«Ο φασισμός με επισκέφθηκε κυριολεκτικά από το μέλλον»

Από τη μελοποίηση του ποιήματος του στιχουργού, δημοσιογράφου και συγγραφέα Φώντα Λάδη «Ο φασισμός» από τον Θάνο Μικρούτσικο, σε ερμηνεία Μαρίας Δημητριάδη, έχουν περάσει 36 χρόνια. Ωστόσο, μόλις δύο χρόνια έχουν περάσει από τότε που η Χρυσή Αυγή μπήκε στη Βουλή ως κανονικά εκλεγμένο κόμμα, στο πλαίσιο του δημοκρατικού μας πολιτεύματος. Καθώς όμως για τον Φώντα Λάδη «μέσα από τα στενά δρομάκια βγαίνει κανείς στη λεωφόρο», πριν από λίγες μέρες κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο, «Καθημερινός φασισμός», με ποιήματά του, από τις εκδόσεις «Μετρονόμος». «Η έκδοση των στίχων σε βιβλίο ήταν, πρώτα απ’ όλα, μια εσωτερική ανάγκη. Στον Θανάση Συλιβό, εκδότη του “Μετρονόμου” βρήκα τον πρώτο υποστηρικτή του εγχειρήματος» μας είπε ο ίδιος. «Το αν υπάρχει αναγκαιότητα για αυτούς τους στίχους, θα φανεί από το αποτέλεσμα». Ενας νεότερος συνθέτης, ο Γιώργος Κομπογιάννης, έχει μελοποιήσει κάποια από αυτά τα ποιήματα και αναμένουμε σύντομα να παρουσιαστούν στο κοινό.

• Ποιος το περίμενε στίχοι που γράφτηκαν στη δεκαετία του 1970 να είναι τόσο επίκαιροι σήμερα;

Εγώ πάντως σίγουρα. «Ο φασισμός δεν έρχεται απ’ το μέλλον», αλλά στην περίπτωση του συγκεκριμένου κύκλου τραγουδιών, ο φασισμός με επισκέφθηκε κυριολεκτικά από το μέλλον.

• Την ίδια εποχή ανθούσε το πολιτικό τραγούδι, αλλά και ο πολιτικός κινηματογράφος (ακόμα και το Χόλιγουντ έκανε αμιγώς πολιτικές ταινίες). Σήμερα;

Υπάρχουν πολλοί συνθέτες, στιχουργοί, τραγουδοποιοί ή συγκροτήματα, στην πλειονότητά τους νέοι, που γράφουν αξιόλογο πολιτικό τραγούδι. Αλλά δεν είναι συντονισμένοι μεταξύ τους όσο θα έπρεπε. Γι’ αυτό δεν φταίει μόνο η εποχή, το πνεύμα δηλαδή του να υπάρχεις και να δημιουργείς μέσα στο χάος, αλλά και η διαίρεση και η πολυσπερμία της Αριστεράς. Το να διοργανωθούν ειδικές βραδιές πολιτικού τραγουδιού ή ένα φεστιβάλ δεν θα ήταν άσχημη ιδέα. Το σημαντικότερο ωστόσο είναι οι δημιουργοί να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη της αισθητικής τελειοποίησης του έργου τους στο μέτρο του δυνατού. Αυτό τους καλεί να κάνουν η σημερινή πολιτική συγκυρία.

• Το ποίημα, μετέπειτα τραγούδι, «Ο φασισμός», λες και βγήκε από τα έγκατα του πραγματικού φασισμού. Μία μία λέξη είναι ακριβώς η κατάλληλη. Πώς έγινε αυτό;

Για το συγκεκριμένο τραγούδι δεν θυμάμαι ακριβώς. Συμβαίνει μερικές φορές κάποια τραγούδια –δεν ξέρω αν είναι τα πιο καλά– να βγαίνουν χωρίς πολλή προσπάθεια, αυθόρμητα, καθαρά, σχεδόν αυτόματα. Ετσι γράφτηκε, για παράδειγμα, το «Πάγωσε η τσιμινιέρα».

• Η Χάνα Αρεντ έλεγε ότι φίλοι της που ποτέ δεν περίμενε έγιναν ναζιστές. Η Σούζαν Σόνταγκ, στο δοκίμιό της για τη Λένι Ρίφενσταλ, γράφει πως «υπάρχει ανάμεσα στους νέους μια γενική έλξη προς το φρικώδες, προς το παράλογο»... Αν αυτά ισχύουν, το βιβλίο σας σε ποιους απευθύνεται;

Οι στίχοι που υπάρχουν στο βιβλίο δεν είναι παρά πινελιές σ’ ένα αλυσιδωτό σκιαγράφημα του φασισμού και των αιτίων του. Υπάρχουν και κάποια ποιήματα πιο συνθετικά, που δίνουν μια γενικότερη εικόνα του φαινομένου. Απευθύνεται περισσότερο σ’ αυτούς που παραμένουν έξω από τη φασιστική ψυχολογία και την αντιμάχονται. Με αυτούς τους στίχους, σίγουρα δεν σκόπευα να μεταπείσω τους φασίστες.

• Αν η ιστορία επαναλαμβάνεται, αν «πού θα πάει, θα μας ψηφίσουν κι όλα πάλι απ’ την αρχή» (από το ποίημα «Ο δημοσιογράφος»), προς τι η όποια προσπάθεια;

Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Κάνει σπειροειδείς διαδρομές. Συχνά νομίζουμε πως περνάμε από τις ίδιες –ή ανάλογες– τοποθεσίες. Και έτσι όμως να ήταν, οι προειδοποιήσεις δεν κάνουν κακό. Κάποιοι θα φιλοτιμηθούν να μην κάνουν τα ίδια λάθη. Κάποιοι άλλοι θα τα ξανακάνουν. Αυτή είναι η ζωή. Ενα ταξίδι που ο καθένας μας το κάνει πολλές φορές. Προσοχή στους ενδιάμεσους σταθμούς. Αν κατεβείς για να χαλαρώσεις και τυχόν αφαιρεθείς, μπορεί να χάσεις το τρένο. Τότε –πράγματι– πρέπει να κάνεις το ταξίδι πάλι από την αρχή.

• Εχετε ακόμη εμπιστοσύνη στον κόσμο;

Εννοείται. Δεν φαίνεται αυτό στους στίχους μου; Εμάς τους «παλαιούς» το μόνο που μας διακατέχει είναι να μη γίνει ακριβώς το αντίθετο: να μη χάσει ο κόσμος την πίστη του σε μας.