▩ Είκοσι και κάτι αιώνες μετρά η άρνηση της ομιλούμενης γλώσσας, ουσιαστικά η άρνηση της εξέλιξης της γλώσσας, άρνηση που εκφράστηκε καθαρά με τη διαμόρφωση του κινήματος του αττικισμού τον 1ο αιώνα π.Χ. και το αίτημα για επιστροφή στη «μόνη ορθή» γλώσσα, την αττική.
Ετσι γεννήθηκε, ως γνωστόν, η περίφημη διγλωσσία: μια απομίμηση παλαιότερης μορφής της γλώσσας και παράλληλα η δημώδης, που ακολουθούσε τον δρόμο της, με την καθοριστική οπωσδήποτε πίεση της τεχνητά συντηρημένης αττικής.
Ωσπου τον 18ο αιώνα, σε μια προσπάθεια καθαρισμού της γλώσσας από ξενικές επιδράσεις, προτείνεται από τον Κοραή η καθαρεύουσα, ουσιαστικά επινοείται μια γλωσσική μορφή, με στοιχεία από την αρχαία και από άλλες, διαφορετικές περιόδους της γλώσσας, μαζί με εκτεταμένα (ω του παραδόξου!) μεταφραστικά δάνεια από την κυρίαρχη τότε γαλλική γλώσσα.
Αυτή η πρόσμειξη ετερόκλητων στοιχείων δεν επέτρεψε στην καθαρεύουσα να αρτιωθεί σε σύστημα. Ετσι, ποτέ δεν διδάχτηκε η καθαρεύουσα: πάντα γραμματική και συντακτικό της αρχαίας (Αχιλλέας Τζάρτζανος) διδασκόταν στο σχολείο, αφού ακριβώς δική της γραμματική και δικό της συντακτικό δεν είχε ποτέ η καθαρεύουσα.
Την ανυπαρξία «συστήματος» της καθαρεύουσας την περιγράφει έξοχα ο Ελισαίος Γιανίδης, στον οποίο επανέρχομαι, καθώς επανέρχονται οι νεόκοποι ιεροκήρυκες της καθαρεύουσας (Γλώσσα και ζωή, 1908):
«Μια γλώσσα που δεν έχει κανόνες είναι η καθαρεύουσα. Μάλιστα! Επειδή δεν είναι μια γλώσσα, επειδή δεν είναι καμωμένη απάνω σ’ ένα ορισμένο σχέδιο. Λέει π.χ. τοις δίδω, σοι το δίδω, μοι το δίδεις, αλλά ποιος τολμά να πει τω το δίδω, θα ταις τας δώσω, δός τω το; Καταφεύγει τότε σε μιαν άλλη καθαρεύουσα λιγάκι πιο αρχαία και λέει θα τας δώσω εις αυτάς, δος αυτώ τούτο. Βλέπουσά με, βλέποντές τον, αλλά όχι βλέπων τον, βλέπουσαί τας. Γράφε το, αλλά όχι γράψον το. [...] Η παράστασις άρξεται..., αλλά όχι δεν άρξεται. Η τελετή γενήσεται..., αλλά όχι δεν γνωρίζω αν γενήσεται. [...]
»Υπάρχει μια καθαρεύουσα που λέει: η προθυμία μεθ’ ης εδέχθη, υπάρχει και μια άλλη, πιο συγκαταβατική καθαρεύουσα, που λέει: η προθυμία με την οποίαν εδέχθη· με άλλα λόγια, η μια έχει μετά και ος-η-ο, η άλλη με και ο οποίος. Δεν αμφιβάλλω ότι ώς τώρα είχατε την πεποίθηση ότι αυτά όλα τα στοιχεία ανήκουνε σε μια γλώσσα. Λυπούμαι. Αν ήταν έτσι, θα μπορούσατε να τα συνδυάσετε μεταξύ τους αδιακρίτως και να πείτε: η προθυμία με ην εδέχθη. [...]
