Το «νορβηγικό παράδοξο» στο ανώτατο δικαστήριο

Σχεδόν όλη η ηλεκτρική ενέργεια της Νορβηγίας προέρχεται από υδροηλεκτρική ενέργεια και οι εγχώριες εκπομπές της σε αέρια του θερμοκηπίου είναι σχετικά χαμηλές, κάτι που σημαίνει ότι η χώρα θεωρείται καθαρή και ότι ακολουθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Ωστόσο, αυτή η εικόνα έρχεται σε αντίθεση με τα τρισεκατομμύρια που έχει αποκομίσει από τέσσερις δεκαετίες παραγωγής πετρελαίου που προορίζεται για εξαγωγή, γεγονός που αυξάνει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αλλού. Στην πραγματικότητα, η Νορβηγία είναι ο έβδομος μεγαλύτερος εξαγωγέας εκπομπών στον κόσμο, με τις εκπομπές από αυτό το εξαγόμενο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο να είναι δέκα φορές μεγαλύτερες από τις άμεσες εκπομπές της χώρας.

Αυτή η αντιφατική κατάσταση, που είναι γνωστή ως το «νορβηγικό παράδοξο», θα τεθεί στην κρίση του ανώτατου δικαστηρίου της χώρας στις 4 Νοεμβρίου, αναφέρει ο ιστότοπος Conversation. Εκεί θα δαφανεί κατά πόσο το δικαστήριο μπορεί να κατευθύνει την κυβέρνηση προς τον τερματισμό της έκδοσης αδειών για περαιτέρω εκμετάλλευση του πετρελαίου που προορίζεται σχεδόν αποκλειστικά για εξαγωγές.

Ιστορικά, η Νορβηγία έχει υιοθετήσει ένα μοναδικό μοντέλο αειφόρου ανάπτυξης κατά το οποίο επιβράδυνε τη χρήση του πετρελαίου για τις ανάγκες της χώρας και το αξιοποίησε κυρίως για επενδύσεις -σε μεγάλο βαθμό- σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Αυτό το μοντέλο θα βρεθεί τώρα υπό την κρίση του δικαστηρίου το οποίο θα κληθεί να αποφασίσει εάν η εξερεύνηση πετρελαίου από τη Νορβηγία, ειδικά στην Αρκτική, είναι αρνητική υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, ανεξάρτητα από τη δέσμευση της Νορβηγίας για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και μια ανθεκτική οικονομία. Ουσιαστικά, θα αποφανθεί για το εάν αυτή η στρατηγική της χώρας ενδέχεται να ενέχει αντικρουόμενες πολιτικές.

Αλληλοσυγκρούσεις

Η υπόθεση επικεντρώνεται στο άρθρο 112 του νορβηγικού Συντάγματος, που αναφέρεται στη βιωσιμότητα και την προστασία του περιβάλλοντος για τις τρέχουσες και τις μελλοντικές γενιές, το οποίο επικαιροποιήθηκε το 2014. Τον Ιούνιο του 2016, η Νορβηγία επικύρωσε τη Συμφωνία του Παρισιού, ωστόσο, λίγες μέρες νωρίτερα, η χώρα είχε επίσης χορηγήσει νέες άδειες για εξερεύνηση πετρελαίου στη Θάλασσα του Μπάρεντς στον Αρκτικό ωκεανό, στα βόρεια παράλια της χώρας.

Αυτό ώθησε μια συμμαχία μη κυβερνητικών οργανώσεων (NatureandYouth, Greenpeace, FriendsoftheEarthNorway και GrandparentsClimate) που υποστηρίζεται από επιστήμονες, πολίτες και καλλιτέχνες να μηνύσει τη νορβηγική κυβέρνηση τον Οκτώβριο του 2016 για την εξερεύνηση πετρελαίου στην Αρκτική.

Πρωτόδικα, το περιφερειακό δικαστήριο απέρριψε την αγωγή των εναγόντων, καθώς έκρινε ότι οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στο εξωτερικό από πετρέλαιο και φυσικό αέριο που εξήχθησαν από τη Νορβηγία δεν συνιστούν παραβίαση του άρθρου 112. Και ότι η περαιτέρω εξερεύνηση πετρελαίου στην Αρκτική επίσης δεν συνιστά την παραβίασή του.

