Φυτοφάρμακα: ο τοξικός μας εθισμός

Εδώ και περίπου μισό αιώνα η παγκόσμια γεωργία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην εκτενή χρήση εκατομμυρίων τόνων και εκατοντάδων ειδών συνθετικών χημικών φυτοφαρμάκων για να μειωθούν οι απώλειες στη συγκομιδή.

Οι περισσότεροι αγρότες χρησιμοποιούν σε τακτική βάση μια πληθώρα φυτοφαρμάκων και όχι ως έσχατη λύση στις σπάνιες περιπτώσεις σοβαρών προσβολών από επιβλαβείς οργανισμούς.

Αυτό σημαίνει ότι χημικές ουσίες εφαρμόζονται επανειλημμένα σε μια καλλιέργεια καθ’ όλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου.

Ως αποτέλεσμα της εξάρτησής μας από τα χημικά φυτοφάρμακα και λόγω της ανθεκτικότητας και της διεισδυτικότητάς τους, σχεδόν κάθε οικοσύστημα στη Γη έχει ήδη υποστεί τις αρνητικές συνέπειες της χρήσης αυτών των βλαβερών χημικών ενώσεων.

Η έρευνα

Σε πρόσφατη έρευνα της Greenpeace, που τιτλοφορείται «Ο τοξικός εθισμός της Ευρώπης: πώς η βιομηχανική γεωργία και τα χημικά φυτοφάρμακα βλάπτουν το περιβάλλον μας», εξετάζεται η χρήση συνθετικών χημικών φυτοφαρμάκων στην Ευρώπη καθώς και οι εκτενείς και σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους.

Η παραγωγή, πώληση και χρήση συνθετικών χημικών φυτοφαρμάκων έχει εξελιχθεί σε μια βιομηχανία αξίας πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ που κυριαρχείται από έναν μικρό αριθμό αγροχημικών εταιρειών.

Το 2011, τρεις ευρωπαϊκές εταιρείες, η Syngenta (Ελβετία), η Bayer CropScience και η BASF (Γερμανία), έλεγχαν το 52,5% της παγκόσμιας αγοράς φυτοφαρμάκων.

Τρεις αμερικανικές εταιρείες, η Dow AgroSciences, η Dow και η DuPont, συμπληρώνουν τη λίστα με τις έξι κορυφαίες εταιρείες φυτοφαρμάκων, που κατέχουν συνολικά το 76% των πωλήσεων φυτοφαρμάκων διεθνώς.

Παρ’ όλο που οι υψηλότεροι ρυθμοί ανάπτυξης της παγκόσμιας αγοράς φυτοφαρμάκων εντοπίζονται στην Ασία και τη Νότια Αμερική, καταγράφεται μεγάλη αύξηση της χρήσης στην Κίνα, την Ινδία, τη Βραζιλία και την Αργεντινή.

Η χρήση τους στην πιο ώριμη ευρωπαϊκή αγορά προβλέπεται να αυξηθεί περαιτέρω, λόγω της αυξημένης χρήσης τους στην Ανατολική Ευρώπη και λόγω της αυξανόμενης συχνότητας της εφαρμογής τους.

Η έννοια ενός «δείκτη συχνότητας εφαρμογής» για τη μέτρηση του αριθμού των εφαρμογών φυτοφαρμάκων ανά καλλιέργεια σε μια δεδομένη καλλιεργητική περίοδο έχει ήδη χρησιμοποιηθεί σε ορισμένες καλλιέργειες σε κάποιες χώρες.

Τα αποτελέσματα σκιαγραφούν μια ανησυχητική εικόνα. Για παράδειγμα, στη Γερμανία από το 2001 και μετά, ο δείκτης κατέγραψε αύξηση της εφαρμογής φυτοφαρμάκων σε αροτραίες καλλιέργειες, όπως η ελαιοκράμβη, τα δημητριακά και τα ζαχαρότευτλα, αλλά και σε καλλιέργειες φρούτων, όπως τα μήλα και τα σταφύλια.

Το 2012 ο δείκτης κατέγραψε τιμές 32 μονάδων στις καλλιέργειες μήλων, κάτι που σημαίνει ότι κατά μέσο όρο εφαρμόστηκαν 32 πλήρεις δόσεις φυτοφαρμάκων στα μήλα κατά τη διάρκεια μιας μόνο καλλιεργητικής περιόδου.

Αυτή η εντατική χρήση φυτοφαρμάκων εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με τις επιπτώσεις τους σε μεμονωμένα είδη, σε ολόκληρα οικοσυστήματα και στη βιοποικιλότητα, αλλά ακόμα και για τον τρόπο με τον οποίο τα χημικά αυτά αξιολογούνται, εγκρίνονται και ελέγχονται στην Ε.Ε.

Τα φυτοφάρμακα είναι πολύ διαδεδομένα στο περιβάλλον και μπορούν να μεταφερθούν σε μεγάλες αποστάσεις από τις περιοχές στις οποίες εφαρμόστηκαν αρχικά, μέσω της ατμόσφαιρας, της μεταφοράς, του νερού και ακόμα στους ιστούς των ζωντανών οργανισμών.

