Οι εκλογές και η τελευταία ευκαιρία για την Κύπρο

Η Κύπρος βρίσκεται σε αναμονή των εκλογικών αποτελεσμάτων στην Ελλάδα και την Τουρκία. Η επόμενη ημέρα των εκλογών και στις δύο χώρες –που κάποτε τις αποκαλούσαν και «μητέρες-πατρίδες»– θα δώσει το έναυσμα για διερεύνηση από τον ΟΗΕ του περιβάλλοντος για την επίλυση του Κυπριακού. «Νομίζω ότι βρισκόμαστε στα πρόθυρα μιας νέας ευκαιρίας. Οταν όλες οι εκλογές ολοκληρωθούν, μπορούμε να κάνουμε όλους να εστιάσουν (στην επίλυση). Δεν είναι μόνο μια σημαντική ευκαιρία, αλλά μπορεί να είναι και η τελευταία…», ανέφερε (16/5) ο ειδικός αντιπρόσωπος του γενικού γραμματέα στην Κύπρο, Κόλιν Στιούαρτ.

Ο αδιαφιλονίκητος Ερντογάν

Το σκηνικό στην Τουρκία ξεκαθαρίζει. Ο Ταγίπ Ερντογάν υπερίσχυσε με διαφορά έναντι των δυνάμεων της αντιπολίτευσης στον α’ γύρο (14/5) και ετοιμάζεται να επισφραγίσει τη θριαμβευτική νίκη του στις 28 Μαΐου. Το γεγονός αυτό δίνει τέρμα στις πρόσκαιρες αναλύσεις γύρω από το τι θα γινόταν στην περίπτωση αλλαγής. Η πραγματικότητα είναι ότι ο Ερντογάν κυριαρχεί στην πολιτική ζωή της Τουρκίας από τον Νοέμβριο του 2002 και άλλαξε θεαματικά τη θέση της στον κόσμο, πολλαπλασιάζοντας τις δυνατότητές της. Τώρα, θα ολοκληρώσει έναν μεγάλο πολιτικό κύκλο του 25ετίας, ως ο πλέον χαρισματικός ηγέτης για τον τουρκικό λαό, από την εποχή του Κεμάλ Ατατούρκ.

Συνεργασία ή αυτοδυναμία;

Στην Ελλάδα, οι πολιτικές συνθήκες είναι πιο σύνθετες. Το αποτέλεσμα της Κυριακής θα καταδείξει αν υπάρχει περιθώριο για μια διαφορετική διακυβέρνηση, που θα προκύψει από συνεργασία δυνάμεων της αντιπολίτευσης (ΣΥΡΙΖΑ-ΠΑΣΟΚ). Αντίθετα, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, αρχηγός της Ν.Δ., στοχεύει σε «δεύτερη εκλογή» στις αρχές Ιουλίου για να πετύχει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Το ζήτημα «συνεργασία» ή «αυτοδυναμία» είναι δυνατόν να μείνει ανοιχτό για κάποιο χρόνο. Η επαναφορά του παλαιού εκλογικού συστήματος θα ευνοεί αυτοδύναμες κυβερνήσεις.

Πώς φιλτράρονται στις ελλαδικές εκλογές οι σχέσεις με την Τουρκία; Με βάση τα γεγονότα των τελευταίων μηνών, υπάρχει αδρά μια κοινή συνισταμένη μεταξύ Ν.Δ.-ΣΥΡΙΖΑ-ΠΑΣΟΚ: ότι αξίζει να διερευνηθεί η δυνατότητα μιας νέας σχέσης με την Τουρκία, χωρίς εντάσεις, με λιγότερες ρητορικές εξάρσεις, περισσότερο διάλογο. Η πορεία προς τη Χάγη –η διακηρυγμένη πολιτική της Ελλάδας από την εποχή Καραμανλή– ακούγεται πιο συχνά, ακόμα και στην προεκλογική συζήτηση, υπενθυμίζοντας στρατηγικού τύπου κινήσεις έναντι της Τουρκίας, όπως έγιναν την εποχή «Ελσίνκι».

Γι’ αυτό έκανε ιδιαίτερη αίσθηση –αιφνιδιάζοντας τα ελλαδικά ΜΜΕ– το προεκλογικό μήνυμα Ερντογάν (12/5): «Με την Ελλάδα μπορούμε να αφήσουμε στην άκρη τις εχθρότητες και τους ανταγωνισμούς, αυτό έφθειρε πολύ και τις δύο χώρες και δεν πρέπει να συνεχιστεί. Εύχομαι οι εκλογές και της Ελλάδας και της Τουρκίας να γίνουν η αρχή μιας νέας εποχής…».

Αμοιβαίο όφελος

Το μήνυμα Ερντογάν αποτυπώνει με ακρίβεια το τι συμβαίνει τόσα χρόνια στις αδιέξοδες αντιπαραθέσεις Ελλάδας-Τουρκίας. Η Ελλάδα είναι αναγκασμένη να καταφεύγει σε πολυδάπανους εξοπλισμούς με προβλέψεις δεκαετίας. Αν τελικώς υλοποιηθούν σημαίνουν αναστολή του προγράμματος εκσυγχρονισμού και κοινωνικής ευημερίας της χώρας. Μόνο όσοι αρκούνται να αναπαράγουν την «προαιώνια» τουρκική απειλή, υποτιμούν το κόστος που επωμίζεται ο ελληνικός λαός.

