Χιλέλ Τίκτιν: «Η Αριστερά δεν έχει ανακάμψει από την άθλια επιρροή του σταλινισμού»

Ο Καθηγητής Μαρξιστικών Σπουδών στη Γλασκώβη, Χιλέλ Τίκτιν, βρέθηκε στην Αθήνα για την 2η Εργατική Ευρωμεσογειακή Συνδιάσκεψη που φιλοξένησε το ΕΕΚ και στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι οργανώσεων από 16 χώρες. Μας μίλησε για την κρίση στην οικονομία, για τα προβλήματα της Αριστεράς, για την προσαρμογή της Σοσιαλδημοκρατίας στον νεοφιλελευθερισμό, στον εθνικισμό και στον ρατσισμό, αλλά και για τους κινδύνους από την άνοδο της Ακροδεξιάς και του ναζισμού.

• Εχετε δηλώσει: «Ο καπιταλισμός σταθεροποιήθηκε λόγω του σταλινισμού, της Σοσιαλδημοκρατίας και του ψυχρού πολέμου. Και τα τρία δεν υπάρχουν πια». Ωστόσο ο καπιταλισμός κυριαρχεί ακόμα και απειλεί όχι μόνο το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων, αλλά και ολόκληρο τον πλανήτη. Ποιες είναι οι προοπτικές;

Οντως το πιστεύω αυτό. Εάν κοιτάξουμε σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο, θα δούμε σύγχυση και απελπισία. Και εάν το δούμε από την οπτική της στρατηγικής της κυρίαρχης τάξης, αυτή αντιμετωπίζει προβλήματα. Στην κυριολεξία τα έχει κάνει όλα «μπάχαλο». Διεθνώς οι στρατιωτικές επεμβάσεις έχουν προκαλέσει ένα χάος. Εάν δούμε το τέλος της Σοβιετικής Ενωσης και τις αλλαγές στην Ανατολική Ευρώπη, θα δούμε ότι εν μέρει αυτό που κρύβεται πίσω από τις σημερινές εξελίξεις στην Ουκρανία είναι ότι η υποτιθέμενη μετάβαση που θα γινόταν προς τον καπιταλισμό κατέληξε κατά τη γνώμη μου σε αποτυχία. Εάν διαβάσετε τους «Financial Times», γράφουν ότι αυτή η μετάβαση δεν ολοκληρώθηκε. Νομίζω ότι είναι μια αποτυχία. Πιστεύω ότι δεν μπορεί να γίνει. Εάν εξετάσετε το σύνολο του καπιταλισμού, το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν την τωρινή κρίση και την ύφεση θα την ακολουθήσει η ανάκαμψη ή αυτή θα συνεχιστεί. Διαρκεί ήδη εφτά χρόνια. Εάν το δούμε από την τεχνική σκοπιά των κυκλικών ανόδων και καθόδων στην οικονομία, είναι η μεγαλύτερη κάθοδος από την εποχή της Μεγάλης Υφεσης. Και μάλιστα ορισμένες χώρες βρίσκονται ακόμα βαθύτερα απ’ ό,τι την εποχή εκείνη.

• Το ερώτημα είναι: τι θα ακολουθήσει;

Εάν διαβάσουμε τον αστικό Τύπο ή τους δημόσιους σχολιαστές, επικεντρώνουν στο προφανές γεγονός ότι δεν γίνονται επενδύσεις. Η καπιταλιστική τάξη δεν επενδύει. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν γίνονται καθόλου επενδύσεις. Οι επενδύσεις συνεχίζονται. Ομως υπάρχουν γιγάντια ποσά που παρακρατούνται από τις επιχειρήσεις και δεν επενδύονται. Εκτός από τις επιχειρήσεις, το ίδιο κάνουν ατομικά και οι πλούσιοι. Αυτά τα ποσά υπολογίζονται σε 27 τρισεκατομμύρια δολάρια. Σκεφτείτε μόνο ότι το ΑΕΠ στις ΗΠΑ είναι περίπου 16 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτή η σύγκριση μας δίνει μια εικόνα του προβλήματος.

