Η απειλή των χωροκατακτητικών ξενικών ειδών

Η σοβαρή παγκόσμια απειλή των χωροκατακτητικών ξενικών ειδών (μη ιθαγενών ειδών) υποτιμάται και συχνά δεν αναγνωρίζεται. Σύμφωνα με μια σημαντική νέα έκθεση της Διακυβερνητικής Πλατφόρμας για τη Βιοποικιλότητα και τις Υπηρεσίες Οικοσυστήματος (IPBES), περισσότερα από 37.000 ξενικά είδη έχουν εισαχθεί από πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες σε περιοχές και μεγαοικοσυστήματα σε όλο τον κόσμο. Περισσότερα από 3.500 από αυτά είναι επιβλαβή είδη που απειλούν σοβαρά τη φύση, τη συμβολή της φύσης στους ανθρώπους και την καλή ποιότητα ζωής. Τα χωροκατακτητικά ξενικά είδη αποτελούν σημαντική πρόκληση για τους ανθρώπους σε όλες τις περιοχές και σε κάθε χώρα, αλλά πολύ συχνά αγνοούνται μέχρι να είναι πολύ αργά.

Οι συντάκτες της έκθεσης τονίζουν ότι δεν γίνονται όλα τα ξενικά είδη χωροκατακτητικά. Περίπου το 6% των φυτών, το 22% των ξενικών ασπόνδυλων, το 14% των ξενικών σπονδυλωτών και το 11% των ξενικών μικροβίων είναι γνωστό ότι είναι επεμβατικά, θέτοντας μεγάλους κινδύνους για τη φύση και τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι με τη μεγαλύτερη άμεση εξάρτηση από τη φύση, όπως οι αυτόχθονες πληθυσμοί και οι τοπικές κοινότητες, διαπιστώθηκε ότι διατρέχουν ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο. Περισσότερα από 2.300 χωροκατακτητικά ξενικά είδη βρίσκονται σε εδάφη υπό τη διαχείριση των αυτοχθόνων πληθυσμών απειλώντας την ποιότητα ζωής τους, ακόμη και την πολιτιστική τους ταυτότητα.

Ιστορικά, ενώ πολλά ξενικά είδη εισήχθησαν συνειδητά για τα αντιληπτά οφέλη τους στους ανθρώπους, η έκθεση IPBES διαπιστώνει ότι οι αρνητικές επιπτώσεις αυτών που γίνονται επεμβατικά είναι τεράστιες για τη φύση και τους ανθρώπους. Τα χωροκατακτητικά ξενικά είδη υπήρξαν σημαντικός παράγοντας στο 60% και ο μόνος καθοριστικός στο 16% των παγκόσμιων εξαφανίσεων ζώων και φυτών που έχουν καταγραφεί και τουλάχιστον 218 χωροκατακτητικά είδη ευθύνονται για περισσότερες από 1.200 τοπικές εξαφανίσεις.

Στην πραγματικότητα, το 85% των επιπτώσεων των βιολογικών εισβολών σε αυτόχθονα είδη είναι αρνητικές, αναφέρουν οι συντάκτες της έκθεσης. Παραδείγματα τέτοιων επιπτώσεων περιλαμβάνουν τους τρόπους με τους οποίους οι κάστορες της Βόρειας Αμερικής και τα στρείδια του Ειρηνικού αλλάζουν τα οικοσυστήματα μεταμορφώνοντας ενδιαιτήματα, συχνά με σοβαρές συνέπειες για τα αυτόχθονα είδη. Σχεδόν το 80% των τεκμηριωμένων επιπτώσεων των χωροκατακτητικών ξενικών ειδών στη συνεισφορά της φύσης στους ανθρώπους είναι επίσης αρνητικές -ειδικά μέσω ζημιών στις προμήθειες τροφίμων-, όπως ο αντίκτυπος του πράσινου καβουριού της ακτής στις εμπορικές ζώνες οστρακοειδών στη Νέα Αγγλία και η ζημιά που προκαλείται από το ψεύτικο μύδι της Καραϊβικής σε σημαντικούς τοπικούς αλιευτικούς πόρους στην Ινδία.

