Ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. και μια σύγχρονη αριστερή φεμινιστική πολιτική

Οσο ο ΣΥΡΙΖΑ προσπαθεί να βρει τον βηματισμό του για την επόμενη μέρα, ήδη τα δύο από τα τέσσερα υποψήφια άτομα για την προεδρία (Αχτσιόγλου, Τσακαλώτος) έχουν στην ατζέντα τους τα έμφυλα και ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα. Ο ΣΥΡΙΖΑ τα προηγούμενα χρόνια έχασε την επαφή με τα κινήματα και τις διεκδικήσεις τους και ζημιώθηκε αποδεδειγμένα από τη δυσκολία του να τα προσεγγίσει ουσιαστικά. Τώρα περισσότερο από ποτέ πρέπει συλλογικά να απαντήσουμε στο τι τελικά σημαίνει μια σύγχρονη φεμινιστική πολιτική με αριστερό πρόσημο. Οι φεμινιστικές διεκδικήσεις άλλωστε δεν μπορούν παρά να αποτελούν έναν από τους βασικούς πυλώνες των αριστερών πολιτικών, πόσο μάλλον σε μια περίοδο που η Ακροδεξιά έχει πολύμορφη παρουσία στο Κοινοβούλιο και παγκοσμίως τα ζητήματα φύλου, σεξουαλικότητας και αυτοδιάθεσης εργαλειοποιούνται με πολέμους κουλτούρας (culture wars) και χρησιμοποιούνται ως υπερόπλα από συντηρητικές και νεοφιλελεύθερες δυνάμεις.

Αρχικά πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα έμφυλα και ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα χρειάζεται πια να αντιμετωπίζονται και να ενισχύονται με κοινά μέτωπα. Εχοντας ήδη περάσει από το τρίτο στο τέταρτο κύμα φεμινισμού, ο κάθετος διαχωρισμός ή η αποσπασματική προσέγγιση των δύο εκφάνσεών του («γυναικεία» και «ΛΟΑΤΚΙ+» ζητήματα) τρέφει τις ακροδεξιές και συντηρητικές δυνάμεις. Ο φεμινισμός τού σήμερα είναι ο φεμινισμός της διασταύρωσης των καταπιέσεων και των πληθυντικών διεκδικήσεων και δεν είναι τυχαίο ότι αρθρώθηκε από πολλαπλά καταπιεσμένες γυναίκες - μαύρες, φτωχές, τρανς. Αναφερόμαστε σε αυτόν συχνά ως τρανσφεμινισμό δηλώνοντας ακριβώς ότι τρανς και σις γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα ενωνόμαστε απέναντι σε συνδεόμενες απειλές - ενάντια στο ακροδεξιό ρεύμα που επιτίθεται στην αυτοδιάθεση, το δικαίωμα στην άμβλωση και τα τρανς δικαιώματα, ενάντια σε έναν λευκό συντηρητικό φεμινισμό που ενισχύει τον ρατσισμό και την ισλαμοφοβία (π.χ. απαγόρευση της μαντίλας). Αν η Αριστερά δεν διδαχθεί από τη σύγχρονη ιστορία των κινημάτων είναι καταδικασμένη να αναπαράγει φεμινιστικά σχήματα επιφανειακά, με όρους επικοινωνίας και όχι ουσίας - όπως έχει αντιμετωπίσει τα θέματα αυτά ώς τώρα η κυβέρνηση της Ν.Δ.

Απαιτείται επομένως ένα σαφές, ρεαλιστικό πλάνο, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, με πολυεπίπεδες νομοθετικές πρωτοβουλίες που να έχουν επιπλέον ταξικά και φυλετικά πρόσημα. Κάποια παραδείγματα για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα: το νομοσχέδιο για την Ισότητα στον Γάμο και την τεκνοθεσία είναι εξαιρετικά σημαντικό, αλλά δεν αρκεί. Η Νομική Αναγνώριση Ταυτότητας Φύλου που έφερε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ το 2017, αν και ιστορικό βήμα, χρειάζεται να αναγνωριστεί ότι ήταν ελλιπής και δυσπρόσιτη για πολλά τρανς άτομα, λόγω κόστους και χρονοτριβής - είναι απαραίτητο να αναμορφωθεί σε μια εξωδικαστική, δωρεάν, σύντομη διαδικασία.

