Η θεωρία των ομότιμων δικτύων είναι το νέο μοντέλο ζωής

Καθώς τα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά συστήματα απομακρύνονται όλο και περισσότερο από την έννοια «ανθρωπισμός», χωρίς ουσιαστικά να προσφέρουν την απαιτούμενη ευημερία, ούτε καν σε όσους τα ορίζουν, μια νέα δυναμική αναδύεται. Βασίζεται στις σχέσεις ομότιμων δικτύων (peer to peer - P2P), με κύριο εκφραστή της τον συγγραφέα, ερευνητή και αναλυτή σε θέματα τεχνολογίας, πολιτισμού και επιχειρησιακής καινοτομίας, Μάικλ Μπάουενς. Είναι ιδρυτής του «Foundation for Peer-to-Peer Alternatives» και εργάζεται με μια παγκόσμια ομάδα ερευνητών για θέματα ομότιμης παραγωγής, διαχείρισης και ιδιοκτησίας. Προάγει, δηλαδή, μια εναλλακτική μορφή κοινωνίας αντίθετη με τη σημερινή καπιταλιστική. Καλεσμένος από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, ο Βέλγος ερευνητής έρχεται για δεύτερη φορά σήμερα στην Ελλάδα

• Παρατηρείται ένα ιδιαίτερα δυναμικό παγκόσμιο κίνημα για τα Κοινά («commons») σε πολλούς διαφορετικούς τομείς. Η θεωρία σας φαίνεται να γίνεται πραγματικότητα.

Θα ξεκινήσω με ένα παράδειγμα: ο διεθνούς φήμης Ελληνας μαθηματικός και θεωρητικός της αρχιτεκτονικής Νίκος Σαλίγκαρος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, ορίζει τη βιοφιλία ως την ανάγκη του ανθρώπου να είναι κοντά στη φύση, τόσο επιτακτική όσο η ανάγκη μας για φαγητό ή οξυγόνο. Με βάση, λοιπόν, βιοφιλικούς κανόνες, που προϋπάρχουν της κοινωνίας, αλλά και βιοπαθητικών κανόνων που πρέπει να αποφευχθούν, καθώς υπονομεύουν τα θεμέλιά της, προσπαθούμε να δημιουργήσουμε μια «παγκόσμια» γλώσσα. Θέλουμε να τη «μιλήσουμε» με τους ανθρώπους και να τους επιτρέψουμε να συμμετέχουν στη συν-δημιουργία της πόλης όπου θέλουν να μένουν. Το δικό σας Ηράκλειο στην Κρήτη είναι ένα παράδειγμα κατεστραμμένης πόλης, με όρους αξιοπρεπούς ανθρώπινης επιβίωσης. Αυτό συμβαίνει γιατί ιδιωτικά συμφέροντα υπερισχύουν του γενικού καλού – συνήθως το «άσχημο» είναι και φθηνότερο. Ετσι ο άνθρωπος αποξενώνεται μέσα στην ίδια την ασχήμια της πόλης του. Ως μόνη θεραπεία, εμείς (αλλά και διάφορες κινήσεις πολιτών και επιστημόνων, όπως αυτή του κ. Σαλίγκαρου) προτείνουμε τη δημοκρατία: η πόλη να φτιαχτεί σύμφωνα με τις ανάγκες των πολιτών.

• Ποιες είναι οι βασικές αρχές της θεωρίας σας (P2P theory – ομότιμων δικτύων);

Το «P2P» είναι πάνω απ’ όλα μία «διαπροσωπική ηθική», που δίνει έμφαση στο ότι κάθε άνθρωπος ανεξαιρέτως έχει το δικαίωμα να καθορίζει τη ζωή του και να επιλέγει την κοινωνία όπου θέλει να ζήσει. Ο ένας να μεταχειρίζεται τον άλλο με ακριβώς τον ίδιο τρόπο και οι ιδιαιτερότητες του καθενός να συνεισφέρουν στο κοινό καλό. Κανείς δεν θεωρείται ανώτερος από τον άλλο, καθώς όλοι χρειάζονται ισάξια για την ανακατασκευή της κοινωνίας. Με απλά λόγια, λέμε το πολυειπωμένο, αλλά μη εφαρμοζόμενο: φερθείτε όπως θα θέλατε να σας φέρονται.

