Δανειακή σύμβαση ή πρόγραμμα;

Η ελληνική πλευρά επιμένει και προτείνει επέκταση της δανειακής σύμβασης. Ο κ. Σόιμπλε δεν υποχωρεί ούτε εκατοστό και θεωρεί ότι δεν τίθεται θέμα δανειακής σύμβασης, γιατί κάτι τέτοιο ούτε υπάρχει ούτε έχει υπογραφεί ποτέ.

Ποια μπορεί να είναι τα πιθανά σενάρια που προκύπτουν από την ανυποχώρητη θέση της Γερμανίας;

• Η Ελλάδα παραμένει στο ευρώ, δεν δανείζεται άλλα χρήματα (δεν μπορεί άλλωστε), αλλά και δεν πληρώνει τις υποχρεώσεις προς τους δανειστές, προσπαθώντας να επιζήσει με τους δικούς της πόρους και θέτοντας φραγμούς στην ελεύθερη κυκλοφορία του κεφαλαίου και του χρήματος. Η κατάσταση γίνεται ασφυκτική, αλλά μπορεί να κρατήσει κάποιους (λίγους) μήνες. Φτάνοντας η κυβέρνηση προκηρύσσει εκλογές, ώστε να προχωρήσει σε έξοδο από το ευρώ. Ο φόβος, η ανέχεια, τα αδιέξοδα κ.λπ. οδηγούν σε κυβέρνηση συνασπισμού από Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ και Ποτάμι, η οποία επιστρέφει πανηγυρικά στο πρόγραμμα-Μνημόνιο. Εξέλιξη που αναγνωρίζεται από τη γερμανική κυβέρνηση ως επιστροφή της λογικής, ώριμη απόφαση του εκλογικού σώματος, αναγνώριση της πραγματικότητας κ.λπ. (Πρόκειται για την «αριστερή παρένθεση», που δεν είναι μόνο το όνειρο του κ. Σαμαρά, αλλά και η ιδανική λύση για τον κ. Σόιμπλε). Το αποτέλεσμα δεν είναι απλώς και μόνο η άνευ όρων επανένταξη της Ελλάδας στο άρμα της γερμανικής ηγεμονίας, αλλά κυρίως η νίκη της νεοφιλελεύθερης Δεξιάς στην Ευρώπη έναντι της νεοκεϊνσιανής Αριστεράς. Αυτό άλλωστε είναι το ζητούμενο και το ουσιαστικό διακύβευμα της διαπραγμάτευσης, η οποία είναι ουσιαστικά η πρώτη μορφή της αντιπαράθεσης Αριστεράς-Δεξιάς στην Ευρώπη με αντικείμενο την αλλαγή του κυρίαρχου παραδείγματος.
• Η Ελλάδα αποκομμένη από πηγές δανειοδότησης αναγκάζεται να εγκαταλείψει το ευρώ και να επιστρέψει στη δραχμή. Ισως η εξισορρόπηση του ισοζυγίου πληρωμών, που έχει επιτευχθεί λόγω της λιτότητας, ήτοι της μαζικής υποχώρησης της αγοραστικής δύναμης, να αποτρέψει την άμεση υποτίμηση, αλλά συντομότατα αυτή θα καταστεί αναγκαία (διαφορετικά θα είχαμε μείνει στο πρώτο σενάριο) και προφανώς πολλαπλή. Τα αποτελέσματα τραγικά: εσωτερική άγρια αντιπαράθεση σχετικά με την ευθύνη της εξόδου, γιγάντωση αντιγερμανικού-αντιευρωπαϊκού-εθνικιστικού κλίματος, κρίση ταυτότητας (χάνονται περίπου 60 χρόνια προσπαθειών ευρωπαϊκής ενσωμάτωσης της χώρας), οικονομική εξαθλίωση, κοινωνία δύο ταχυτήτων (αυτοί που θα κινούνται σε ένα χώρο κατανάλωσης–αγοράς με ευρώ, γιατί θα έχουν και θα αγοράζουν τα προσφερόμενα σε συνάλλαγμα αγαθά, και αυτοί που θα έχουν μόνο δραχμές και ως εκ τούτου ευτελή κατανάλωση, υπό όρους συνεχώς μειούμενης αγοραστικής δύναμης, σε ένα πλαίσιο οργιάζουσας μαύρης αγοράς συναλλάγματος και εξευτελιστικής εκποίησης κινητών και ακινήτων περιουσιακών στοιχείων).