Από την άλλη, η Τουρκία βρίσκεται σε διαρκή διπλωματική τριβή με την Ε.Ε., την ώρα που έχει κάθε συμφέρον να ανασυγκροτήσει στρατηγικά τις πολιτικές σχέσεις της με τη Δύση και τον πιο προνομιακό οικονομικό εταίρο της, την Ευρώπη. Μετά τους σεισμούς, ο Ερντογάν έχει να καλύψει πολύ δρόμο για να εξασφαλίσει οικονομική σταθερότητα και να υλοποιήσει πιο μεγαλεπήβολους στόχους, ως περιφερειακή δύναμη.

Η επαναπροσέγγιση της Τουρκίας με την Ελλάδα άρχισε παρασκηνιακά και απέκτησε μομέντουμ με την ατμόσφαιρα αλληλεγγύης λόγω των καταστροφικών σεισμών στην Τουρκία. Τώρα υπάρχει ηρεμία και μια ανάπαυλα. Το ζήτημα που θα προκύψει, όταν συμπληρωθούν οι εκλογικές διαδικασίες, είναι αφ’ ενός κατά πόσο ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης της Τουρκίας θέλει όντως να τα βρει με τους Ελληνες, αλλά αφ’ ετέρου και η Ελλάδα να είναι έτοιμη να ανταποκριθεί: διερευνητικές επαφές, διάλογος, σμίκρυνση διαφορών, καταρτισμός καταλόγου εκκρεμοτήτων για σύνταξη συνυποσχετικού και προσφυγή στη Χάγη.

Πού στέκει η Κύπρος;

Το εκλογικό ημερολόγιο περιλάμβανε και τις προεδρικές εκλογές στην Κύπρο, που έγιναν τον Φεβρουάριο, κατά τις οποίες νέος πρόεδρος αναδείχθηκε ο Νίκος Χριστοδουλίδης. Σε πολλούς στον διεθνή χώρο, ιδίως στον ΟΗΕ και σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, ο νέος Κύπριος πρόεδρος δεν κομίζει κάτι το νέο. Ο Χριστοδουλίδης από τα πρώτα βήματά του επιβεβαιώνει ότι σκέφτεται και ενεργεί όπως ο προκάτοχός του Νίκος Αναστασιάδης. Γι’ αυτό μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κάποια αξιοσημείωτη αντίδραση στις διακηρύξεις του για συνομιλίες ή την πρότασή του για ενεργότερη ανάμιξη της Ε.Ε. Ποιος πραγματικά πιστεύει στα πολλά λόγια χωρίς πράξεις;

Οι σχέσεις Ελλάδας-Κύπρου επίσης παρουσιάζουν κενά. Η Αθήνα προτιμά τους τελευταίους μήνες να κρατά αποστάσεις από τη Λευκωσία. Με αδιευκρίνιστες τις προθέσεις της κυπριακής κυβέρνησης τόσα χρόνια στο μείζον ζήτημα –την επίλυση του Κυπριακού–, οι ελληνικές κυβερνήσεις φαίνεται να προτιμούν πλέον να μην ανοίγουν μέτωπα με την Τουρκία. Οι συζητήσεις για αγωγούς φυσικού αερίου έχουν σχεδόν εξαφανιστεί από το τραπέζι, από την εποχή που οι ΗΠΑ ακύρωσαν τον EastMed.

Στο μυαλό πολλών στη Δύση έχει ωριμάσει πλέον η ιδέα να ξαναδώσουν προτεραιότητα στην πολιτική επίλυση των προβλημάτων, αντί να πειραματίζονται με αγωγούς που βαθαίνουν τις αντιπαλότητες. Ο μόνος που δεν έχει αντιληφθεί την αλλαγή αυτή φαίνεται να είναι ο Κύπριος πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης, που ταξίδεψε στο Ισραήλ (11/5) για να δει τον πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου. Από τη συνάντηση αυτή βγήκε μια νέα «ιδέα» για κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού μεταφοράς μέρους από το ισραηλινό φυσικό αέριο στην Κύπρο για υγροποίηση και εξαγωγή στην Ευρώπη.

Ωστόσο, είναι η πολλοστή φορά που η Κύπρος κάνει τέτοιου είδους πολιτικές διακηρύξεις με τον Νετανιάχου, χωρίς κανένα περιεχόμενο. Το χειρότερο είναι ότι ο Χριστοδουλίδης θεωρεί πως μπορεί να επαναλαμβάνει τον Αναστασιάδη, χωρίς να επιβαρύνει τη θέση της Κύπρου, μπροστά στο ενδεχόμενο μιας «τελευταίας ευκαιρίας», όπως την περιγράφει ο ΟΗΕ. Δηλαδή να δώσει έμφαση στη λύση του πολιτικού προβλήματος και να οικοδομήσει πάνω σε αυτήν αν θέλει… ιδέες για αγωγούς.

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου