Καλώς ήρθατε στην Ανθρωπόκαινο

Οταν οι επιστήμονες εξετάζουν την επίδραση των ανθρώπων στον πλανήτη, εστιάζουν κυρίως στην εξαφάνιση των ειδών.

Αλλά όλο και περισσότεροι ερευνητές διαπιστώνουν ότι οι άνθρωποι, μέσω της εξημέρωσης των ζώων, της μετεγκατάστασης και του κυνηγιού, έχουν καταστεί μια εξελικτική κινητήρια δύναμη που έχει οδηγήσει σε νέα είδη, νέα χαρακτηριστικά και τα νέα οικοσυστήματα.

Μια νέα μελέτη, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο «Proceedings of the Royal Society B», υποστηρίζει ότι, αν θέλουμε να διατηρήσουμε τη βιοποικιλότητα της ζωής που εκτιμούμε, πρέπει να κατανοήσουμε τόσο τη φύση αυτής της καθοδηγούμενης από τον άνθρωπο διαδικασίας όσο και τις επιπτώσεις της.

Οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Yale εκτιμούν ότι πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση υπήρχαν έξι δισεκατομμύρια δέντρα στη Γη. Σήμερα, υπάρχουν μόνο τρία δισεκατομμύρια.

Αυτή η αποψίλωση των δασών και η μετατροπή της Γης σε παραγωγό τροφίμων, καυσίμων, νημάτων και ζωοτροφών, σε συνδυασμό με το κυνήγι και τη συγκομιδή, οδήγησαν σε έναν ρυθμό εξαφάνισης ειδών περίπου 100 έως 1.000 φορές υψηλότερο απ’ ό,τι θα αναμενόταν χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση.

Αυτό αποτελεί ίσως την αρχή της έκτης μαζικής εξαφάνισης στην ιστορία της Γης, με τεράστια επίπτωση στον πλανήτη και έναν λόγο για τον οποίο πολλοί επιστήμονες έχουν δηλώσει ότι έχουμε εισέλθει στην Ανθρωπόκαινο Εποχή.

Η μείωση των ειδών δεν είναι μια τυχαία διαδικασία. Ενας δυσανάλογα μεγάλος αριθμός από αυτά που οδηγούνται στην εξαφάνιση είναι τα μεγαλύτερα ζώα, τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα.

Αυτή η «εξαφάνιση μεγάλων θηλαστικών» ξεκίνησε πριν από 50.000 χρόνια.

Οσο κι αν είναι απίστευτο, τα μισά από όλα τα μεγάλα θηλαστικά σε όλο τον κόσμο, κάτι που ισοδυναμεί με το 4% του συνόλου των ειδών των θηλαστικών, έχουν χαθεί σε αυτό το διάστημα.

Και οι εξαφανίσεις δεν περιορίζονται μόνο στα θηλαστικά.

Τα τελευταία 500 χρόνια υπήρξαν 784 τεκμηριωμένες εξαφανίσεις ειδών, μεταξύ των οποίων 79 θηλαστικών, 129 πτηνών, 21 ερπετών, 34 αμφίβιων, 81 ψαριών, 359 ασπόνδυλων και 86 φυτών.

Οι άνθρωποι έχουν επίσης περίπου 474 είδη οικόσιτων ζώων και 269 φυτά για να καλύπτουν τις ανάγκες τους και αυτό έχει οδηγήσει στην εμφάνιση νέων ειδών.

Από τις 40 πιο κοινές γεωργικές καλλιέργειες στον κόσμο, οι 8 μπορεί να θεωρηθούν εντελώς νέα είδη, όπως ακριβώς η εξημέρωση ζώων έχει δημιουργήσει νέα είδη, π.χ. ο σκύλος και ο οικόσιτος χοίρος.

Η εξημέρωση των ζώων έχει επίσης οδηγήσει σε σημαντική αλλαγή στην κατανομή των ζώων.

Σύμφωνα με τον Βάτσλαβ Σμιλ του Πανεπιστημίου της Μανιτόμπα, στο σύνολο των χερσαίων θηλαστικών του πλανήτη, οι άνθρωποι αποτελούν το 30%, τα οικόσιτα ζώα αποτελούν το 67% και τα άγρια θηλαστικά μόλις το 3%.

Αρκετοί οργανισμοί έχουν επίσης μεταφερθεί σε ολόκληρο τον κόσμο - συμπεριλαμβανομένων των καλλιεργειών, των οικόσιτων ζώων και παθογόνων, όπως οι ιοί και τα βακτήρια.

Αυτή η μετακίνηση οδήγησε στη δημιουργία ενός μικρού αριθμού εξαιρετικά κοινών ειδών, όπως ο καφέ αρουραίος, σε νέα υβριδικά είδη, όπως τα μουλάρια, και σε μια γενική ομογενοποίηση της πανίδας και της χλωρίδας στη Γη.

Αυτή η βιολογική μετεγκατάσταση ξεκίνησε τον 16ο αιώνα, όταν ανταλλάχθηκαν είδη από τον Παλαιό Κόσμο της Ευρώπης και της Ασίας με εκείνα στον Νέο Κόσμο (την Αμερική).

Αυτό είναι γνωστό ως η «Κολομβιανή Ανταλλαγή», η οποία οδήγησε στην παγκοσμιοποίηση της ανθρώπινης διατροφής, με τις νέες παγκόσμιες καλλιέργειες, όπως το καλαμπόκι, οι πατάτες και η μανιόκα, και μια εναλλαγή σε καλλιέργειες, όπως το ζαχαροκάλαμο και το σιτάρι. Αλλά και τα οικόσιτα ζώα αντάλλαξαν ηπείρους.

Από τότε, πολλά από αυτά τα φυτά και τα ζώα έχουν υποστεί ραγδαία εξέλιξη στο νέο περιβάλλον τους, που οδηγεί στην εμφάνιση νέων ειδών. Τυχαίες μεταφορές από την Ευρώπη συνέβησαν επίσης.

Η ευλογιά, η ιλαρά και ο τύφος σκότωσαν πάνω από 50 εκατομμύρια ανθρώπους στη Νότια και την Κεντρική Αμερική κατά τη διάρκεια του αποικισμού του Νέου Κόσμου.

Οι ανταλλαγές αυτές συνεχίζουν και σήμερα και τα χωροκατακτητικά είδη έχουν γίνει σημαντική απειλή σε όλες τις ηπείρους.

Επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο της Κονστάντσα έχουν αποδείξει ότι το 4% των φυτικών ειδών έχουν μεταφερθεί σε όλο τον κόσμο, ποσοστό που ισοδυναμεί με όλα τα ενδημικά είδη φυτών στην Ευρώπη.

Στα σημερινά οικοσυστήματα τα περισσότερα από τα χαρακτηριστικά έχουν αναδιαμορφωθεί από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Και ενώ πολλά έχουν υποστεί σημαντική απώλεια της βιοποικιλότητάς τους, μέσω αυτής της αλλαγής μπορούν επίσης να δημιουργηθούν περιβάλλοντα που επιτρέπουν ευκαιρίες για την ανάδειξη νέων ειδών.

Ενα ενδιαφέρον παράδειγμα είναι αυτό του κοινού αστικού κουνουπιού, το οποίο έχει μεταφερθεί στον υπόγειο σιδηρόδρομο του Λονδίνου και δημιούργησε έναν υπόγειο πληθυσμό κουνουπιών διαφορετικό από οποιονδήποτε άλλο στη Γη.

Πλέον, αποκαλείται κουνούπι του υπόγειου σιδηρόδρομου, καθώς έχει αποκλίνει αρκετά από τα ξαδέλφια του πάνω από το έδαφος ώστε να μην μπορούν πλέον να διασταυρωθούν μεταξύ τους, ενώ παρουσιάζουν και σημαντικά διαφορετική συμπεριφορά.

Ετσι, μέσω της αναπαραγωγής, της συγκομιδής και της μεταφοράς των καλλιεργειών και των ζώων, καθώς και της επίδρασης των υψηλότερων θερμοκρασιών της ατμόσφαιρας και της επιφάνειας, που προκύπτουν από τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου, οι άνθρωποι έχουν -και συνεχίζουν να το κάνουν- αλλάξει την εξελικτική πορεία των ειδών που μοιράζονται τον πλανήτη μαζί τους.

Αν λάβουμε υπόψη και την επιστημονική ανάπτυξη ποικίλων νέων βιολογικών προϊόντων, όπως τα αντιβιοτικά, τα φυτοφάρμακα και οι νέοι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί, είναι φανερό ότι οι άνθρωποι έχουν πράγματι γίνει η μεγαλύτερη εξελικτική δύναμη στον κόσμο, ικανή να τον διαμορφώνει με τη δημιουργία νέων ειδών και την καταστροφή άλλων.

Εντούτοις, αν θέλουμε να συμβάλουμε στη διατήρηση των εκατομμυρίων ειδών στη Γη, θα πρέπει να εξετάσουμε τον αντίκτυπο των ανθρώπινων δράσεων σε ό,τι αφορά αυτές τις παράλληλες δημιουργικές και καταστροφικές δυνάμεις.