Η μολυβδούχος βενζίνη έφυγε, η ρύπανση παραμένει

H βενζίνη με μόλυβδο, γνωστή και ως «super», δεν χρησιμοποιείται πλέον σε καμιά χώρα του κόσμου, ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα το Πρόγραμμα του ΟΗΕ για το περιβάλλον, κάνοντας λόγο για ένα «μείζον βήμα», που θα επιτρέψει να σώζονται κάθε χρόνο περισσότερο από 1,2 εκατομμύριο ζωές.

Πριν από 20 χρόνια, περισσότερες από εκατό χώρες συνέχιζαν να χρησιμοποιούν τη μολυβδούχο βενζίνη, παρά τις επιστημονικές μελέτες που την ενοχοποιούσαν ως αιτία πρόωρων θανάτων, καταστροφικών συνεπειών για την υγεία και τη ρύπανση της ατμόσφαιρας και των εδαφών. Σχεδόν έναν αιώνα μετά τις πρώτες προειδοποιήσεις για τις τοξικές συνέπειες της βενζίνης με τον τοξικό μόλυβδο, η Αλγερία, η τελευταία χώρα που χρησιμοποιούσε αυτό το καύσιμο, εξάντλησε τα αποθέματά της τον Ιούλιο.

Η πρώτη προειδοποίηση έγινε το 1924, όταν δεκάδες εργαζόμενοι νοσηλεύτηκαν και πέντε πέθαναν μετά τους σπασμούς που εκδήλωσαν μέσα σε διυλιστήριο του Νιου Τζέρσεϊ, στις ΗΠΑ. Ωστόσο, μέχρι τη δεκαετία του 1970, σχεδόν όλες οι βενζίνες που πωλούνταν παγκοσμίως περιείχαν μόλυβδο. Με τις αμερικανικές εταιρείες General Motors, DuPont και Standar Oil of NewJersey (σημερινή Exxon) που την παρασκεύασαν να παραμένουν στο απυρόβλητο, αν και γνώριζαν ότι επρόκειτο για δραστικό δηλητήριο.

Επίμονη απειλή

Είναι ενδεικτικό ότι ο Χέρμπερτ Νίντλεμαν, που μελετούσε τις νευροαναπτυξιακές βλάβες που προκαλούσε η δηλητηρίαση από μόλυβδο στα παιδιά, παρατήρησε κάποτε ότι «χρειάστηκαν δύο χρόνια για να μπει ο μόλυβδος στη βενζίνη και 60 χρόνια για να τον βγάλουμε». Κι αυτό διότι η επίτευξη συναίνεσης γύρω από την απαράδεκτη απειλή της μολυβδούχου βενζίνης για την ανθρώπινη υγεία ήταν πολύ δύσκολη, γεγονός που επέφερε μια μακροχρόνια διαμάχη μεταξύ των επιστημόνων, των ρυθμιστικών αρχών και της πετρελαϊκής βιομηχανίας.

Η χρήση μολύβδου στα καύσιμα ανάγεται στη δεκαετία του 1920, όταν προστέθηκε τετρααιθυλικός μόλυβδος στη βενζίνη, για να μειώσει το χτύπημα του κινητήρα. Από το 1970 έως το τέλος του αιώνα, εκτιμάται ότι περίπου 140.000 τόνοι μολύβδου απελευθερώθηκαν στην ατμόσφαιρα από τις εξατμίσεις των αυτοκινήτων μόνο στη Βρετανία. Από το 1999, η χρήση μολύβδου στα καύσιμα απαγορεύτηκε. Η σταδιακή κατάργηση της μολυβδούχου βενζίνης αποδείχθηκε πιο δύσκολη σε χώρες με χαμηλότερα εισοδήματα. Αλλά, από τον Ιούλιο του 2021, δεν πωλείται πλέον για αυτοκίνητα και φορτηγά οπουδήποτε στον κόσμο.

