Οι πλημμύρες απειλούν την Ευρώπη

Aν και οι πλημμύρες, ως φαινόμενο που σχετίζεται με τη δυναμική των ποταμών, δεν αποτελούν ασυνήθιστα γεγονότα, έχει διαπιστωθεί ότι σε ολόκληρη την Ευρώπη, αλλά και σε όλα τα χρόνια, απειλούν, μεταξύ άλλων, ανθρώπινες ζωές, το περιβάλλον και τις οικονομικές δραστηριότητες.

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια οι πλημμύρες έχουν γίνει μεγαλύτερη απειλή εξαιτίας της σφοδρότητάς τους και της αύξησης των πλημμυρικών επεισοδίων. Οπως αποκαλύπτει μια νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος και για τα δύο αυτά γεγονότα την ευθύνη έχει η ανθρώπινη παρέμβαση.

Σύμφωνα με την έκθεση «Κίνδυνοι πλημμυρών και περιβαλλοντική ευαισθησία», που βασίστηκε σε στοιχεία της ευρωπαϊκής βάσης δεδομένων των επιπτώσεων από τις πλημμύρες, μεταξύ των ετών 1980 και 2010 σε 37 ευρωπαϊκές χώρες καταγράφηκαν συνολικά 3.563 πλημμύρες.

Ο μεγαλύτερος αριθμός καταγράφηκε το 2010 (321 πλημμύρες), από τις οποίες επλήγησαν 27 χώρες.

Ο αριθμός αυτός συνδέεται με τις πλημμύρες της Κεντρικής Ευρώπης που συνέβησαν σκατά τη διάρκεια του Μαΐου και του Ιουνίου του 2010.

Οι πλημμύρες που έπληξαν την Ιρλανδία και τη Βρετανία, από τον Απρίλιο του 2012 και μετά, προκλήθηκαν από σειρά καιρικών φαινομένων που διήρκεσαν έως τον χειμώνα του 2013.

Η Κεντρική Ευρώπη πλήγηκε από ακραίες πλημμύρες τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2013, που επηρεάστηκαν από τις λεκάνες απορροής των ποταμών Ελβα και Δούναβη.

Σε πολλές περιοχές, οι πλημμύρες προκάλεσαν τα υψηλότερα επίπεδα στάθμης νερού που έχουν καταγραφεί ποτέ.

Τον Μάιο του 2014, ένας κυκλώνας επηρέασε μια μεγάλη περιοχή της Νοτιοανατολικής και της Κεντρικής Ευρώπης, προκαλώντας πλημμύρες και κατολισθήσεις κατά μήκος του ποταμού Σάβα στη Σερβία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, που υπέστησαν και τις μεγαλύτερες καταστροφές.

Μόνο στη Σερβία υπήρξαν περισσότεροι από 50 θάνατοι, περίπου 32.000 άνθρωποι εκκένωσαν τις κατοικίες τους, ενώ πλήγηκαν από αυτές περισσότεροι από 1,5 εκατ. άνθρωποι.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι ετήσιες οικονομικές ζημιές από τις πλημμύρες αναμένεται να πενταπλασιαστούν από το 2050 και να 17-πλασιαστούν από το 2080.

Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της αύξησης (70-90%) εκτιμάται ότι μπορεί να αποδοθεί στην κοινωνικο-οικονομική και την πολεοδομική ανάπτυξη στις πλημμυρικές περιοχές που συνεχώς αυξάνεται, και το υπόλοιπο (10-30%) στην αλλαγή του κλίματος.

Με βάση εκθέσεις από εννέα χώρες, η έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος χαρτογράφησε το ποσοστό του πληθυσμού που ζει σε πλημμυρικές περιοχές.

Μεταξύ αυτών των χωρών, η Ιταλία έχει τον μεγαλύτερο πληθυσμό που ζει σε επιρρεπείς σε πλημμύρες περιοχές (6,7 εκατ. άνθρωποι ή το 11% του πληθυσμού), ενώ η Ουγγαρία έχει το υψηλότερο ποσοστό των ανθρώπων που ζουν σ’ αυτές τις περιοχές (1,8 εκατ. ή 18% του πληθυσμού).

Γιατί, όμως, οι σημερινές κοινωνίες είναι πιο ευάλωτες στις πλημμύρες;

Σύμφωνα με την έκθεση, η βασική αιτία είναι ο συντριπτικός αφανισμός των πεδιάδων κατάκλισης (ή υπερχείλισης) των ποταμών.

Πρόκειται για τις περιοχές που βρίσκονται δίπλα στις κοίτες των ποταμών, οι οποίες -υπό φυσιολογικές συνθήκες- είναι περισσότερο ή λιγότερο συχνά καλυμμένες με νερό σε περιόδους υψηλών απορρίψεων υδάτων από τα παρακείμενα ποτάμια.

