Ραφαέλε Σιμόνε: «Ζούμε μια βαθιά παραμορφωμένη δημοκρατία»

Ο Ιταλός γλωσσολόγος και φιλόσοφος, Ραφαέλε Σιμόνε, θεωρεί ότι η δημοκρατία, έτσι όπως την ξέραμε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, έχει κλείσει τον κύκλο της και για τον λόγο αυτόν βλέπουμε σήμερα όλα τα φαινόμενα παρακμής, όπως οι τεχνοκρατικές κυβερνήσεις που εκφράζουν τις ελίτ, η κυριαρχία του χρηματοπιστωτικού τομέα και η άνοδος του φασισμού. Ετσι, μιλά για μια «βαθιά παραμορφωμένη δημοκρατία». Για την Αριστερά λέει ότι πρέπει να πετύχει μια παγκόσμια συνεργασία και συντονισμό και, κυρίως, «να εκπονήσει νέα οράματα και σχέδια για την εποχή μας».

• Εκτός από το «Μειλίχιο Τέρας», το οποίο έχετε περιγράψει πολύ καλά στο βιβλίο σας, υπάρχει και το Μαύρο Τέρας του Φασισμού, το οποίο απειλεί τη δημοκρατία σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Είναι η οικονομική κρίση η μοναδική αιτία αναβίωσής του;

Μετά από πολλά χρόνια προβληματισμού, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι και η πολιτική έχει τους κύκλους της, όπως ακριβώς και η οικονομία. Η δημοκρατία ως πολίτευμα και πολύ περισσότερο ως νοοτροπία έχει κλείσει πιθανώς τον «μεταπολεμικό κύκλο» της, εν μέρει εξαιτίας μιας σειράς απρόοπτων παγκόσμιων γεγονότων (όπως η παγκόσμια οικονομική κρίση και οι συνέπειές της, η μετανάστευση, η φτωχοποίηση, η κρίση πολιτικής εκπροσώπησης κ.λπ.) και εν μέρει εξαιτίας της αναβίωσης των πρωτόγονων ενστίκτων, τα οποία υπήρξαν πάντα το θεμέλιο του φασισμού στην ιστορία. Για να μείνει ζωντανή η δημοκρατία, απαιτεί από τους υποστηρικτές της μια τεράστια προσπάθεια για να ελέγξουν τις πρωταρχικές τους ορμές και πρώτα απ’ όλα να αποδεχτούν τον αντίπαλό τους και τη δυνατότητά του να συνεισφέρει στον πολιτικό διάλογο. Ολα τα προσανατολισμένα προς τον φασισμό κινήματα αφήνουν αυτές τις ορμές ανεξέλεγκτες. Αυτή είναι μια διαφορά τεράστιας σημασίας. Τελικά φαίνεται να είναι μια ιστορική κανονικότητα το γεγονός ότι οι χώρες που έχουν εμπειρία από κάποιας μορφής φασισμό (πρακτικά δηλαδή όλες εκείνες στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη, πλην της Βρετανίας) τείνουν να τον ξαναγεννούν. Αυτό συμβαίνει πιθανώς επειδή η ψυχο-πολιτική βάση για μια τέτοια στάση είναι βαθιά ριζωμένη σ’ αυτές τις χώρες.

• Στην Ιταλία έχουμε μια νέα, μη εκλεγμένη, κυβέρνηση, αυτή του Ματέο Ρέντσι. Πριν απ’ αυτήν είχαμε εκείνες του Ενρίκο Λέτα και του τεχνοκράτη Μάριο Μόντι. Στην Ελλάδα, πριν από δυόμισι χρόνια, είχαμε επίσης μια μη εκλεγμένη κυβέρνηση, με πρωθυπουργό έναν πρώην κεντρικό τραπεζίτη. Τι είδους δημοκρατία είναι αυτή που φοβάται να ζητήσει τη γνώμη των πολιτών για τους κυβερνήτες τους;

