«Πράσινη ενέργεια» διά ροπάλου

Για την επίτευξη του πιο φιλόδοξου κλιματικού στόχου που αφορά τη συγκράτηση της ανόδου της θερμοκρασίας στους 1,5 βαθμούς Κελσίου απαιτείται ταχεία κατάργηση των ορυκτών καυσίμων και μαζική χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Ωστόσο, μια νέα διεθνής έρευνα από το Ινστιτούτο Περιβαλλοντικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης (ICTA-UAB) προειδοποιεί ότι τα έργα «πράσινης» ενέργειας μπορούν να προκαλούν κοινωνικές και περιβαλλοντικές συγκρούσεις σε ανάλογο βαθμό που τις προκαλούν και έργα ορυκτών καυσίμων.

Ενώ οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας περιγράφονται συχνά ως περιβαλλοντικά βιώσιμες, αυτή η νέα μελέτη προειδοποιεί για τους κινδύνους που συνδέονται με τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια. Η έρευνα, η οποία αναλύει κοινωνικές διαμαρτυρίες για 649 ενεργειακά έργα, δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό «Environmental Research Letters». Η μελέτη αντλεί δεδομένα από τον Παγκόσμιο Ατλαντα Περιβαλλοντικής Δικαιοσύνης (EJAtlas), μια διαδικτυακή βάση δεδομένων που συστηματοποιεί πάνω από 3.000 οικολογικές συγκρούσεις από το 1997 έως το 2019. Με τον όρο οικολογικές συγκρούσεις περιγράφονται οι κοινωνικές συγκρούσεις που γεννιούνται από την αθέμιτη πρόσβαση σε φυσικούς πόρους και από την πρόκληση αφόρητης ρύπανσης.

Η έρευνα εξετάζει ποια ενεργειακά έργα πυροδοτούν τις κινητοποιήσεις των πολιτών, τις ανησυχίες που εκφράζονται, τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζονται διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, καθώς και την επιτυχία αυτών των κινημάτων στη διακοπή ή και την τροποποίηση των σχεδιαζόμενων έργων. Η μελέτη διαπιστώνει ότι οι συγκρούσεις για ενεργειακά έργα επηρεάζουν δυσανάλογα αγροτικές και αυτόχθονες κοινότητες. Και ότι η βία και η καταστολή εναντίον των αντιδρώντων ήταν έντονη, ακόμη και με δολοφονίες ακτιβιστών που καταγράφηκαν σε 65 περιπτώσεις ή μία από τις 10 περιπτώσεις που μελετήθηκαν.

Επιπλέον, επισημαίνει την αποτελεσματικότητα των κοινωνικών διαμαρτυριών στη διακοπή και την τροποποίηση ενεργειακών έργων, διαπιστώνοντας ότι πάνω από το ένα τέταρτο των έργων που αντιμετωπίζουν κοινωνικές αντιστάσεις είτε ακυρώνονται, είτε αναστέλλονται ή καθυστερούν σε ότι αφορά τα χρονοδιαγράμματά τους. Επιπλέον, υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο οι κοινότητες συμμετέχουν σε συλλογικές δράσεις και υποβάλλουν αξιώσεις για τοπικοποίηση, δημοκρατική συμμετοχή, μικρότερες ενεργειακές αλυσίδες, τον αντιρατσισμό και τη διακυβέρνηση με επίκεντρο το κλίμα στη Δικαιοσύνη.

Η μελέτη δείχνει ότι η μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στην πράσινη ενέργεια δεν είναι εγγενώς κοινωνικά και περιβαλλοντικά αβλαβής και καταδεικνύει πώς οι κοινότητες ορθώνουν το ανάστημά τους απαιτώντας τον λόγο για τα ενεργειακά συστήματα που λειτουργούν για αυτές. «Τα αποτελέσματα της έρευνας καταδεικνύουν ότι απαιτούνται δράσεις για να διασφαλίσουμε ότι το κόστος της αποανθρακοποίησης του ενεργειακού μας συστήματος δεν θα βαρύνει τα πιο ευάλωτα μέλη της κοινωνίας μας», επισημαίνει η Λιχ Τέμπερ, επικεφαλής της έρευνας. «Η μελέτη καλεί τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής για το κλίμα και την ενέργεια να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή στις απαιτήσεις των συλλογικών κινημάτων για την ουσιαστική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και να προχωρήσουν σε μια πραγματικά δίκαιη ενεργειακή μετάβαση», αναφέρει.

Στην έρευνα διαπιστώνεται ότι μεταξύ των ενεργειακών έργων χαμηλών εκπομπών άνθρακα, η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι η πιο κοινωνικά και περιβαλλοντικά καταστροφική, καθώς οδηγεί σε μαζικούς εκτοπισμούς πληθυσμών και υψηλά ποσοστά βίας. Από τις 160 περιπτώσεις υδροηλεκτρικών σταθμών σε 43 χώρες που μελετήθηκαν, σχεδόν το 85% των περιπτώσεων είναι είτε υψηλής είτε μεσαίας έντασης σε ό,τι αφορά τις συγκρούσεις που προκλήθηκαν. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο και εμπλέκονται σε 6 στις 10 του συνόλου των περιπτώσεων.

«Η περίπτωση των φραγμάτων υδροηλεκτρικής ενέργειας δείχνει ότι ακόμη και τεχνολογίες που προκαλούν λιγότερες εκπομπές άνθρακα μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές επιπτώσεις και να οδηγήσουν σε έντονες συγκρούσεις, συμπεριλαμβανομένης της βίας και των δολοφονιών των αντιδρώντων. Η ενεργειακή μετάβαση δεν αφορά μόνο το ποια τεχνολογία ή πηγή ενέργειας θα χρησιμοποιηθεί, αλλά επίσης το ποιος ελέγχει και αποφασίζει για τα ενεργειακά μας συστήματα», λέει η δρ Ντανιέλα Ντελ Μπιν, συν-συγγραφέας της μελέτης.

Από την άλλη πλευρά, τα έργα αιολικής, ηλιακής και γεωθερμικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, προκαλούν μικρότερης έντασης συγκρούσεις και περιελάμβαναν χαμηλότερα επίπεδα καταστολής σε σχέση με άλλα έργα «πράσινης» ενέργειας, τουλάχιστον όπως προκύπτει από τη μελέτη που εξέτασε 39 περιπτώσεις συγκρούσεων που σχετίζονται με βιομηχανίες αιολικής, ηλιακής και γεωθερμικής ενέργειας.

«Οι συγκρούσεις γύρω από τις μεγάλες υποδομές αιολικής και ηλιακής ενέργειας δεν αφορούν το “μπλοκάρισμα” κλιματικών λύσεων, αλλά το “άνοιγμα” πολιτικών χώρων για την οικοδόμηση δίκαιων προσεγγίσεων για ένα μέλλον χαμηλών εκπομπών άνθρακα», λέει η Σόφια Αβιλα, συν-συγγραφέας της μελέτης. «Και τα “πράσινα” και “καφέ” ενεργειακά έργα μπορούν να οδηγήσουν σε οικολογική καταστροφή και κοινωνικό αποκλεισμό εάν τα δικαιώματα των τοπικών κοινοτήτων και των οικοσυστημάτων συνεχίσουν να καταπατώνται», επισημαίνει ο καθηγητής Νίκολας Κοσόβ, από το Πανεπιστήμιο ΜακΓκίλ.