Τι θα σημάνει μια τέτοια εξέλιξη για την Ευρώπη; Αρχικά την ενδυνάμωση των εθνικιστικών τάσεων, ή και της ανασφάλειας και του φόβου, με άδηλο αποτέλεσμα. Προφανώς η γερμανική κυβέρνηση πιστεύει ότι τελικά ο φόβος της εκπαραθύρωσης (από το ευρωπαϊκό σπίτι) θα πειθαρχήσει την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και θα λειτουργήσει σταθεροποιητικά για τη γερμανική ηγεμονία. Ασφαλώς είναι μια πολύ επικίνδυνη στάση, αλλά ο κίνδυνος για την Ευρώπη είναι χειροπιαστός ήδη από την επιβολή του δόγματος της λιτότητας/ανισότητας ως της μόνης στρατηγικής κοινωνικής συνοχής/πειθάρχησης που αναδύθηκε ως συνέπεια της συνύφανσης της ακραίας εκδοχής της αγοράς με τη γερμανική ηγεμονία. Η γερμανική κοινωνία έχει αποδείξει κατά την Ιστορία της ότι είναι σε θέση να πετύχει την ανάδειξή της σε ηγεμονική δύναμη, αναδυόμενη ακόμη και από τις στάχτες της, δυστυχώς όμως ποτέ δεν κατάφερε να αποδείξει ότι μπορεί να διαχειριστεί αυτή τη θέση.

Ο κ. Βαρουφάκης και ο πρωθυπουργός ας σκεφτούν ότι η διαπραγμάτευση δεν είναι συνέδριο. Δεν υπερισχύουν τα καλύτερα επιστημονικά επιχειρήματα. Είναι μια διαπραγμάτευση ασύμμετρη μεταξύ ισχυρών και αδυνάτων, η οποία ως τέτοια αναπαράγεται λόγω της ανυπαρξίας θεσμών τιθάσευσης της ασυμμετρίας που επέβαλε η συνθήκη του Μάαστριχτ, συνεπής στη λογική της νεοφιλελεύθερης στροφής.

Πρόκειται για την αντιπαράθεση Αριστεράς-Δεξιάς, νεοφιλελεύθερου έναντι κεϊνσιανού παραδείγματος, ηγεμονίας έναντι μιας κοινωνικής αντίληψης για την Ευρώπη. Η γερμανική κυβέρνηση δεν διανοείται καν να δεχτεί, έστω μια οριακή, σχετικοποίηση της ηγεμονίας της και της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης της ευρωπαϊκής κοινωνίας που προωθεί.

Η ελληνική πλευρά πρέπει να μην επενδύσει πλέον στην άρνηση της έννοιας του προγράμματος, αλλά στην έννοια της «ευελιξίας»(flexibility) ως προσφερόμενου διαπραγματευτικού πεδίου, υπερβαίνοντας το αδιέξοδο που επιζητεί η Γερμανία αν δεν επιβληθούν 100% οι όροι που θέτει η ίδια. Ετσι θα κερδίσει χρόνο, ώστε στη συνέχεια με συγκεκριμένα στοιχεία και στην καθημερινή τριβή με αριθμούς, στόχους και τεχνοκρατικά ορθή παράθεση εναλλακτικών επιλογών και στοιχείων να αναδείξει πραγματικά τα αδιέξοδα του προγράμματος και εναλλακτικές λύσεις ως αναγκαίες τεχνοκρατικές διεξόδους.

Ο κοινωνικός ανορθολογισμός του δόγματος της λιτότητας δεν αναδεικνύεται στον σημερινό ευρωπαϊκό δημόσιο λόγο με επιχειρήματα επί της αρχής. Η ασυμμετρία των δυνάμεων δεν το επιτρέπει. Μόνο με την καθημερινή δουλειά της ανάδειξης ποσοτικών στοιχείων αποδεικνύεται ο καθαρά πολιτικός-ηγεμονικός χαρακτήρας τής δήθεν αντικειμενικής-τεχνοκρατικής λογικής. Ο δρόμος είναι δύσκολος, αλλά ποιος είπε ότι η αντιπαράθεση με τον νεοφιλελευθερισμό μπορεί να κερδηθεί σε μία ημέρα ή σε μία εβδομάδα;

*καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο ΕΚΠΑ