Ωστόσο, αν και βενζίνη που περιέχει μόλυβδο δεν έτρεξε στις αντλίες των βενζινάδικων στη Βρετανία αυτόν τον αιώνα, η ρύπανση με μόλυβδο αποδεικνύεται ότι είναι μια επίμονη απειλή. Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι ο μόλυβδος παραμένει στην αερομεταφερόμενη σκόνη που συλλέχθηκε στο Λονδίνο μεταξύ 2014 και 2018, σχεδόν δύο δεκαετίες αφότου είχαν σταματήσει οι εκπομπές ρύπων του τοξικού μολύβδου.

Στη μελέτη, η περιεκτικότητα σε μόλυβδο μετρήθηκε σε σωματίδια που συλλέχθηκαν είτε από τις άκρες των δρόμων είτε από ταράτσες κτιρίων. Το χημικό τους αποτύπωμα ταίριαζε πολύ με αυτό της σκόνης των δρόμων και των ταρατσών, κάτι που σημαίνει ότι το μολυσμένο έδαφος λειτουργεί ως δεξαμενή για τη μόλυνση μολύβδου σε διάρκεια 20 ετών, η οποία επιστρέφει συνεχώς στην ατμόσφαιρα όταν διαταράσσεται. Το γεγονός ότι ο μόλυβδος βρέθηκε και στο ύψος των δρόμων και των κτιρίων υποδηλώνει ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση από μόλυβδο εξακολουθεί να υπάρχει σε ολόκληρο το Λονδίνο.

Συγκάλυψη των κινδύνων

Ομως, ενώ ο κόσμος μπορεί να χαίρεται για το τέλος της εποχής των καυσίμων με μόλυβδο, για πόσο καιρό μπορούμε να περιμένουμε για να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειές του, αναρωτιέται στον ιστότοπο Conversation o Πολ Μονκς, καθηγητής Ατμοσφαιρικής Χημείας στο Πανεπιστήμιο του Λέστερ.

Ο μόλυβδος δεν βιοδιασπάται, ούτε εξαφανίζεται με την πάροδο του χρόνου. Μπορεί να παραμείνει στο έδαφος για χιλιάδες χρόνια, όπου μπορεί να παρασυρθεί ξανά στην ατμόσφαιρα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι σημερινές αερομεταφερόμενες συγκεντρώσεις, μικρότερες από 10 νανογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο, είναι μικροσκοπικές σε σύγκριση με τον μέσο όρο άνω των 1.000 στη δεκαετία του 1960. Υπάρχουν, όμως, ισχυρές κλινικές ενδείξεις ότι ακόμη και η χαμηλή έκθεση σε μόλυβδο μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος στα παιδιά, με αποτέλεσμα τη διαταραχή της γνωστικής λειτουργίας, της προσοχής και των συμπεριφορικών προβλημάτων. Δεν έχει προσδιοριστεί ασφαλές επίπεδο μολύβδου στα παιδιά και ο αέρας είναι μόνο μία πηγή, αφού μπορεί να παραμείνει σε παλιούς σωλήνες, παιχνίδια και χρώματα.

Καθώς το ταξίδι με το αυτοκίνητο ξεκίνησε στις αρχές του 20ού αιώνα, η επιθυμία να πουληθεί η ευκολία των ιδιωτικών μεταφορών σε όλο και περισσότερους ανθρώπους επισκίασε τις ανησυχίες για τη δημόσια υγεία σχετικά με τα μολυβδούχα καύσιμα. Επιπλέον, έχει καταγγελθεί ότι επιστήμονες της δημόσιας υγείας συνέβαλαν στη συγκάλυψη των κινδύνων. Αργότερα, η επιστήμη που χρηματοδοτήθηκε από τη βιομηχανία θόλωσε ακόμη περισσότερο τα νερά. Ομως, η ιστορία της μολυβδούχου βενζίνης αναδεικνύει ένα διαρκές αίνιγμα, σημειώνει ο Πολ Μονκς: Πόση ρύπανση είναι το τίμημα που αξίζει να πληρώσουμε για την πρόοδο;