Αμεση αλλαγή χρειάζεται ο επικίνδυνος νόμος της Ν.Δ. για τις θεραπείες μεταστροφής, που ουσιαστικά τις επιτρέπει σε ενήλικα άτομα. Τα περισσότερο αποκλεισμένα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, τα τρανς άτομα, χρειάζεται να ενισχυθούν με αποτελεσματικές πρωτοβουλίες για πρόσβαση στην εργασία. Τα ήδη ηλικιωμένα και πολλαπλά ευάλωτα εξ αυτών, π.χ. όσες τρανς γυναίκες έχουν ασκήσει επί σειρά ετών σεξεργασία, χρειάζεται να κατοχυρώσουν συνταξιοδοτικά δικαιώματα. Το ίδιο το πεδίο της εργασίας στο σεξ χρειάζεται άμεση αναμόρφωση, με σκοπό την ασφαλιστική κατοχύρωση αλλά και την ίδια την προστασία της ζωής και της σωματικής ακεραιότητας των περισσότερο περιθωριοποιημένων ατόμων, με ταυτόχρονο πλάνο για την αντιμετώπιση της σωματεμπορίας (trafficking). Στο προσφυγικό η Αριστερά χρειάζεται να έχει μια σαφή θέση που, εκτός των άλλων, αφορά και τα αιτούντα άσυλο ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα που βρίσκονται σε επισφαλείς και παραβιαστικές συνθήκες αφού καταφέρουν να φτάσουν στην Ελλάδα.

Αντίστοιχες πρωτοβουλίες χρειάζονται για την πρόσβαση των ΛΟΑΤΚΙ+ στην εκπαίδευση και τις υπηρεσίες υγείας - με την κατοχύρωση οριζόντιου μαθήματος συμπεριληπτικής σεξουαλικής αγωγής και την ουσιαστική προστασία των ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιών, ειδικά των τρανς ανηλίκων, να είναι από τα ακανθώδη θέματα.

Στα ζητήματα έμφυλης ισότητας κάποιες προτεραιότητες είναι σαφείς, με πιο γνωστές τη νομική κατοχύρωση της γυναικοκτονίας, τη σωστή στελέχωση και υποχρεωτική επιμόρφωση Αστυνομικών Τμημάτων για την αποτελεσματική διαχείριση περιστατικών έμφυλης βίας, αλλά και τη δημιουργία περισσότερων δομών υποστήριξης των θυμάτων. Πηγαίνουν μαζί με την αναμόρφωση του τρόπου απονομής δικαιοσύνης και την ενδυνάμωση (αντί εξευτελισμού) όσων καταγγέλλουν την κακοποίησή τους, τη δημιουργία ρεαλιστικού πλάνου αποϊδρυματοποίησης για βρέφη και ανήλικα και την κατάργηση του νόμου της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας φέρνοντας νέες προτάσεις για τη βελτίωση του οικογενειακού δικαίου. Φεμινιστική πολιτική βέβαια σημαίνει επίσης αλλαγή παραδείγματος και αντιμετώπιση των διακρίσεων σε μία σειρά άλλων πεδίων: αντιμετώπιση της μισθολογικής διαφοράς ανδρών-γυναικών, θετικά μέτρα για την αναβάθμιση γυναικών σε θέσεις ευθύνης, ξεκάθαρες κυρώσεις σε περιπτώσεις διακρίσεων στον εργασιακό χώρο, μέτρα ενίσχυσης των γυναικών και ΛΟΑΤΚΙ+ ερευνητριών/επιστημόνων, των νέων μικροεπιχειρηματιών, και πολλά άλλα.

