Οι συνταξιούχοι αλλάζουν... υπουργό

Η νεοφιλελεύθερη πρωθυπουργός της Βρετανίας μπορεί να ξαπόστειλε χθες τον «φίλο» της υπουργό Οικονομικών, μπας και σωθεί η ίδια, ωστόσο το σοκ που προκάλεσε στο χρηματοπιστωτικό σύστημα το ηλίθιο σχέδιο επαναφοράς των «οικονομικών βουντού» άνοιξε πληγές.

Το σοκ προκλήθηκε ως γνωστόν μετά την ανακοίνωση του μίνι προϋπολογισμού της κυβέρνησης την Παρασκευή 23 Σεπτεμβρίου, τον οποίο χθες η Λιζ Τρας πήρε πίσω. Το σχέδιο είχε ανακοινώσει ο αποπεμφθείς υπουργός Οικονομικών Κουάζι Κουαρτένγκ και προέβλεπε φορολογικές περικοπές 45 δισ. λιρών που ευνοούσαν κυρίως τους πλούσιους. Πίσω από αυτό, η παρωχημένη και αποτυχημένη ιδεολογία των «οικονομικών βουντού» (ή trickle down economics) που προώθησαν από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 οι οπαδοί του ακραίου οικονομικού νεοφιλελευθερισμού, πρεσβεύοντας ότι η φοροελάφρυνση των πλουσίων οδηγεί σε ισχυρή οικονομική ανάπτυξη και ευημερία για όλους. Αυτό που κατάφεραν τελικά ήταν η διόγκωση της οικονομικής ανισότητας.

Η ανακοίνωση της βρετανικής κυβέρνησης τροφοδότησε πανικό στις αγορές, ξεπούλημα της λίρας που υποχώρησε σε χαμηλά δεκαετιών και απαξίωση των κρατικών ομολόγων, οι αποδόσεις των οποίων εκτινάχθηκαν σε επίπεδα-ρεκόρ. Η αγορά δεν πανικοβλήθηκε τόσο από την επικείμενη οικονομική ανισότητα που θα τροφοδοτούσε το σχέδιο των Τρας-Κουαρτένγκ όσο από το τεράστιο δημοσιονομικό κενό που θα προκαλούσαν οι φοροαπαλλαγές και το ότι η κυβέρνηση σχεδίαζε να το καλύψει με υπερδανεισμό.

Η αναταραχή άσκησε τεράστια πίεση σε πολλά συνταξιοδοτικά ταμεία της Βρετανίας ανατρέποντας μια επενδυτική στρατηγική που ακολουθούν διαχειριστές των κεφαλαίων τους, η οποία περιλαμβάνει τη χρήση παραγώγων για την αντιστάθμιση των στοιχημάτων τους. Τα προβλήματα εμφανίστηκαν μεταξύ των διαχειριστών που εστιάζουν σε επενδύσεις βάσει των υποχρεώσεων (Liability-Driven Investing LDI), oι οποίες βασίζονται στην αντιστοίχιση τρεχουσών και μελλοντικών υποχρεώσεων των συνταξιοδοτικών ταμείων.

Ομόλογα

Οι LDI βασίζονται σε μια απλή προϋπόθεση: τα Ταμεία χρειάζονται αρκετά χρήματα για να πληρώσουν αυτά που οφείλουν στους συνταξιούχους στο μέλλον. Για να προγραμματίσουν πληρωμές σε 30 ή 50 χρόνια, αγοράζουν μακροπρόθεσμα ομόλογα. Τα εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια όμως δεν απέφεραν τις αναγκαίες αποδόσεις και έτσι επενδύουν σε παράγωγα προϊόντα, μοχλεύοντας τα ομόλογα που κατέχουν. Εάν οι αποδόσεις των ομολόγων αυξηθούν απότομα και η αξία τους υποχωρήσει -όπως συνέβη-, ζητείται από τους μεσίτες να αυξήσουν τις εγγυήσεις, κάτι που είναι γνωστό ως «margin call» (κλήση περιθωρίου). Αυτή η «σκοτεινή» πλευρά της αγοράς έχει αναπτυχθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια, φτάνοντας σε αξία άνω του 1 τρισεκατομμυρίου λιρών σύμφωνα με την Τράπεζα της Αγγλίας.