Πρόκειται, στην πραγματικότητα, για μια βαθιά παραμορφωμένη δημοκρατία. Οι πιο χτυπητές περιπτώσεις είναι αυτές του Μόντι και του Ρέντσι. Ο πρώτος ήταν ένα πρόσωπο που είχε σταλεί από τις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές δυνάμεις για «να βάλει τάξη στην Ιταλία», ενώ το ίδιο πρόσημο είχαν πολλά από τα μέλη της κυβέρνησής του. Η θεαματική αποτυχία της αποστολής του (η οποία οφειλόταν, επίσης, στην αλαζονεία, αλλά και στη μετριότητα του ιδίου) άνοιξε τον δρόμο στον ανέκφραστο Ρέντσι. Αυτός έκανε ένα «κομματικό πραξικόπημα» απέναντι στον σύντροφό του Λέτα (και αφού του είχε υποσχεθεί συνεργασία), ώθησε το Δημοκρατικό Κόμμα στην κατεύθυνση που επιθυμούσε, έτσι ώστε να διασφαλίσει για τον εαυτό του μια διαρκή υποστήριξη και αποφάσισε (με αμφισβητούμενη συνταγματικότητα) ότι τα έξοχα αποτελέσματα που κατέγραψε στα προκριματικά έπρεπε να θεωρηθούν αποτέλεσμα μιας πραγματικής εκλογής! Πρόκειται για ένα είδος αυταρχικής και προσωποπαγούς δημοκρατίας, που έχει αποτέλεσμα την αποσταθεροποίηση της εσωτερικής δομής του Δημοκρατικού Κόμματος και τη δημιουργία μιας αναβαθμισμένης εκδοχής του «ήπιου μπερλουσκονισμού».

• Η Σοσιαλδημοκρατία υπήρξε στο παρελθόν το αντίπαλο δέος των συντηρητικών κομμάτων. Δημιούργησε το κράτος πρόνοιας και ενίσχυσε τις δημόσιες επενδύσεις. Εδώ και κάποια χρόνια έχει υιοθετήσει το νεοφιλελεύθερο δόγμα. Πώς ερμηνεύετε αυτή την πολιτική μετάλλαξη;

Κατά τη γνώμη μου, αλλά επίσης σύμφωνα με τους πιο αρμόδιους ειδικούς, είναι αποτέλεσμα της παγκόσμιας κρίσης, η οποία, από την άλλη, ήταν η «γενική επανάληψη» της κατάληψης της παγκόσμιας εξουσίας από τις γιγάντιες επιχειρήσεις που κυβερνούν τον πλανήτη. Ωστόσο, κάτι πήγε στραβά, καθώς υπήρξε υπερβολή στη δόση της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης. Κόντεψαν να σκοτώσουν το ζώο που ήθελαν να εκμεταλλευτούν! Δεν πρέπει να ξεχνάμε, από την άλλη μεριά, ότι ο νεοφιλελευθερισμός έχει δημιουργήσει σ’ ολόκληρο τον κόσμο για περίπου τριάντα χρόνια ένα πολιτιστικό κλίμα επιθυμίας για κατανάλωση, διασκέδαση και ακολασία, το οποίο κατακτά καθημερινά καινούργια εδάφη. Η Γη της Επαγγελίας είναι σήμερα η Κίνα, στην οποία η οικονομική ελευθερία είναι εκρηκτική, αλλά είναι εντελώς αποκομμένη από την πολιτική ελευθερία. Θα μπορούσε αυτό να γίνει ένα νέο μοντέλο και για τον Δυτικό Κόσμο; Πολλές χώρες (όπως για παράδειγμα η Ουγγαρία και η Ισπανία) θα απαντούσαν «ναι». Τι θέλετε να κάνει μέσα σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο η Σοσιαλδημοκρατία; Ακόμα και οι πιο φτωχοί θέλουν να καταναλώσουν και να σπαταλήσουν και όχι να συνεργαστούν! Η Αριστερά γενικά πρέπει να φρεσκάρει και να ανανεώσει σε βάθος τα ίδια της τα θεμέλια, εάν θέλει να ξαναπιάσει τον σφυγμό των ψηφοφόρων.

• Ο νεοφιλελευθερισμός εφαρμόζει την παγκόσμια στρατηγική του διευρύνοντας τις ανισότητες και τη φτώχεια. Ποια πρέπει να είναι η απάντηση της Αριστεράς;