Οι υγρότοποι αποτελούν έναν χαρακτηριστικό τύπο πεδιάδων κατάκλισης. Ουσιαστικά, πρόκειται για τα οικοσυστήματα που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη μείωση των κινδύνων εκδήλωσης πλημμύρας και που, επίσης, αποτελούν το φυσικό ενδιαίτημα πολλών απειλούμενων ειδών.

Με τη συγκράτηση των νερών, οι πεδιάδες κατάκλισης μπορούν να απορροφήσουν τις επιδράσεις των ισχυρών βροχοπτώσεων και με αυτόν τον τρόπο να προστατέψουν τις παρακείμενες κοινότητες, αλλά και αυτές που έχουν οικοδομηθεί στις περιοχές που βρίσκονται προς τις εκβολές των ποταμών.

Δραματική μείωση

Ωστόσο, αν και κάποτε οι πλημμυρικές περιοχές κάλυπταν μεγάλη έκταση κατά μήκος των ποταμών της Ευρώπης, σήμερα μόνο κάποια «κλάσματα» από αυτές παραμένουν.

Παρ’ όλο που αυτά τα οικοσυστήματα έχουν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη μείωση των κινδύνων εκδήλωσης πλημμυρών και, επιπλέον, αποτελούν το φυσικό ενδιαίτημα πολλών απειλούμενων ειδών.

Πολλές πρώην φυσικές πλημμυρικές περιοχές εξακολουθούν να βρίσκονται υπό αυξανόμενη πίεση από την αστική εξάπλωση, την εξέλιξη των υποδομών και τη γεωργία.

Το αποτέλεσμα είναι ότι στην Ευρώπη, το 90% των πλημμυρικών περιοχών έχουν χαθεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων αιώνων ή δεν είναι πλέον σε θέση να χρησιμεύσουν ως φυσικά οικοσυστήματα που λειτουργούν παρέχοντας μείωση του κινδύνου πλημμυρών και εξασφαλίζοντας την επιβίωση των ενδιαιτημάτων που ευνοούν τη μεγάλη βιοποικιλότητα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι σήμερα ένας μικρός αριθμός πλημμυρικών πεδιάδων εξακολουθεί να διατηρείται στην Ευρώπη, με μερικά από τα μεγαλύτερα και καλύτερα διατηρημένα τέτοια συστήματα να βρίσκονται κατά μήκος του Δούναβη, του Σάβα, του Ντράβα και του Μοράβα στην Αυστρία, την Κροατία, την Ουγγαρία, τη Σλοβακία και τη Σλοβενία αντίστοιχα.

Μία από τις τελευταίες μορφολογικά άθικτες ποτάμιες διαδρομές στις Αλπεις είναι ο ποταμός Ταγκλιαμέντο στην Ιταλία και οι ποταμοί Αλιέ και Ντιράνς στη Γαλλία, που αποτελούν παραδείγματα μορφολογικά άθικτων ποταμών με υψηλή συνδεσιμότητα με τις πλημμυρικές πεδιάδες που τους περιβάλλουν.

Σύμφωνα με την έκθεση, η αντιμετώπιση των πλημμυρών μπορεί να επιτευχθεί με την ανάπτυξη «πράσινων υποδομών» με την αποκατάσταση των πεδιάδων κατάκλισης που βρίσκονται κατά μήκος των ποταμών και με την ενσωμάτωση χώρων πρασίνου σε αυτές.

Πρόκειται για την καταλληλότερη και αποτελεσματικότερη επιλογή, έναντι αυτής της ανάπτυξης «γκρι υποδομών», δηλαδή των τεχνητών βελτιώσεων που στηρίζονται αποκλειστικά σε μηχανικές λύσεις που συχνά περιλαμβάνουν τη χρήση σκυροδέματος και χάλυβα, όπως στα αναχώματα και στα φράγματα.

Στη χώρα μας, όπου τα αντιπλημμυρικά έργα υλοποιούνται άνευ σχεδιασμού και προγραμματισμού, με την απομάκρυνση της φυσικής βλάστησης εντός της κοίτης και παραόχθια των ποταμών και των ρεμάτων, χωρίς καμιά διάκριση και διαχωρισμό των σχεδιαζόμενων εργασιών ανάλογα με το αν αφορούν τα ορεινά, τα πεδινά ή τα δασικά τμήματά τους, με την απάλειψη των μαιανδρισμών στη ροή τους, αλλά και τη συνεχόμενη τσιμεντοποίησή τους, για χάρη πάντα της οικιστικής ανάπτυξης, η έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος θα μπορούσε να αποτελέσει ένα πολύτιμο εγχειρίδιο για τους ιθύνοντες που λαμβάνουν τις αποφάσεις και υλοποιούν καταστροφικές παρεμβάσεις.