Οι στρατηγικές LDI βοηθούν τα οικονομικά των Ταμείων όταν οι αποδόσεις των ομολόγων αυξάνονται αργά. Οταν όμως οι αποδόσεις εκτοξεύονται πολύ γρήγορα η στρατηγική εμφανίζει προβλήματα. Αυτό συνέβη μετά το σοκ Κουαρτένγκ. Καθώς οι αποδόσεις πέταγαν και οι τιμές των ομολόγων κατέρρεαν, ζητήθηκε από τα Ταμεία να αυξήσουν τις εγγυήσεις. Σε μια προσπάθεια να βρουν μετρητά, οι διαχειριστές των Ταμείων αναγκάστηκαν να πουλήσουν ό,τι μπορούσαν – μεταξύ άλλων και περισσότερα κρατικά ομόλογα. Αυτό εκτόξευσε τις αποδόσεις των τελευταίων ακόμη υψηλότερα, πυροδοτώντας ένα νέο κύμα κλήσεων περιθωρίου.

Η εξέλιξη σήμανε καμπανάκι για την Τράπεζα της Αγγλίας, που βγήκε στην αγορά την Τετάρτη 28 Σεπτεμβρίου με τη δέσμευση ότι θα αγοράσει ομόλογα αξίας έως και 65 δισ. λιρών. Η παρέμβαση σταμάτησε την αιμορραγία και απέτρεψε τα χειρότερα που η ίδια η τράπεζα ομολόγησε πως θα ήταν μια «αυτοτροφοδοτούμενη σπείρα» και «επεκτεινόμενη χρηματοπιστωτική αστάθεια». Η ΒοΕ διεμήνυσε μάλιστα ότι εάν δεν είχε παρέμβει, κάποια συνταξιοδοτικά ταμεία θα είχαν βαρέσει κανόνι ασκώντας αφόρητη πίεση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Απώλειες

Τα συνταξιοδοτικά ταμεία παλεύουν πλέον να ανακτήσουν τις απώλειές τους οι οποίες ανέρχονται σύμφωνα με τις εκτιμήσεις σε 100-150 δισ. λίρες. Υπάρχουν ωστόσο αμφιβολίες για το αν μπορούν να ανακτήσουν τον βηματισμό τους χωρίς στήριξη.

Για ένα ευρύτερο φάσμα επενδυτών, η παρ’ ολίγον κρίση συνιστά κλήση αφύπνισης. Οι αναλυτές υπογραμμίζουν ότι αυτό που συνέβη στη Βρετανία με τα συνταξιοδοτικά ταμεία μπορεί πλέον να συμβεί παντού. Για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, τα επιτόκια αυξάνονται με γοργούς ρυθμούς σε όλο τον κόσμο. Σε αυτό το περιβάλλον, οι επενδυτές επιλέγουν να διακρατούν περισσότερα μετρητά, γεγονός που καθιστά δυσκολότερη την εκτέλεση συναλλαγών και τις αγορές επιρρεπείς σε ατυχήματα, προειδοποιούν. Χτυπούν ειδικά το καμπανάκι για τον σκιώδη τραπεζικό τομέα, τα ιδρύματα του οποίου ενδέχεται να έχουν πρόβλημα με τη χρηματοδότησή τους.

Αν το σφίξιμο των κεντρικών τραπεζιτών τραβήξει και ο επίσημος τραπεζικός τομέας σφίξει και αυτός το ζωνάρι πολύ, τότε αυτοί που θα καταρρεύσουν πρώτοι θα είναι όσοι στηρίζουν το μοντέλο τους στη βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση, προειδοποιούν. Οσο μεγαλύτερο είναι το χρέος που διακρατούν μη τραπεζικά ιδρύματα, όπως τα hedge funds, οι ασφαλιστικές εταιρείες και τα συνταξιοδοτικά ταμεία, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος κραδασμών σε αυτά μέσω του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Οι κεφαλαιακές απαιτήσεις των σκιωδών τραπεζών καθορίζονται συχνά από αντισυμβαλλομένους με τους οποίους συναλλάσσονται και όχι από ρυθμιστικές αρχές, όπως συμβαίνει με τις παραδοσιακές τράπεζες. Αυτό σημαίνει ότι όταν τα επιτόκια είναι χαμηλά και υπάρχει αφθονία ρευστότητας στο σύστημα, αυτές οι απαιτήσεις παροχής εξασφαλίσεων ορίζονται συχνά αρκετά χαμηλές. Με τα επιτόκια στον ουρανό όμως τα μη τραπεζικά ιδρύματα θα πρέπει ξαφνικά να παρέχουν πολύ υψηλότερες εξασφαλίσεις. Και αυτό είναι πρόβλημα.