Πόσο σοβαρά αντιμετωπίζουμε τη βιοποικιλότητα;

Η ζωή έχει υπάρξει στη Γη για περίπου 3.700 εκατομμύρια χρόνια. Κατά την περίοδο αυτή γνωρίζουμε πέντε εκδηλώσεις μαζικής εξαφάνισης.

Πρόκειται για δραματικά επεισόδια κατά τα οποία πολλές, αν όχι οι περισσότερες, μορφές ζωής εξαφανίστηκαν σε μια γεωλογική περίοδο.

Η πιο πρόσφατη από αυτές ήταν η παγκόσμια καταστροφή που εξαφάνισε τους δεινόσαυρους και μυριάδες άλλα είδη, περίπου 66 εκατομμύρια χρόνια πριν.

Ενας αυξανόμενος αριθμός επιστημόνων υποστηρίζει ότι ο πλανήτης μας μπορεί να έρθει αντιμέτωπος σύντομα με μια έκτη μαζική εξαφάνιση που θα καθοδηγείται από τις επιδεινούμενες επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Aλλοι χαρακτηρίζουν αυτούς τους ισχυρισμούς ως κακά πληροφορημένη κινδυνολογία.

Ωστόσο, κάποιοι υποστηρίζουν κατηγορηματικά ότι η έκτη μαζική εξαφάνιση στη Γη έχει φτάσει.

Οι μαζικές εξαφανίσεις σχετίζονται με την καταστροφική απώλεια της βιοποικιλότητας, αλλά αυτό που πολλοί άνθρωποι αδυνατούν να εκτιμήσουν είναι ακριβώς τι σημαίνει «βιοποικιλότητα».

Ετσι, όταν μιλάμε για βιοποικιλότητα περιοριζόμαστε στην απλή καταμέτρηση των ειδών. Για παράδειγμα, εάν ένα είδος εξαφανίζεται χωρίς να αντικατασταθεί, τότε χάνουμε τη βιοποικιλότητα.

Ωστόσο, υπάρχει κάτι πολύ περισσότερο στη βιοποικιλότητα εκτός από αυτά καθεαυτά τα είδη.

Μέσα σε κάθε είδος συνήθως υπάρχουν σημαντικές ποσότητες γενετικών, δημογραφικών, συμπεριφορικών και γεωγραφικών διαφοροποιήσεων.

Μεγάλο μέρος αυτών των παραλλαγών περιλαμβάνει προσαρμογές στις τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες, βελτίωση της βιολογικής φυσικής κατάστασης του ατόμου-οργανισμού και του πληθυσμού του.

Και υπάρχει επίσης ένα τεράστιο πεδίο στη βιοποικιλότητα που περιλαμβάνει τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφορετικών ειδών και το φυσικό περιβάλλον τους.

Πολλά φυτά βασίζονται σε ζώα για την επικονίαση και τη διασπορά σπόρων. Ανταγωνιστικά είδη προσαρμόζονται το ένα με το άλλο, όπως κάνουν τα αρπακτικά με τη λεία τους.

Τα παθογόνα και οι ξενιστές τους αλληλεπιδρούν και εξελίσσονται μαζί, μερικές φορές με αξιοσημείωτη ταχύτητα.

Ως εκ τούτου, τα ίδια τα οικοσυστήματα αποτελούν ένα μείγμα από διαφορετικά είδη που συνεχώς ανταγωνίζονται, αντιμάχονται, συνεργάζονται, κρύβονται, κοροϊδεύουν, εξαπατούν και καταναλώνουν το ένα το άλλο με διάφορους τρόπους.

Ολα αυτά είναι η βιοποικιλότητα, από τα γονίδια έως τα οικοσυστήματα και τα πάντα στο αναμεταξύ τους.

Δίχως να έχει σημασία το πώς θα μετρηθεί, μια μαζική εξαφάνιση ειδών συντελείται ήδη. Μια μελέτη του 2015 χρησιμοποίησε συντηρητικές παραδοχές για το ποσοστό εξαφάνισης των ειδών για διάφορες ομάδες από τις αρχές του 20ού αιώνα.

Σύμφωνα με αυτή, τα είδη εξαφανίζονται πολύ ταχύτερα από ό,τι πριν.

Από το 1900, τα ερπετά εξαφανίζονται 24 φορές πιο γρήγορα, τα πουλιά 34 φορές πιο γρήγορα, τα θηλαστικά και τα ψάρια περίπου 55 φορές πιο γρήγορα και τα αμφίβια 100 φορές πιο γρήγορα από ό,τι στο παρελθόν.

Για όλες τις ομάδες σπονδυλωτών μαζί, ο μέσος ρυθμός απώλειας των ειδών είναι 53 φορές υψηλότερος σε σχέση με το παρελθόν.

Αυτές οι μοντέρνες εξαφανίσεις αγνοούν τις απώλειες των ειδών που προκλήθηκαν από τον άνθρωπο πριν από το 1900.

