Το περιβαλλοντικό κόστος των ηλεκτρικών οχημάτων

Υπάρχουν λίγα ορυκτά που παίζουν τόσο καθοριστικό ρόλο στην παγκόσμια ενεργειακή μετάβαση όσο το λίθιο. Το ασημί, λευκό, μαλακό μέταλλο είναι ιδιαίτερα καλό στην αποθήκευση ενέργειας, γι’ αυτό χρησιμοποιείται σε όλες τις μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων σήμερα και είναι απίθανο να αντικατασταθεί από άλλο υλικό σύντομα. Η ζήτηση για μπαταρίες λιθίου αναμένεται να αυξηθεί περισσότερο από πέντε φορές έως το 2030.

Αναγνωρίζοντας τη στρατηγική του σημασία, τις οικονομικές του δυνατότητες και τις περιβαλλοντικές του συνέπειες, ο πρόεδρος της Χιλής, Γκάμπριελ Μπόριτς, της δεύτερης μεγαλύτερης παραγωγού μετάλλου στον κόσμο, ανακοίνωσε στα τέλη Απριλίου σχέδια για αύξηση της κρατικής συμμετοχής στη βιομηχανία λιθίου της χώρας. «Ο κύριος στόχος αυτής της πολιτικής», είπε ο Πέδρο Γκλατζ, ο οποίος ήταν ανώτερος σύμβουλος στο υπουργείου Περιβάλλοντος της Χιλής μέχρι πριν από δύο μήνες, «είναι να προσφέρει περισσότερο πλούτο και ευημερία στον λαό της Χιλής».

Εντούτοις, οι αυτόχθονες κοινότητες και οι υπερασπιστές του περιβάλλοντος που ζουν κοντά στους πόρους λιθίου της Χιλής αμφισβητούν εάν αυτή η οικοδόμηση πλούτου και η ανάπτυξη της παγκόσμιας βιομηχανίας ηλεκτρικών αυτοκινήτων θα πρέπει να γίνει εις βάρος του νερού, των σπιτιών και ενός κρίσιμου οικοσυστήματος.

Πάνω από τα μισά από τα γνωστά κοιτάσματα λιθίου στον κόσμο βρίσκονται εκεί όπου η Χιλή, η Βολιβία και η Αργεντινή συνορεύουν μεταξύ τους. Εντός των Ανδεων, τμήματα της περιοχής είναι πιο ξηρά από οπουδήποτε στον κόσμο. Η περιοχή αναφέρεται συχνά ως Τρίγωνο Λιθίου λόγω των πλούσιων σε ορυκτά αλυκών της, που σχηματίζονται όταν μεγάλες δεξαμενές ή ρηχές λίμνες νερού δημιουργούνται σε οροπέδια ή ανάμεσα σε κορυφογραμμές βουνών και εξατμίζονται. Τα έσοδα από το λίθιο αντιπροσώπευαν σχεδόν το 2% του ετήσιου Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της Χιλής πέρυσι.

Σωστό βήμα Μπόριτς

Ανακοινώνοντας την πρόθεσή του να αυξήσει την εποπτεία της κυβέρνησης στη βιομηχανία λιθίου, ο Μπόριτς τήρησε μια προεκλογική υπόσχεση που έδωσε το 2021. Σύμφωνα με το νέο πλαίσιο, το κράτος θα αποσπάσει περισσότερα έσοδα επιβάλλοντας σε ιδιωτικές εταιρείες να συνεργάζονται με δημόσιους φορείς για όλες τις μελλοντικές συμβάσεις εξόρυξης.

Με την επιφύλαξη της έγκρισης του Κογκρέσου της χώρας, ο Μπόριτς ελπίζει επίσης να δημιουργήσει μια δημόσια εταιρεία λιθίου. Με αυτή την πολιτική υιοθετείται επίσης μια πιο φιλόδοξη προσέγγιση για τα περιβαλλοντικά πρότυπα σε όλο τον κύκλο ζωής του κλάδου. Η κυβέρνηση θα δημιουργήσει ένα δημόσιο ερευνητικό ινστιτούτο για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών διύλισης και ένα ινστιτούτο για τα απόβλητα λιθίου και την ανακύκλωση μπαταριών.