• Δεν είναι ουτοπικό αυτό;

Δεν σας κρύβω πως διεκδικούμε νέους ορισμούς για την αξία σε οικονομικό και βιοπολιτικό επίπεδο, αμφισβητώντας τη νεοφιλελεύθερη οικονομική και πολιτική τάξη. Εφόσον, όμως, υπάρχουν «Κοινά» (αγαθά και ανάγκες), η θεωρία μας μπορεί κάλλιστα να γίνει πραγματικότητα. Ζούμε σε κοινότητες, οπότε το «P2P» δεν είναι ουτοπία. Παράδειγμα, το τελευταίο ερευνητικό μας πρόγραμμα, που ολοκληρώθηκε πρόσφατα στο Εκουαδόρ και συνιστά την πρώτη προσπάθεια παραγωγής, σε κυβερνητικό επίπεδο, προτάσεων εφαρμοσμένων πολιτικών και στρατηγικών μετάβασης στον τομέα των «κοινών αγαθών»

• Θέτετε και όρους αγοράς.

Μιλάμε για ένα νέο τρόπο παραγωγής, μια νέα μορφή διακυβέρνησης και μια νέα μορφή κοινής ιδιοκτησίας. Τα ομότιμα δίκτυα παράγουν αξία χρήσης μέσω της ελεύθερης συνεργασίας και διευθύνονται από την ίδια την κοινότητα των συμμετεχόντων – παραγωγών και όχι από κάποια εταιρική ιεραρχία. Πιστεύουμε πως τα προσωπικά και κοινωνικά συμφέροντα μπορούν να εξυπηρετούνται μέσω μη διεφθαρμένων οδών, όπου όλοι θα συμμετέχουν, ο καθένας με τις ικανότητές του και στον βαθμό που μπορεί. Το «P2P» έχει να κάνει με το «κοινό», την «ομοψυχία για το κοινό καλό». Παράλληλα, είναι ένας νέος τρόπος να δημιουργείς αλλά και να αναδιανείμεις την «τιμή» των αγοραίων προϊόντων και υπηρεσιών, δηλαδή είναι και οικονομικό μοντέλο διαχείρισης, προσέξτε, όχι της αγοράς, όπως σήμερα, αλλά της ίδιας μας της ζωής. Πολύ απλά, είναι ένα μοντέλο ζωής, οπότε επηρεάζει όλους τους τομείς της ανεξαιρέτως!

• Ποιο είναι το νέο είδος ιδιοκτησίας που προτείνετε;

Μιλάμε για ένα νέο είδος ιδιοκτησίας, το «κοινό». Δεν είναι ούτε ιδιωτική ούτε δημόσια (για όλους μας, αλλά με διαχειριστή το κράτος). Κάποιοι το μεταφράζουν ως «μη ιδιοκτησία». «Κοινή ιδιοκτησία» για μας είναι κάθε κοινή πηγή που ανήκει και είναι διαχειρίσιμη από την κοινότητα γύρω από αυτήν. Το πάμε και ένα βήμα παραπέρα, λέγοντας πως αυτή η «κοινή ιδιοκτησία» μπορεί να συνυπάρχει με τις υπόλοιπες, ακόμη και με όρους της αγοράς, όπως το να διαπραγματεύεσαι σπάνια προϊόντα διαφόρων περιοχών. Μιας αγοράς, όμως, που είναι ηθική. Δηλαδή στηρίζεται στο ότι ναι μεν συν-παράγω τα αγαθά, αλλά τα οφέλη τα επενδύω και πάλι στο κοινό καλό. Ακόμη και το κράτος μπορεί να συμμετέχει σε αυτή τη διαδικασία, υπό τον όρο πως θα βοηθά την αυτόνομη κοινωνική παραγωγή να αναπτυχθεί.