• Πιστεύετε ότι θα γίνουν επενδύσεις τελικά;

Εάν δούμε την περίοδο της Μεγάλης Υφεσης, δεν έγιναν. Χρειάστηκε ο πόλεμος για ν’ αλλάξουν όλα. Πρέπει να αναρωτηθούμε φυσικά γιατί; Εδώ θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τρία πράγματα. Πρώτον, ο κόσμος μας είναι πολύ πιο αβέβαιος απ’ ό,τι ήταν κάποτε. Εάν σκοπεύεις να επενδύσεις, θα θέλεις να πάρεις πίσω τα χρήματά σου, συν ένα λογικό ποσοστό κέρδους. Το πρόβλημα είναι ότι στην παρούσα φάση δεν υπάρχει τέτοια βεβαιότητα. Χωρίς να λέω φυσικά ότι υπήρξε ποτέ κάποια απόλυτη βεβαιότητα. Σήμερα όμως τα προβλήματα είναι πολύ μεγαλύτερα.

• Ποιες είναι οι αιτίες;

Δεν βρισκόμαστε σε ένα κόσμο ανταγωνισμού, όπως τον περιγράφει για παράδειγμα ο Ρικάρντο. Οι προβλέψεις των οικονομολόγων έχουν αποδειχτεί εντελώς άχρηστες. Με όρους συζήτησης δεν γίνεται λόγος για μονοπώλια ή ολιγοπώλια, απλώς για «ανταγωνισμό». Φυσικά ξέρουμε ότι αυτό δεν είναι αλήθεια. Στην πραγματικότητα κινούμαστε από μια κατάσταση στην οποία σε ορισμένες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Γερμανία, υπάρχουν μεγάλες εταιρείες με σημαντική δύναμη που κυριαρχούν στους τομείς τους, σε μια άλλη κατάσταση στην οποία αυτές οι εταιρείες κυριαρχούν στους ίδιους τομείς, αλλά παγκόσμια. Αυτό αποτελεί μια σημαντική αλλαγή, διότι ελέγχουν όλο τον κόσμο.

• Μιλάτε για τα μονοπώλια.

Οταν έχεις μονοπωλιακό ανταγωνισμό, τα μονοπώλια αποφασίζουν για τις ποσότητες που θα παραχθούν και όχι η αγορά. Αυτά αποφασίζουν για την παραγωγή, με κριτήριο τα κέρδη τους. Δεν παράγουν για να βελτιώσουν τα πράγματα, εκτός και εάν αυτό τούς αποφέρει αύξηση του ποσοστού κέρδους. Αυτό έχει αποτέλεσμα οι επενδύσεις να περιορίζονται από την αγορά, αντί να πυροδοτούνται. Πολλά απ’ αυτά τα έχουν πει ο Λένιν και ο Χίλφερντινγκ πριν από εκατό χρόνια.

• Παρά τη βαθιά κρίση του καπιταλισμού, δεν βλέπουμε κάποια σημαντική αντίδραση από την εργατική τάξη ή κάποια σοβαρή προσπάθεια που να απειλεί το σύστημα. Πώς εξηγείτε αυτή την αντίφαση;

Αυτό είναι αλήθεια. Το μεγαλύτερο μέρος της Αριστεράς είναι απελπισμένο και αυτό είναι κάπως ντροπιαστικό. Γι’ αυτό δεν βλέπουμε και κάποια σημαντική αριστερή αντιπολίτευση. Νομίζω ότι αντανακλά το γεγονός ότι έχει πάρει πάρα πολύ χρόνο για να ανακάμψει από την άθλια επιρροή του σταλινισμού. Είναι ένα εν μέρει φυσικό και εν μέρει θεωρητικό πρόβλημα. Η θεωρητική συζήτηση στο πλαίσιο του μαρξισμού δεν έχει φτάσει εκεί που θα έπρεπε. Οι περισσότερες θεωρητικές έννοιες χάθηκαν μαζί με τον σταλινισμό. Είναι ένα ατυχές, αλλά αληθινό γεγονός. Η Αριστερά πρέπει να αναπτύξει μια κουλτούρα που θα της επιτρέψει να το πετύχει αυτό. Να μην προσωποποιεί τα προβλήματα και δημιουργεί θεωρητικά τέρατα. Είμαι αισιόδοξος.

