτης) του Τζόναθαν Σουίφτ, όπου στη Βασιλική Βιβλιοθήκη του Αγίου Ιακώβου αντιπαρατίθενται αρχαίοι και σύγχρονοι συγγραφείς: Αίσωπος, Πλάτων και Αριστοτέλης έρχονται αντιμέτωποι με τον Μίλτον και τον Καρτέσιο. Φυσικά όλα αυτά συμβαίνουν το σωτήριο έτος 1697! Στο ράφι της φιλοσοφίας ξανασυναντώ τον Φερνάντο Σαβατέρ και το βιβλίο του «Η αξία του εκπαιδεύειν» (Ελληνικά Γράμματα), μία από τις βαθύτερες αναλύσεις του αστικού εκπαιδευτικού συστήματος, με τις αντιφάσεις, τα ελλείμματα, αλλά και τις προτάσεις για την αλλαγή του.

Λίγα ράφια πιο πέρα, στον «πολιτισμό», ξαναθυμάμαι τη «Χρησιμότητα του άχρηστου» (Αγρα) του Νούτσιο Ορντινε, ο οποίος εν ολίγοις λέει πως πολλά από τα σημαντικότερα επιτεύγματα προήλθαν από κοινωνικά θεωρούμενες «άχρηστες γνώσεις» ή για την εποχή τους «άχρηστες έρευνες». Ο ίδιος έχει γράψει και το υπέροχο «Οι κλασικοί στη ζωή μας» (Αγρα), στο οποίο μας παίρνει από το χέρι και μαζί διαβάζουμε ορισμένες από τις εκλεκτότερες σελίδες της κλασικής λογοτεχνίας.

Βιβλίο καθοριστικό για την πνευματική (και φιλοσοφική) εξέλιξή μου υπήρξε και «Ο θάνατος του αιώνιου» (Κωσταράκης) του Νεοζηλανδού βιοχημικού Ντάριλ Ρίνεϊ. Με μοναδικό τρόπο εκλαϊκεύει επιστημονικές γνώσεις από τη βιολογία, τη φυσική, τη χημεία και τη γενετική για να εξηγήσει γιατί γεννήθηκε η θρησκεία, πώς προέκυψαν οι μεταφυσικές αντιλήψεις περί μετά θάνατον ζωής και πώς η συνείδησή μας θα πρέπει σταδιακά να αναπτυχθεί από το ατομικό στο πλανητικό και από ‘κεί στο συμπαντικό επίπεδο.

Τέλος, ένας τεράστιος συγγραφέας-προφήτης των δυστοπικών εξελίξεων που βιώνουμε σήμερα υπήρξε ο Αντρέ Γκορζ. Με βιβλία του όπως «Οι δρόμοι του παραδείσου» (Κομμούνα) με βοήθησε ήδη από τη δεκαετία του 1980 να αντιληφθώ προβλήματα όπως ο καταναλωτισμός και τα αδιέξοδα της αέναης «ανάπτυξης», αλλά και τα περιβαλλοντικά προβλήματα που προκύπτουν απ’ αυτήν.

Φυσικά το να οργανώσεις μια βιβλιοθήκη αποτελεί ένα σισύφειο έργο, αλλά παράλληλα έναν εύκολο τρόπο να αντιληφθείς την έννοια της εντροπίας, δηλαδή την τάση προς το χάος ενάντια σε κάθε τάξη.