«Μαύρη τρύπα» τα νησιά μας για τα διαβατάρικα πουλιά

Tα μεταναστευτικά πουλιά είναι οι ταξιδιώτες του κόσμου μας. Δεν γνωρίζουν σύνορα, διασχίζουν ερήμους και θάλασσες και έρχονται αντιμέτωπα με κάθε είδους απειλές στην προσπάθειά τους να φτάσουν στους τόπους όπου θα φωλιάσουν ή θα διαχειμάσουν. Κάθε άνοιξη, εκατομμύρια μεταναστευτικά πουλιά επιστρέφουν για να αναπαραχθούν σε περιοχές της Ευρώπης.

Για να το καταφέρουν πρέπει πρώτα να διασχίσουν την έρημο Σαχάρα και στη συνέχεια τη Μεσόγειο Θάλασσα. Πρόκειται για μια απόσταση που μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 2.800 χιλιόμετρα, κατά μήκος της οποίας δεν συναντούν σχεδόν καθόλου ευκαιρίες να τραφούν και να αυξήσουν τα ενεργειακά τους αποθέματα.

Στην προσπάθειά τους να διασχίσουν αυτό το μεγάλο οικολογικό φράγμα, πολλά μεταναστευτικά πουλιά φτάνουν στις μεσογειακές ακτές έχοντας χάσει μεγάλο μέρος της σωματικής τους μάζας. Για πολλά από αυτά τα καταβεβλημένα πουλιά, τα μικρά νησιά της νότιας Μεσογείου αποτελούν την πρώτη διαθέσιμη ξηρά όπου μπορούν να σταθμεύσουν και να ανεφοδιαστούν πριν συνεχίσουν το ταξίδι τους προς τον Βορρά.

Η αξία των νησιών αυτών είναι, λοιπόν, φαινομενολογικά αδιαμφισβήτητη, ωστόσο το κύριο ερώτημα που ζητά απάντηση είναι το πόσο μεγάλη σημασία έχουν οι τόποι αυτοί για τα μεταναστευτικά πουλιά. Μια νέα μελέτη που επιμελήθηκε το Τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων σε συνεργασία με τον Ορνιθολογικό Σταθμό Αντικυθήρων (ΟΣΑ) και δόθηκε στη δημοσιότητα με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Μεταναστευτικών Πουλιών (14/5) επιβεβαιώνει τον κρίσιμο ρόλο των μικρών νησιών της Νότιας Ελλάδας για τα μεταναστευτικά πουλιά.

Οπως προκύπτει, από τα περίπου 185 εκατ. πουλιά που μεταναστεύουν πάνω από την Ελλάδα, σχεδόν 30 εκατ. πρέπει υποχρεωτικά να ανεφοδιαστούν στο πρώτο διαθέσιμο νησί, ενώ ακόμα και μικρές μεταβολές στις περιβαλλοντικές συνθήκες κατά μήκος της διαδρομής θα μπορούσαν να οδηγήσουν αυτά τα είδη σε αυξημένη θνησιμότητα.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν -μεταξύ άλλων- εμπειρικά δεδομένα δακτυλιώσεων σε συνδυασμό με μοντέλα αεροδυναμικής και εστίασαν τη μελέτη τους σε τρία μικρά νησιά της Ελλάδας: τη Γαύδο (νότια της Κρήτης), τα Αντικύθηρα (νότια της Πελοποννήσου) και τα Στροφάδια (στο νότιο Ιόνιο). Οι μετρήσεις έδειξαν πως, κατά την άφιξή τους σε ένα από τα τρία νησιά, τα ενεργειακά αποθέματα πολλών μεταναστευτικών πουλιών είναι σχεδόν μηδενικά ενώ, αντίστοιχα, οι τιμές σωματικής μάζας για πολλά είδη ήταν οι χαμηλότερες που έχουν αναφερθεί ποτέ στη βιβλιογραφία.

Με άλλα λόγια, ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός μεταναστευτικών πουλιών δεν θα ήταν σε θέση να διασχίσει τη Σαχάρα και τη Μεσόγειο με επιτυχία χωρίς τα μικρά και μεγάλα νησιά της Νότιας Ελλάδας. Κι αυτό διότι τα νησιά αυτά δεν αποτελούν απλώς μια ενδιάμεση θέση ξεκούρασης αλλά έναν αναγκαστικό σταθμό, κρίσιμο για την επιβίωσή τους, με τον χρόνο να πιέζει καθώς η αναπαραγωγική τους περίοδος πλησιάζει.

«Μαύρη τρύπα»

Μια ενδεχόμενη αύξηση της απόστασης που πρέπει να διασχίσουν τα πουλιά χωρίς δυνατότητα ανεφοδιασμού ή και η μετατροπή των πολύτιμων νησιών της Μεσογείου σε αφιλόξενους για αυτά τόπους, λόγω των επερχόμενων περιβαλλοντικών αλλαγών, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυξημένη θνησιμότητα.

Επιπλέον, τα μεταναστευτικά πουλιά έχουν να αντιμετωπίσουν και άλλες αντιξοότητες. Για εκατομμύρια πουλιά που μεταναστεύουν τη νύχτα, όπως πάπιες, χήνες, χαραδριοί και διάφορα είδη στρουθιόμορφων πουλιών, σημαντική απειλή είναι και ο υπερβολικός τεχνητός φωτισμός που τα αποπροσανατολίζει, οδηγώντας τα σε θανατηφόρες συγκρούσεις με φωτισμένα κτίρια, πύργους επικοινωνίας και άλλες έντονα φωτισμένες κατασκευές.

Αλλά και πελαγικά θαλασσοπούλια, όπως οι αρτέμηδες, οι μύχοι και οι υδροβάτες, συχνά αποπροσανατολίζονται από φώτα στις νησίδες όπου φωλιάζουν ή από τεχνητές πηγές φωτός στη θάλασσα.

Εξάλλου, αν και η Ελλάδα αποτελεί παγκοσμίως σημαντικό μεταναστευτικό πέρασμα, θεωρείται «μαύρο σημείο» (black spot), μια «μαύρη τρύπα» δηλαδή για τα άγρια πουλιά, κυρίως λόγω της έντασης του φαινομένου της λαθροθηρίας (που καταγράφεται σε όλη τη χώρα και ειδικά στα Ιόνια νησιά), αλλά και της παγίδευσης «ωδικών» και μεταναστευτικών ειδών πουλιών, μια πρακτική που συνεχίζει να υφίσταται και να αντιμετωπίζεται με ανοχή από πολλές τοπικές κοινωνίες, συχνά ως «τοπική παράδοση» (π.χ. σε πολλά νησιά του Αιγαίου).

Δυστυχώς, παρ’ όλο που και στη χώρα μας η παγίδευση και η εμπορία άγριων πουλιών απαγορεύονται από τον νόμο, κάθε χρόνο περισσότερα από 500.000 άγρια πουλιά πέφτουν κατά μέσο όρο θύματα παράνομης παγίδευσης. Το νούμερο αυτό, που αποτελεί υποεκτίμηση του πραγματικού αριθμού, κατατάσσει την Ελλάδα μεταξύ των χωρών με τη χειρότερη επίδοση στην προστασία των άγριων πουλιών, τόσο στη Μεσόγειο όσο και πανευρωπαϊκά.

Από τις εκατοντάδες χιλιάδες άγριων πουλιών που συλλαμβάνονται στη χώρα μας μεγάλο ποσοστό πεθαίνει αργά και βασανιστικά πριν καν πωληθεί, άλλοτε πάνω στις παγίδες αλλά και κατά τη διακίνηση, λόγω των άσχημων συνθηκών αιχμαλωσίας. Συνολικά, πάνω από 55 είδη άγριων πουλιών αποτελούν στόχο παγίδευσης στην Ελλάδα.

Από τα 24 είδη που αποτελούν τα πιο συχνά θύματα παγίδευσης και πωλούνται παράνομα στη χώρα μας, η μεγάλη πλειονότητα ανήκει στην οικογένεια των σπιζών (όπως καρδερίνες, φλώροι, σκαρθάκια κ.ά.), που είναι ευρύτερα γνωστά και ως «ωδικά πουλιά».

Η διακίνησή τους γίνεται κυρίως μέσα από υπαίθριες αγορές στις παρυφές των μεγάλων αστικών κέντρων της χώρας, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το παζάρι του Σχιστού στην Αττική, όπου εδώ και χρόνια κατάσχονται σε σταθερή βάση χιλιάδες άγρια πουλιά.