• Θα γυρίζει ο Μαρξ στον τάφο του, με αυτά που λέτε…

Κοιτάξτε, το πρόβλημα σήμερα είναι πως μόλις ένας στους πέντε ασχολείται με χειρωνακτική εργασία. Οπότε, το κράτος πρόνοιας που στηρίζεται στην ύπαρξη εργατικής τάξης εκφυλίζεται, καθώς συρρικνώνεται η βάση του. Κάτι πρέπει να το αντικαταστήσει. Εμείς μιλάμε για «εργάτες της γνώσης». Αυτοί είναι το μέλλον. Είναι συνήθως αυτόνομοι εργάτες, που δουλεύουν σε επισφαλείς συνθήκες στην καπιταλιστική μας πραγματικότητα. Αυτοί υπάρχουν – δεν τους φανταστήκαμε: αποτελούν περίπου το ¼ του εργατικού δυναμικού της Ευρώπης! Και αυτοί είναι το κλειδί της «P2P» θεωρίας. Ο καθηγητής Αναπτυξιακών Δομών, Γκάι Σταντίνγκ, τους θεωρεί αδύναμους απέναντι στο κεφάλαιο. Αντίθετα εγώ θεωρώ πως λειτουργούν με βάση τα ομότιμα δίκτυα και πρόκειται να υπερκεράσουν το κεφάλαιο. Κάθε κοινωνικός συνασπισμός που μπορεί να αντικαταστήσει τα συνδικάτα έχει αυτούς τους εργάτες ως βάση και ως πολιτική το να δημιουργήσεις νέες, μετακαπιταλιστικές φόρμες. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι αλλάζει και ο ρόλος της Αριστεράς: από το να στηρίζει ένα ουτοπικό όνειρο ενός κράτους πρόνοιας που παραπαίει πρέπει να στραφεί στο «Κράτος Εταίρου», με νέες δομές αλληλεγγύης, όχι μέσω φιλανθρωπίας, αλλά πραγματικών κοινωνικών σταθερών.

• Τι θεωρείτε τον εαυτό σας;

Μάλλον είμαι ένας διανοητής. Ισως και οραματιστής, με την έννοια ότι μπορώ να βλέπω πιο ξεκάθαρα από άλλους τι χρειάζεται να γίνει στο μέλλον. Μην ξεχνάμε ότι ο Μαρξ μίλησε για εργατική τάξη, όταν στο Ηνωμένο Βασίλειο οι εργάτες ήταν μόνο μερικές χιλιάδες. Εγκατέλειψα τον σοσιαλισμό από τη στιγμή που απέκτησε άκαμπτο δόγμα. Η «P2P» θεωρία είναι για τον 21ο αιώνα ό,τι ο σοσιαλισμός για τον 19ο-20ό. Είναι μία κολεκτίβα της διανόησης, που αναμειγνύει τον ακτιβισμό με την ανάλυση, την παρατήρηση με τη δράση. Οπως έχω ξαναπεί: ο επόμενος Βούδας θα είναι «συλλογικός». Αυτό θα είναι και ο μελλοντικός άνθρωπος, αν το θελήσει: κοινωνικά ενσωματωμένος σε δίκτυα αυτόνομης διαχείρισης του πνεύματος, των πόλεων, της οικονομίας, του πολιτισμού, του περιβάλλοντος.

Η ομιλία του με τίτλο «Εφαρμοσμένες πολιτικές στον τομέα των “κοινών αγαθών”: αποτελέσματα, εμπειρίες και μελλοντικοί στόχοι» πραγματοποιείται σήμερα, στις 19.00, στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων (Ακαδημίας 50, Αθήνα)