Οποιαδήποτε απάντηση από τη μεριά της Αριστεράς θα είναι εξαιρετικά δύσκολη, καθώς θα απαιτεί ως προαπαιτούμενο μια παγκόσμια συνεργασία και συντονισμό, κάτι που μοιάζει σχεδόν αδύνατο. Σ’ έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο δεν μπορείς να επιβάλεις στις μεγάλες επιχειρήσεις να περιορίσουν τις ορέξεις τους σε μία μόνο χώρα, αφού μπορούν εν μια νυκτί να μεταφέρουν τις δραστηριότητές τους σε πιο φιλόξενα και ανεκτικά μέρη του κόσμου. Αυτό σημαίνει ότι η Αριστερά θα πρέπει να πάει βήμα βήμα: Πρώτον, να ηθικοποιήσει την πολιτική ζωή κάθε χώρας ξεχωριστά. Δεύτερον, να εκπονήσει νέα οράματα και σχέδια, κατάλληλα για την εποχή μας, τα οποία να είναι σοσιαλιστικά, χωρίς το στοιχείο της μετάνοιας που συχνά υπάρχει στη σοσιαλιστική ιδεολογία. Τρίτον, πρέπει να επανεξετάσει όλα τα βασικά θέματα των καιρών μας, προκειμένου να εξακριβώσει ποια έχει παραβλέψει (και οπωσδήποτε το ζήτημα της ψηφιακής επανάστασης και των συνεπειών της στην εργασία, στην κουλτούρα, στις νοοτροπίες, στην εκπαίδευση) και άρα χρήζουν μιας σοσιαλιστικής ανάλυσης. Πρόκειται για ένα πολύ μακρύ ταξίδι, μια φοβερά περίπλοκη αποστολή και πολύ περισσότερο στον βαθμό που στην Ευρώπη δεν διαφαίνεται καμία προσωπικότητα από τους πραγματικούς πρωταγωνιστές.

• Πρόσφατα, υπήρξαν καταγγελίες από ένα πρώην στέλεχος των ιταλικών μυστικών υπηρεσιών σχετικά με τον ρόλο αυτών των υπηρεσιών στην απαγωγή και δολοφονία του Αλντο Μόρο. Πόσο σκοτεινή παραμένει αυτή η υπόθεση;

Αυτό το θέμα δεν έχει και μεγάλη σχέση με τη συζήτησή μας και απλά θα εκφράσω μια άποψη. Οι ισχυρές εξουσίες έχουν πάντοτε ένα σκοτεινό πρόσωπο. Ενας από τους μύθους της λαϊκίστικης νεωτερικότητας είναι πως η δημοκρατία πρέπει να ζει σε πλήρη διαφάνεια, πως πρέπει να είναι ένας «κρυστάλλινος οίκος». Υποτίθεται ότι το διαδίκτυο είναι κρίσιμο γι’ αυτόν τον σκοπό. Νομίζω ότι πρόκειται για ακόμα μία ψευδαίσθηση και δεν ξέρω εάν είναι ειλικρινής ή κακόπιστη. Ολη η ιστορία της παγκοσμιοποιημένης εξουσίας είναι μια ιστορία αποσιωπήσεων, μισής αλήθειας και πάει λέγοντας. Η Lehman Brothers έλεγε ψέμματα για τους ισολογισμούς της, ακριβώς όπως η Ελλάδα έλεγε ψέματα για τον εαυτό της. Η υπόθεση Μόρο είναι μια εκδήλωση αυτής της τετριμμένης αλήθειας: η πολιτική ζει με ψέματα, μυστικά, κατασκοπία, πληροφοριοδότες, ψεύτικους φίλους, ακόμα και φόνους εάν είναι απαραίτητο. Τι έχουμε να πούμε για παράδειγμα για την υπόθεση του Ούλοφ Πάλμε; Μπόρεσε κανείς στην εντελώς διαφανή Σουηδία να ξεσκεπάσει το μυστήριο; Αυτό που μας αφορά είναι ότι εκείνοι που εξύφαναν αυτή τη συνωμοσία βρίσκονται ακόμα ανάμεσά μας και πιθανώς μας κυβερνούν!

Ποιος είναι

Γεννημένος στο Λέτσε της Ιταλίας το 1944, σπούδασε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, όπου σήμερα είναι καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο La Sapienza. Εχει δημοσιεύσει πολλά έργα λεξικογραφίας και γλωσσολογίας, αλλά και έργα πολιτικής φιλοσοφίας και φιλοσοφίας του πολιτισμού, στα οποία διακρίνεται η επιρροή του Αλεξίς ντε Τοκβίλ, καθώς και του Ορτέγκα ι Γκασέτ και των κειμένων του Πιερ Πάολο Παζολίνι. Στα ελληνικά κυκλοφορεί το βιβλίο του «Το μειλίχιο τέρας» (2011) από τις εκδόσεις Πόλις.