• Οσον αφορά το σήμερα;

Το ίδιο συμβαίνει και τώρα. Υπάρχει μεγάλη απογοήτευση και απελπισία. Αν δούμε όμως δύο χώρες που γνωρίζω, τη Νότια Αφρική και την Αγγλία, θα διαπιστώσουμε ότι δεν πρόκειται για την ίδια απελπισία. Στην πρώτη οι άνθρωποι αγωνίζονται, απεργούν και διατηρούν κάποια ίχνη ελπίδας, παρότι το προσδόκιμο ζωής τους σε σχέση με την Αγγλία είναι πολύ χαμηλότερο. Στην Αγγλία, αντίθετα, βλέπω μια βαθιά απελπισία. Εάν δούμε συνολικά τον Τρίτο Κόσμο, θα διαπιστώσουμε ότι έχουν μεγαλύτερες ελπίδες, επειδή δεν υπέστησαν τις ίδιες ήττες που είχαμε για παράδειγμα στην Ευρώπη. Στην Αγγλία οι εργαζόμενοι απέσπασαν σημαντικές παραχωρήσεις, αλλά η φύση της Σοσιαλδημοκρατίας ήταν τέτοια που δεν εκπλήρωσε όλες τις προσδοκίες και εγκατέλειψε την προσπάθεια για ολοκληρωτική αλλαγή, ενώ ενέδωσε και σε άλλα φαινόμενα, όπως ο εθνικισμός. Αυτό είναι που βλέπουμε και σήμερα με την προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Σκοτίας. Το μεγαλύτερο μέρος της Αριστεράς στη Σκοτία, εκτός από το σταλινικό κόμμα, είναι υπέρ της ανεξαρτητοποίησης. Και αυτό γιατί πιστεύει πως εάν η Σκοτία ανεξαρτητοποιηθεί, θα έχει μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας.

• Εκτός από τον εθνικισμό, έχουμε την άνοδο της Ακροδεξιάς και του ναζισμού. Πώς τους αντιμετωπίζουμε;

Υπό συνθήκες υποχώρησης της Αριστεράς και της Σοσιαλδημοκρατίας και σε μια κατάσταση βαθιάς ύφεσης, ζούμε μια εποχή πόλωσης και διάσπασης. Οι άνθρωποι αναζητούν λύσεις του παρελθόντος που φαντάζουν ριζοσπαστικές, καθώς τα υπάρχοντα κόμματα έχουν αποτύχει εντελώς. Υπάρχουν και ιστορικά αντίστοιχα. Οι άνθρωποι οδηγούνται στην Αριστερά και στη Δεξιά. Υπάρχουν αρκετοί που βλέπουν αριστερά, αν και δεν εντάσσονται σε κόμματα. Ο μαρξισμός σήμερα είναι πιο αποδεκτός. Αυτό μοιάζει παράδοξο, αλλά δεν είναι. Υπάρχει πόλωση και κάποιοι άλλοι πάνε στη Δεξιά, γιατί πιστεύουν ότι είναι ριζοσπαστική. Ομως στο παρελθόν, όπως και τώρα, αυτή η πτέρυγα έχει απαράδεκτα συνθήματα, όπως για παράδειγμα κατά των μεταναστών. Δεν πρέπει να κατηγορούμε κάποια τμήματα των εργαζομένων που βλέπουν προς τα εκεί, διότι πολλές κυβερνήσεις, ακόμα και κεντρώες ή σοσιαλδημοκρατικές, υιοθέτησαν ρατσιστικές πολιτικές και συνεχίζουν και το κάνουν και ως αντιπολίτευση. Και αυτό γίνεται για δημαγωγικούς λόγους, αλλά ανοίγει τον δρόμο στους φασίστες.

Ποιος είναι

Γεννήθηκε το 1937 στη Νότια Αφρική, αλλά αναγκάστηκε να την εγκαταλείψει, καθώς διωκόταν για τις πολιτικές αντιλήψεις του. Μετακόμισε στη Σοβιετική Ενωση, όπου τελείωσε τις σπουδές του. Ωστόσο το διδακτορικό του, το οποίο ήταν επικριτικό για τα κομμουνιστικά κόμματα, απορρίφθηκε. Από το 1965 άρχισε τη διδασκαλία του στο Τμήμα Μαρξιστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Γλασκόβης, όπου και ζει. Το 1973 ίδρυσε το γνωστό περιοδικό «Critique», το οποίο διευθύνει μέχρι σήμερα.