Τον Ιανουάριο του 2020, το εφετείο του Οσλο επιβεβαίωσε την απόφαση του περιφερειακού δικαστηρίου, αφού -σύμφωνα με το σκεπτικό του- οι ενάγοντες δεν μπόρεσαν να αποδείξουν ότι οι νέες άδειες πετρελαίου θα οδηγούσαν στη μη συμμόρφωση της Νορβηγίας με τους στόχους της.

Ωστόσο, η απόφαση του εφετείου διέφερε από αυτήν του περιφερειακού δικαστηρίου, καθώς σε αυτή σημειωνόταν ότι το άρθρο 112 ισχύει ακόμη και για τις εκπομπές από το εξαγόμενο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Και ότι, εν πάση περιπτώσει, το κλίμα δεν ενδιαφέρεται αν το νορβηγικό πετρέλαιο καίγεται στο Μπέργκεν ή στο Μπέρμιγχαμ.

Κατόπιν περαιτέρω έφεσης από τους εναγόμενους, το ανώτατο δικαστήριο της Νορβηγίας αποφάσισε να εξετάσει εκ νέου την υπόθεση στο σύνολό της, οπότε όλα τα νομικά επιχειρήματα θα επανεξεταστούν.

Οι ενάγοντες θα έχουν μια τελευταία ευκαιρία για να αποδείξουν ότι η αδειοδότηση και γεώτρηση πετρελαίου στην Αρκτική συνδέεται με την παραβίαση του δικαιώματος σε καθαρό, παραγωγικό και διαφορετικό περιβάλλον που κατοχυρώνεται στο άρθρο 112. Και ακόμη ότι, δεδομένου πως οι επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας διευκολύνονται από το πετρέλαιο, η σύγκρουση μεταξύ αειφόρου ανάπτυξης και πολιτικής για το κλίμα βρίσκεται ακόμη και στο συνταγματικό δίκαιο.

Περίπλοκη σχέση

Η Νορβηγία υπήρξε ιστορικά πρωτοπόρος στην εξισορρόπηση των βιώσιμων ενεργειακών πολιτικών και της προστασίας του περιβάλλοντος. Στην αρχή της άνθησης του πετρελαίου στη δεκαετία του 1970, σχεδίασε μια πολιτική «αργών ρυθμών» με στόχο τη διατήρηση της ανεξαρτησίας της από τις μεγάλες εταιρείες πετρελαίου, την προστασία της οικονομίας και τη μείωση του ρύπανσης.

Εν τω μεταξύ, τα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου διοχετεύθηκαν σε ένα κρατικό επενδυτικό ταμείο. Το ανώτατο δικαστήριο θα πρέπει επομένως να αντιμετωπίσει μια σύγκρουση μεταξύ ενός συστήματος που στοχεύει στη σταδιακή μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και υποστηρίζεται από ένα ισχυρό σύστημα ευημερίας που χρηματοδοτείται από το πετρέλαιο και μιας πιο ριζοσπαστικής προσέγγισης που στοχεύει στην παντελή διακοπή των εξερευνήσεων για πετρέλαιο στην Αρκτική.

Η υπόθεση είναι σημαντική διότι θα αντιμετωπίσει αναπόφευκτα την περίπλοκη σχέση μεταξύ ανάπτυξης, ανανεώσιμης ενέργειας και κλιματικής αλλαγής. Μια καταφατική απόφαση θα θέσει ένα νέο νομικό πλαίσιο για την ανάκληση των αδειών εξερεύνησης, βάσει των εκπομπών από το εξαγόμενο πετρέλαιο.

Ομως, ακόμη και αν απορριφθούν οι ισχυρισμοί των εναγόμενων, η υπόθεση είναι πιθανό να επηρεάσει τη δημόσια συζήτηση σχετικά με το αν η εξερεύνηση του πετρελαίου πρέπει να αποτελέσει παρελθόν, αλλά κυρίως για το πόσο φαινομενικές και σε ποιο βαθμό είναι οι πολιτικές της αποκαλούμενης βιώσιμης ανάπτυξης.