Εχει υπολογιστεί, για παράδειγμα, ότι οι Πολυνήσιοι αφάνισαν περίπου 1.800 είδη ενδημικών πουλιών του νησιωτικού συμπλέγματος, καθώς αποίκισαν τον Ειρηνικό κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο χιλιετιών.

Και πολύ παλαιότερα από τότε, ο άνθρωπος ως κυνηγός-τροφοσυλλέκτης προκάλεσε την εξαφάνιση ειδών, κυρίως των μεγάλων θηλαστικών, όπως των μαστόδοντων.

Στην Αυστραλία, για παράδειγμα, την άφιξη των ανθρώπων, τουλάχιστον 50.000 χρόνια πριν, ακολούθησε σύντομα η μαζική εξαφάνιση των μεγάλων σαυρών και των πυθώνων, των μεγάλων καγκουρό, των μαρσιποφόρων λιονταριών και των μεγάλων ιπποπόταμων, μεταξύ άλλων.

Ως αποτέλεσμα αυτών των εξαφανίσεων πριν από το 1900, τα περισσότερα οικοσυστήματα σε όλο τον κόσμο πέρασαν από ένα «φίλτρο εξαφάνισης» όπου τα πιο ευάλωτα είδη εξαφανίστηκαν, αφήνοντας τα σχετικά πιο ανθεκτικά ή τα λιγότερο εμφανή είδη πίσω.

Η έκτη μεγάλη εξαφάνιση εξελίσσεται με άλλους τρόπους, ιδιαίτερα με τη διαδεδομένη εξόντωση εκατομμυρίων (ίσως και δισεκατομμυρίων) των πληθυσμών των ζώων και των φυτών.

Ακριβώς όπως τα είδη μπορούν να εξαφανιστούν, η μείωση των πληθυσμών τους επιφέρει μείωση της γενετικής τους ποικιλομορφίας και των μακροπρόθεσμων προοπτικών επιβίωσης του είδους.

Για παράδειγμα, ο ρινόκερος της Σουμάτρας κάποτε επιβίωνε ευρέως σε όλη τη νοτιοανατολική Ασία και την Ινδοκίνα.

Σήμερα σώζεται μόνο σε πολύ μικρούς θυλάκους που περιορίζονται περίπου στο 3% της αρχικής γεωγραφικής εμβέλειάς του.

Δραματική μείωση

Τα τρία τέταρτα των μεγαλύτερων σαρκοφάγων του κόσμου -στα οποία συμπεριλαμβάνονται οι μεγάλες γάτες, οι αρκούδες, οι βίδρες και οι λύκοι- μειώνονται σε αριθμό, με τα μισά από αυτά τα είδη να έχουν χάσει τουλάχιστον το 50% του πρότερου εύρους τους.

Με εξαίρεση ορισμένες περιοχές άγριας φύσης, ομοίως μειώνονται οι πληθυσμοί των μεγάλων, μακρόβιων δέντρων.

Οπως διαπιστώνεται στην έκθεση «Living Planet Report 2016» του WWF, στην οποία εξετάστηκαν περίπου 14.000 σπονδυλωτά, από το 1970 μέχρι το 2012 μειώθηκαν κατά 60%.

Και καθώς καταρρέουν οι πληθυσμοί πολλών ειδών, μειώνονται παράλληλα οι ζωτικής σημασίας οικολογικές λειτουργίες τους, δημιουργώντας δυνητικά παράπλευρες συνέπειες, που μπορεί να αλλάξουν ολόκληρα οικοσυστήματα.

Ως εκ τούτου, η εξαφάνιση ειδών μπορεί να σταματά να διαδραματίζει οικολογικό ρόλο, πολύ πριν αυτά εξαφανιστούν.

Ολα όσα γνωρίζουμε για τη βιολογία της διατήρησής μας υποδεικνύουν ότι τα είδη των οποίων οι πληθυσμοί είναι σε ελεύθερη πτώση είναι όλο και πιο ευάλωτα στην εξαφάνιση.

Οι εξαφανίσεις σπάνια συμβαίνουν ακαριαία, αλλά ο συνδυασμός της μείωσης των αριθμών, ο κατακερματισμός του πληθυσμού, η ενδογαμία και η μειωμένη γενετική παραλλαγή μπορούν να οδηγήσουν σε μοιραία «δίνη εξαφάνισης».

Και, βέβαια, δεν μιλάμε μόνο για την απώλεια των χαριτωμένων ζώων, καθώς ο ανθρώπινος πολιτισμός βασίζεται στη βιοποικιλότητα για την ίδια την ύπαρξή του με τα φυτά, τα ζώα και τους μικροοργανισμούς με τους οποίους μοιραζόμαστε τη Γη να μας προμηθεύουν με ζωτικές υπηρεσίες του οικοσυστήματος.

Αυτές περιλαμβάνουν τη ρύθμιση του κλίματος, την παροχή καθαρού νερού, τον περιορισμό των πλημμυρών, την προμήθεια απαραίτητων θρεπτικών συστατικών για τη γεωργία και τη δασοκομία και τον έλεγχο των παράσιτων και των φορέων ασθενειών των καλλιεργειών.