Ομοίως, το 85% των τεκμηριωμένων επιπτώσεων επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής των ανθρώπων, για παράδειγμα μέσω επιπτώσεων στην υγεία, συμπεριλαμβανομένων ασθενειών όπως η ελονοσία, ο ιός Ζίκα και ο πυρετός του Δυτικού Νείλου, που μεταδίδονται από χωροκατακτητικά ξενικά είδη κουνουπιών. Τα χωροκατακτητικά ξενικά είδη βλάπτουν επίσης τα μέσα διαβίωσης, για παράδειγμα στη λίμνη Βικτόρια όπου η αλιεία έχει μειωθεί λόγω της εξάντλησης του ψαριού τιλάπια ως αποτελέσματος της εξάπλωσης του υάκινθου του νερού, που είναι το πιο διαδεδομένο χερσαίο χωροκατακτητικό ξενικό είδος στον κόσμο. Η λαντάνα, ένας ανθοφόρος θάμνος, και ο μαυροποντικός είναι το δεύτερο και τρίτο πιο διαδεδομένα τέτοια είδη παγκοσμίως, με εκτεταμένες επιπτώσεις στους ανθρώπους και στη φύση.

Η έκθεση δείχνει ότι το 34% των επιπτώσεων των βιολογικών εισβολών αναφέρθηκε από την Αμερική, το 31% από την Ευρώπη και την Κεντρική Ασία, το 25% από την Ασία και τον Ειρηνικό και περίπου το 7% από την Αφρική. Οι περισσότερες αρνητικές επιπτώσεις αναφέρονται στη γη (περίπου 75%) -ιδιαίτερα σε δάση, δασικές εκτάσεις και καλλιεργούμενες εκτάσεις- με σημαντικά λιγότερες αναφορές στα γλυκά νερά (14%) και στα θαλάσσια ενδιαιτήματα (10%). Τα χωροκατακτητικά ξενικά είδη είναι πιο επιζήμια στα νησιά, με τον αριθμό των ξενικών φυτών να ξεπερνά πλέον τον αριθμό των ιθαγενών φυτών σε περισσότερο από το 25% όλων των νησιών.

Ανησυχία διατυπώνεται και για τη μελλοντική απειλή από τα χωροκατακτητικά ξενικά είδη. Το 37% των 37.000 ξενικών ειδών που είναι γνωστά σήμερα έχει αναφερθεί από το 1970. Η μετακίνησή τους σε μεγάλο βαθμό προκλήθηκε από τα αυξανόμενα επίπεδα του παγκόσμιου εμπορίου και τα ανθρώπινα ταξίδια. Υπό συνθήκες «business as usual», οι επιστήμονες προβλέπουν ότι ο συνολικός αριθμός των ξενικών ειδών θα συνεχίσει να αυξάνεται με αυτόν τον τρόπο.

Αλλά το «business as usual» είναι πραγματικά απίθανο. Η επιταχυνόμενη παγκόσμια οικονομία, η εντατικοποιημένη και διευρυμένη αλλαγή χρήσης γης και θάλασσας, καθώς και οι δημογραφικές αλλαγές είναι πιθανό να οδηγήσουν σε αύξηση των χωροκατακτητικών ξενικών ειδών παγκοσμίως.

Οι επιστήμονες του IPBES επισημαίνουν τα γενικά ανεπαρκή μέτρα που ισχύουν για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων. Ενώ το 80% των κρατών έχει στόχους που σχετίζονται με τη διαχείριση των ξενικών ειδών στα εθνικά του σχέδια για τη βιοποικιλότητα, μόνο το 17% έχει εθνικούς νόμους ή κανονισμούς που αντιμετωπίζουν συγκεκριμένα αυτά τα ζητήματα. Αυτό αυξάνει επίσης τον κίνδυνο εισβολής αυτών των ειδών στα γειτονικά κράτη. Τα μέτρα πρόληψης, όπως η βιοασφάλεια στα σύνορα και οι αυστηροί έλεγχοι των εισαγωγών, λειτούργησαν σε πολλές περιπτώσεις, σύμφωνα με την έκθεση, όπως στην Αυστραλία στη μείωση της εξάπλωσης της καφέ βρομούσας. Επιπλέον, η ετοιμότητα, η έγκαιρη ανίχνευση και η ταχεία απόκριση αποδεικνύονται αποτελεσματικές στη μείωση των ρυθμών εγκατάστασης ξενικών ειδών.