Φεμινιστική αριστερή πολιτική δεν μπορεί να σχηματιστεί αν δεν έχουμε πρώτα αναγνωρίσει στην ουσία της την έννοια της θηλυκοποίησης της φροντίδας και τις πολλαπλές κοινωνικές, εργασιακές και οικονομικές συνέπειες που αυτή έχει στις πιο ευάλωτες. Από τον άνισο καταμερισμό της καθημερινής οικιακής εργασίας έως τη φροντίδα των ευπαθέστερων ή αποκλεισμένων μελών της οικογένειας (π.χ. ανάπηρα ή χρόνια πάσχοντα τέκνα ή ηλικιωμένα άτομα), οι γυναίκες εξακολουθούν να αναλαμβάνουν ρόλους που χωρίς κρατική στήριξη τις εξαντλούν ψυχοσυναισθηματικά και οικονομικά. Δεν είναι τυχαίο ότι και σε καθαρά επαγγελματικό επίπεδο, σε αυτά τα πλαίσια συναντάμε γυναίκες που απασχολούνται σε συνθήκες πλήρους εργασιακής επισφάλειας ή αφάνειας - αποκλειστικές νοσοκόμες, οικιακές καθαρίστριες, ειδικές παιδαγωγοί κ.ά. Ταυτόχρονα, όπου ισχύουν κριτήρια εισοδήματος ή ασφαλιστικής κάλυψης για κατοχύρωση άλλων δικαιωμάτων (π.χ. ιθαγένεια) χρειάζεται επίσης να αναγνωριστεί στην πράξη η ανισότιμη πρόσβαση σε αυτά των γυναικών που τα διεκδικούν. Είναι κομβικό να εμπεδωθεί από την Αριστερά ότι η διασταυρούμενη στήριξη αποκλεισμένων ομάδων (π.χ. χάραξη πολιτικών ισότητας/προσβασιμότητας για ανάπηρα άτομα), η ενίσχυση του ΕΣΥ, η προστασία εργασιακών δικαιωμάτων και πολλά άλλα συναντιούνται σε μια φεμινιστική Αριστερά.

Τα παραπάνω και όσα ακόμα θα μπορούσαμε να προσθέσουμε καθιστούν σαφές ότι τα έμφυλα και ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα δεν είναι αποκομμένα από τα θέματα-πυλώνες των αριστερών και προοδευτικών πολιτικών: υγεία, παιδεία, εργασία, δικαιώματα, βιώσιμη ανάπτυξη. Μέχρι τώρα τα δικαιώματα αυτά έχουν αντιμετωπιστεί με όρους πολιτικών ταυτότητας, όπως οι νεοφιλελεύθερες δυνάμεις προτείνουν. Τώρα όμως που οι ίδιες δυνάμεις τα εργαλειοποιούν, ενισχύοντας έτσι τις πολιτικές τους υπέρ των λίγων και δημιουργώντας το νέο συντηρητικό προφίλ του αύριο, περισσότερο από ποτέ χρειάζεται η Αριστερά να φανεί έτοιμη να τα εντάξει σε ένα ευρύτερο σχήμα κοινωνικής δικαιοσύνης και ευημερίας. Αυτό το σχήμα, αν τα προηγούμενα χρόνια φάνταζε ουτοπικό, πρώιμο ή ανέφικτο, τώρα είναι το μόνο που μπορεί να συνδέσει ρεαλιστικά τα σπασμένα κομμάτια των χώρων που αντιστέκονται στη συντηρητικοποίηση και χρειάζονται ένα νέο πρόταγμα για να συνεχίσουν να μάχονται. Ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. έχει ίσως μια τελευταία ευκαιρία να γίνει ο χώρος που θα θέσει αυτό το πρόταγμα. Αν δεν τα καταφέρει, η Αριστερά θα πρέπει να επανεφεύρει τον χώρο που θα το κάνει.

* Υπ. διδάκτορας ΕΚΠΑ, επ. συνυπεύθυνη Orlando LGBT+