Τα δείγματα εδάφους και επιφανειακών υδάτων που αναλύονται για φυτοφάρμακα στο πλαίσιο επιτήρησης και παρακολούθησης βρίσκονται τακτικά μολυσμένα.

Μια πρόσφατη πενταετής έρευνα στη Γερμανία έδειξε ότι φυτοφάρμακα ή μεταβολίτες τους είχαν μολύνει τα υπόγεια ύδατα σε ποσοστό 60% από τα 2.280 σημεία λήψης δειγμάτων που μετρήθηκαν.

Στην Ολλανδία, το 65% των δειγμάτων από επιφανειακά ύδατα που ελήφθησαν από σταθμούς δειγματοληψίας το 2013 περιείχε 30 ή περισσότερα είδη εντομοκτόνων.

Ακόμα πιο διεισδυτική μόλυνση από φυτοφάρμακα ανιχνεύθηκε σε επιφανειακά ύδατα, αν και σε γενικές γραμμές παρακολουθείται μόνο ένα στενό φάσμα χημικών, όπως αυτά που περιλαμβάνονται στην Οδηγία-Πλαίσιο για τα Νερά της Ε.Ε.

Προβληματικοί έλεγχοι

Επιπλέον, οι ελλείψεις στο ρυθμιστικό σύστημα της Ε.Ε. κάνουν τις προσπάθειες ελέγχου να υστερούν σε μεγάλο βαθμό σε σχέση με την κυκλοφορία καινούργιων φυτοφαρμάκων, με αποτέλεσμα τα προβλήματα να μην εντοπίζονται πάντα έγκαιρα, αναφέρεται σε έρευνα της Greenpeace.

Αλλά και οι προσπάθειες ελέγχου επικεντρώνονται κυρίως σε μεμονωμένες ουσίες, ενώ τα φυτοφάρμακα υπάρχουν στο περιβάλλον ως μίγματα ή κοκτέιλ δραστικών ουσιών, των μεταβολιτών τους και άλλων χημικών.

Η τοξικολογική συμπεριφορά των μιγμάτων αυτών δεν έχει ακόμα διερευνηθεί επαρκώς.

Τα χημικά αυτά αδυνατούν να ξεχωρίσουν φίλους και εχθρούς. Οι χημικές ουσίες και ενώσεις που χρησιμοποιούνται στα φυτοφάρμακα μπορούν να επηρεάσουν όλους τους οργανισμούς και τα οικοσυστήματα στα οποία ζουν και από τα οποία εξαρτώνται, με ενδεχόμενες σοβαρές οικολογικές επιπτώσεις.

Είναι γνωστό εδώ και καιρό ότι η χρήση αγροχημικών θέτει την άγρια ζωή και τα φυσικά οικοσυστήματα σε κίνδυνο.

Συγκεκριμένα, τα φυτοφάρμακα επιδρούν σημαντικά στην απώλεια της βιοποικιλότητας, καθώς το 24,5% των ειδών που είναι ευάλωτα ή κινδυνεύουν απειλείται από τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα όπως τα νιτρικά και τα φωσφορικά άλατα.

Την 1η Δεκεμβρίου 2013 απαγορεύτηκαν στην Ε.Ε. για ορισμένες χρήσεις τρία νεονικοτινοειδή εντομοκτόνα, το thiamethoxam (που παράγεται από τη Syngenta), το imidacloprid και το clothianidin (που παράγονται από την Bayer).

Η απαγόρευση αυτή οφείλεται σε ένα ολοένα αυξανόμενο σώμα επιστημονικών αποδείξεων που αντιτίθενται στην αρχικά θετική αξιολόγηση που έλαβαν αυτά τα εντομοκτόνα, τα οποία τελικά παρουσίασαν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στις μελιτοφόρες μέλισσες και σε άλλους επικονιαστές.

Αλλο ένα παράδειγμα των κινδύνων από τα φυτοφάρμακα προέρχεται από την τρέχουσα συζήτηση γύρω από την επανέγκριση του ζιζανιοκτόνου glyphosate και τις σημαντικές διαφορές στα συμπεράσματα διαφορετικών φορέων.

Ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνας για τον Καρκίνο (IARC) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας πρόσφατα κατέταξε το glyphosate ως «πιθανώς καρκινογόνο», ενώ άλλες επιστημονικές αρχές δίνουν το πράσινο φως στο ίδιο χημικό.

Σε προηγούμενη έκθεσή της, η Greenpeace είχε επισημάνει ότι οι πλέον εκτεθειμένοι στις σοβαρές επιπτώσεις της χρήσης φυτοφαρμάκων είναι οι αγρότες, οι οικογένειές τους και οι άνθρωποι που ζουν σε περιοχές βιομηχανικής γεωργίας.

Παράλληλα, παρουσίασε στοιχεία που συνδέουν συγκεκριμένα φυτοφάρμακα με διάφορες μορφές καρκίνου και νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως Πάρκινσον και Αλτσχάιμερ.