Ωστόσο, οι επικριτές αμφισβητούν εάν αυτό το σχέδιο θα κάνει αρκετά για να προστατεύσει το Τρίγωνο Λιθίου από το υψηλό κόστος της εξόρυξης. Επί του παρόντος, το λίθιο στη Χιλή εξάγεται με τη διάνοιξη οπών στις αλυκές και την άντληση άλμης στην επιφάνεια, η οποία στη συνέχεια αφήνεται να εξατμιστεί σε μεγάλες τεχνητές λίμνες για μήνες κάθε φορά. Η μέθοδος έχει μειώσει τη στάθμη των υδάτων σε μια περιοχή που ήδη υποφέρει από μεγάλη ξηρασία επηρεάζοντας τους ντόπιους αγρότες και κτηνοτρόφους και ένα κρίσιμο οικοσύστημα υγροτόπων που υποστηρίζει τρία εμβληματικά είδη φλαμίνγκο.

Σε απάντηση στην ανακοίνωση του Μπόριτς, ένας συνασπισμός ιθαγενών πληθυσμών, περιβαλλοντικών ακτιβιστών και ερευνητών που ονομάζεται Πολυεθνικό Παρατηρητήριο των Πεδίων Αλατος των Ανδεων ή OPSAL, δημοσίευσε ένα μανιφέστο με τίτλο «Οι αλυκές δεν είναι ορυχεία, οι αλυκές είναι υγρότοποι». Το OPSAL ανησυχεί ότι το λίθιο που εξάγεται από τη Χιλή και άλλες χώρες της Νότιας Αμερικής θα χρησιμοποιηθεί κυρίως για ιδιωτικά ηλεκτρικά οχήματα στην Ευρωπαϊκή Ενωση, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Κίνα, κάτι που αποκαλούν «μια ψευδή λύση για την κλιματική αλλαγή που ωφελεί τις πιο ρυπογόνες οικονομίες του πλανήτη». Και υποστηρίζουν ότι μια τέτοια λύση δεν θα ικανοποιούσε τις ανάγκες μετακίνησης της πλειονότητας των κατοίκων του κόσμου και ότι η προσπάθεια αντικατάστασης όλων των αυτοκινήτων με κινητήρες εσωτερικής καύσης από ηλεκτρικά οχήματα θα δημιουργούσε περιττές ζώνες θυσίας κατά μήκος των διαδρόμων εξόρυξης λιθίου.

Τι θα μπορούσε να γίνει

Νωρίτερα αυτό το έτος, μια έκθεση από το Climate and Community Project διαπίστωσε ότι η επέκταση της υποδομής των δημόσιων μεταφορών και η μείωση του μεγέθους των μπαταριών αυτοκινήτων θα μπορούσε να μειώσει τη ζήτηση λιθίου έως και 90% στις ΗΠΑ, υποδηλώνοντας ότι είναι δυνατό να αντιμετωπιστεί η κλιματική κρίση με την παράλληλη προστασία των δικαιωμάτων των ιθαγενών και της βιοποικιλότητας. «Μπορεί να είναι καλύτερη η χρήση αυτού του λιθίου για την παροχή μπαταριών για τα μέσα μαζικής μεταφοράς στον παγκόσμιο Νότο, παρά για την υποστήριξη ενός μη βιώσιμου τρόπου ζωής στον παγκόσμιο Βορρά, και είναι κρίμα που αυτές οι ιδέες δεν συζητιούνται σήμερα», λέει στον ιστότοπο Grist ο Πέδρο Γκλατζ.

Η στρατηγική του Μπόριτς για το λίθιο αναγνωρίζει ρητά εδαφικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες και περιλαμβάνει ένα σχέδιο για τη διατήρηση του 30% των αλυκών της περιοχής. Ωστόσο, η OPSAL θέλει να προχωρήσει η κυβέρνηση παραπέρα υιοθετώντας μια διεθνή σύμβαση που εγγυάται το δικαίωμα των ιθαγενών στην ελεύθερη, προηγούμενη και ενημερωμένη συναίνεση – ένα θεμέλιο των δικαιωμάτων των αυτόχθονων. Μια τέτοια εγγύηση θα σέβεται το «δικαίωμα των αυτόχθονων κοινοτήτων να λένε “όχι” σε ένα έργο που απειλεί τον τρόπο ζωής τους και τα οικοσυστήματα όπου ζουν», αναφέρει ο συνασπισμός στο μανιφέστο του.