»Οποιος ξέρει τους κανόνες της καθαρεύουσας θα μας κάμει τη χάρη να μας πει πώς πρέπει να λέμε: Να ελαττούται ή να ελαττώται ή να ελαττώνηται ή να ελαττώνεται; Να στέκηται ή να ίσταται ή να ιστήται; [...] Πρέπει με πολλή προσοχή να κάμετε την εκλογή σας, ο καθένας ανάλογα με τη μόρφωσή του, και κατά το μέρος όπου μιλεί, και κατά το σύγγραμμα που γράφει, και προπάντων κατά τη βαθμίδα όπου βρίσκεται στη θεωρία της επιστροφής στην αρχαία γλώσσα».
Επιστροφή στην αρχαία γλώσσα δεν ζητάει, φυσικά, κανένας πια, ακόμα κι από όσους θεωρούν την όλο και πιο ενισχυμένη διδασκαλία της αναγκαίο όρο για την εκμάθηση και την καλλιέργεια της σημερινής γλώσσας.
Πολύ περισσότερο δεν ζητούσε κανείς επιστροφή στην καθαρεύουσα, «επαναφορά» της διδασκαλίας της, έξω από (ελάχιστους εντέλει) θύλακες όπου καλλιεργείται ακόμα, εκκλησιαστικούς, εθνικιστικούς κ.α.
Ωσπου ανέλαβε ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, με ουκ ολίγες επιφυλλίδες του τα τελευταία χρόνια, αφότου βρέθηκε στο οικείο του περιβάλλον της Καθημερινής, με τον Γιανναρά της και την πολύ ειδική κατηγορία καθαρολόγων επιστολογράφων της.
Για επαναφορά της διδασκαλίας «της καθαρευούσης» επιμένει, επιμένοντας να ξεχνάει (!) ότι δεν διδάχτηκε ποτέ, επαναλαμβάνω, κι ότι ενώ πολλοί μπορεί να έμαθαν αρχαία, κανείς δεν έμαθε ποτέ καθαρεύουσα, ακριβώς λόγω του τεχνητού χαρακτήρα της (και με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον ίδιο, θα έλεγα, όταν πριν από 25 χρόνια, πολύ πιο κοντά στην πανταχού παρούσα καθαρεύουσα, έβαζε στο μυθιστόρημά του Το αδιανόητο τοπίο έναν ήρωά του, «τέρας μορφώσεως», να μιλάει καθαρεύουσα, διαπράττοντας ωστόσο πλήθος λάθη: «ένδοξαι μάχαι», αντί ένδοξοι, «αι ακτίναι», αντί ακτίνες, κ.α.).
Σε πρόσφατη επιφυλλίδα του (17.1) ο Τ.Θ. αποφαίνεται ότι «για την κατάντια μας ευθύνεται η κατάργηση της διδασκαλίας της καθαρευούσης», και κορυφώνει την ανευθυνογραφία του μ’ ένα αφελές μύθευμα: «στην καθαρεύουσα δημιουργήθηκε σημαντικός, ίσως ο σημαντικότερος όγκος της σύγχρονης λογοτεχνίας μας, από τον Παπαρρηγόπουλο ώς τον Εμπειρίκο»!
Ο,τι δηλαδή χαρακτηριζόταν ανέκαθεν εξαίρεση στον κανόνα πως η καθαρεύουσα δεν έδωσε, δεν μπορούσε να δώσει, υψηλή λογοτεχνία, δηλαδή ο Ροΐδης (δηλωμένος δημοτικιστής πάντως), ο Παπαδιαμάντης και ο Βιζυηνός (ο Παπαρρηγόπουλος είναι ιστορικός, και ο Εμπειρίκος είναι καθαρευουσιάνος μόνο για όσους νομίζουν πως καθαρεύουσα είναι μερικές λέξεις κι άλλες τόσες καταλήξεις), ό,τι χαρακτηριζόταν λοιπόν εξαίρεση, μεγάλοι συγγραφείς αλλά μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού, βαφτίζεται τώρα «σημαντικός, ίσως ο σημαντικότερος όγκος της σύγχρονης λογοτεχνίας μας».
Ογκος κοινοτοπιών και μυθευμάτων, ναι· τίποτ’ άλλο.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας